อ่านในหนังสือพระอภิธรรมสังเขป...ซึ่งอาจารย์สุวรรณีกรุณาให้มาเป็นธรรมทาน
อ่านเข้าใจง่าย... ทำให้เกิดกำลังใจในการปฏิบัติ
เพราะผู้เริ่มต้นใหม่ ๆ สามารถทำความเข้าใจในเบื้องต้นได้
เมื่อมีข้อปฏิบัติใดที่ไม่เข้าใจ ก็พยายามสอบถามท่านผู้รู้ทั้งหลายในที่นี้เพิ่มเติม
บางทีเข้ามาอ่านก็เจอปัญหาเดียวกันบ้าง..
ปัญของผู้ปฏิบัติอื่นบ้าง... จึงขอขอบคุณท่านผู้รู้ผู้แนะนำ ผู้ให้ธรรมเป็นทานทั้งหลายในที่นี้ด้วยค่ะ
และข้อแบ่งปันเนื้อหาบางส่วนเกี่ยวกับเรื่องของจิต..
โดยเฉพาะ โลกุตรจิต... โดยบัญญัติว่า้...
อ้างคำพูด:
โลกุตรจิต
โลกุตรจิต คือ จิตในขณะที่เข้าไปรู้อารมณ์พระนิพพาน
เป็นจิตที่เกิดแก่พระอริยบุคคล ประพฤติเป็นไปใน โลกุตร
พ้นจากโลกทั้ง ๓ อันได้แก่กามโลก รูปโลก และอรูปโลก
อีกนัยหนึ่งหมายความว่า จิตที่มีอารมณ์เหนือรูปนาม บัญญัติ
ที่มีอยู่ในโลก มีความสามารถที่จะรับอารมณ์ของสภาวะธรรม
ที่นอกโลกหรือเหนือโลกได้ อารมณ์นั้นได้แก่นิพพาน
โลกุตรจิตมี ๘ ดวง โดยสังเขป หรือ ๔๐ ดวง โดยพิสดาร
คือ โลกุตรมรรคจิต ๔ หรือ ๒๐ และโลกุตรผลจิต ๔ หรือ ๒๐
โลกุตร = โลก + อุดร โลก แปลว่า ธรรมชาติที่แตกสลาย อุดรแปลว่า พ้นหรือเหนือ
โลกุตร จึงแปลว่าพ้นไปจากธรรมชาติที่แตกสลายหรืออยู่เหนือโลก
จิตที่สัมพันธ์กับโลกุตรชื่อว่า โลกุตรจิต มีอยู่ ๒ คือ มรรคจิตและผลจิต
๑.มรรคจิต หรือโลกุตรกุศลจิต ๔
ได้แก่โสดาปัตติมรรคจิต ๑ สกทาคามิมรรคจิต ๑ อนาคามิมรรคจิต ๑ และอรหัตตมรรคจิต ๑
ก.โสดาปัตติมรรคจิต
เป็นจิตของพระอริยบุคคลที่ได้สำเร็จจากการเจริญวิปัสสนาภาวนา
มีพระนิพพานเป็นอารมณ์ในอันดับแรก
โดยละอกุศลธรรม เช่น โลภมูลจิตที่ประกอบด้วยความเห็นผิด ๔ ดวง
โมหมูลจิตที่ประกอบด้วยวิจิกิจฉาความสงสัย ๑ ดวง ฯลฯ
ข.สกทาคามิมรรคจิต
เป็นจิตของพระอริยบุคคลที่ได้ทำความเพียรต่อจากโสดาปัตติมรรคจิต
จนได้สำเร็จเป็นพระสกทาคามี ได้พระนิพพานเป็นอารมณ์ในอันดับที่ ๒
โดยละอกุศลธรรมเป็นสมุจเฉทได้ตามที่พระโสดาบันละได้แล้ว
กับทำให้ราคะ โทสะ โมหะ เบาบางลง
ค.อนาคามิมรรคจิต
เป็นจิตของพระอริยบุคคลที่ได้ทำความเพียรต่อจากสกทาคามิมรรคจิต
จนได้สำเร็จเป็นพระอนาคามี ได้พระนิพพานเป็นอารมณ์ในอันดับที่ ๓
โดยละอกุศล คือ กามราคะ พยาบาท ได้สิ้นสุดลงเด็ดขาด
ง.อรหัตตมรรคจิต
เป็นจิตของพระอริยบุคคลที่ได้กระทำความเพียรต่อจากอนาคามิมรรคจิต
จนได้สำเร็จเป็นพระอรหันต์ได้พระนิพพานเป็นอารมณ์ในอันดับที่ ๔
และละอกุศลธรรมที่ยังเหลืออยู่ได้เด็ดขาด ประหานอาสวกิเลสเป็นสมุจเฉทได้หมดสิ้น
มรรคจิตทั้ง ๔ เกิดขึ้นได้ครั้งเดียวเท่านั้น แล้วก็ดับไม่มีการเกิดซ้ำอีก
ไม่เหมือนจิตที่เกิดได้บ่อยครั้ง
๒.ผลจิต หรือโลกุตรวิบากจิต ๔
เมื่อมรรคจิตเกิดขึ้นและดับลง ผลจิตก็เกิดขึ้นสืบเนื่องต่อโดยไม่มีจิตใดมาคั่นในระหว่าง
เป็นอกาลิโก คือไม่มีกาลเวลาเป็นกำหนด
เมื่อมรรคจิตเกิดขึ้นและดับลง ผลจิตก็เกิดขึ้นตามมาในทันทีทันใดนั้น
ไม่ต้องปฏิบัติหรือกระทำอย่างใดอีกเพื่อให้เกิดผลจิต
ผลจิตเป็นวิบากของมรรคจิตมีลำดับเกิดขึ้นดังต่อไปนี้
ก.โสดาปัตติผลจิต
เกิดขึ้นเมื่อโสดาปัตติมรรคจิตดับลง
อริยบุคคลผู้ได้โสดาบันนี้จะปฏิสนธิในกามภูมิคือมนุษย์หรือเทวดาอีกไม่เกิน ๗ ชาติ
แล้วแต่บารมีที่อบรม
ข.สกทาคามีผลจิต
เกิดขึ้นเมื่อสกทาคามิมรรคจิตดับลง
อริยบุคคลนี้เมื่อจุติจากมนุษย์ ก็จะบังเกิดขึ้นในเทวโลก
จุติจากเทวโลกแล้วจะปฏิสนธิในกามภูมิ จนกว่าจะสำเร็จเป็นพระอรหันต์สิ้นสังสารทุกข์
ค.อนาคามีผลจิต
เกิดขึ้นเมื่ออนาคามิมรรคจิตดับลง
อริยบุคคลนี้จะไม่ปฏิสนธิในกามภูมิคือมนุษย์และเทวดาอีกแล้ว
จะปฏิสนธิในพรหมโลก และโดยเฉพาะอย่างยิ่งคือสุทาวาสภูมิแล้วเข้าสู่พระนิพพานในภูมินั้น
ง.อรหัตผลจิต
เกิดขึ้นเมื่ออรหัตตมรรคจิตดับลง
อริยบุคคลนี้ไม่มีชาติภพอีกต่อไป เข้าสู่พระนิพพานขาดจากวัฏฏสงสารในชาตินั้น
โลกุตรจิต คือ จิตในขณะที่เข้าไปรู้อารมณ์พระนิพพาน
เป็นจิตที่เกิดแก่พระอริยบุคคล ประพฤติเป็นไปใน โลกุตร
พ้นจากโลกทั้ง ๓ อันได้แก่กามโลก รูปโลก และอรูปโลก
อีกนัยหนึ่งหมายความว่า จิตที่มีอารมณ์เหนือรูปนาม บัญญัติ
ที่มีอยู่ในโลก มีความสามารถที่จะรับอารมณ์ของสภาวะธรรม
ที่นอกโลกหรือเหนือโลกได้ อารมณ์นั้นได้แก่นิพพาน
โลกุตรจิตมี ๘ ดวง โดยสังเขป หรือ ๔๐ ดวง โดยพิสดาร
คือ โลกุตรมรรคจิต ๔ หรือ ๒๐ และโลกุตรผลจิต ๔ หรือ ๒๐
โลกุตร = โลก + อุดร โลก แปลว่า ธรรมชาติที่แตกสลาย อุดรแปลว่า พ้นหรือเหนือ
โลกุตร จึงแปลว่าพ้นไปจากธรรมชาติที่แตกสลายหรืออยู่เหนือโลก
จิตที่สัมพันธ์กับโลกุตรชื่อว่า โลกุตรจิต มีอยู่ ๒ คือ มรรคจิตและผลจิต
๑.มรรคจิต หรือโลกุตรกุศลจิต ๔
ได้แก่โสดาปัตติมรรคจิต ๑ สกทาคามิมรรคจิต ๑ อนาคามิมรรคจิต ๑ และอรหัตตมรรคจิต ๑
ก.โสดาปัตติมรรคจิต
เป็นจิตของพระอริยบุคคลที่ได้สำเร็จจากการเจริญวิปัสสนาภาวนา
มีพระนิพพานเป็นอารมณ์ในอันดับแรก
โดยละอกุศลธรรม เช่น โลภมูลจิตที่ประกอบด้วยความเห็นผิด ๔ ดวง
โมหมูลจิตที่ประกอบด้วยวิจิกิจฉาความสงสัย ๑ ดวง ฯลฯ
ข.สกทาคามิมรรคจิต
เป็นจิตของพระอริยบุคคลที่ได้ทำความเพียรต่อจากโสดาปัตติมรรคจิต
จนได้สำเร็จเป็นพระสกทาคามี ได้พระนิพพานเป็นอารมณ์ในอันดับที่ ๒
โดยละอกุศลธรรมเป็นสมุจเฉทได้ตามที่พระโสดาบันละได้แล้ว
กับทำให้ราคะ โทสะ โมหะ เบาบางลง
ค.อนาคามิมรรคจิต
เป็นจิตของพระอริยบุคคลที่ได้ทำความเพียรต่อจากสกทาคามิมรรคจิต
จนได้สำเร็จเป็นพระอนาคามี ได้พระนิพพานเป็นอารมณ์ในอันดับที่ ๓
โดยละอกุศล คือ กามราคะ พยาบาท ได้สิ้นสุดลงเด็ดขาด
ง.อรหัตตมรรคจิต
เป็นจิตของพระอริยบุคคลที่ได้กระทำความเพียรต่อจากอนาคามิมรรคจิต
จนได้สำเร็จเป็นพระอรหันต์ได้พระนิพพานเป็นอารมณ์ในอันดับที่ ๔
และละอกุศลธรรมที่ยังเหลืออยู่ได้เด็ดขาด ประหานอาสวกิเลสเป็นสมุจเฉทได้หมดสิ้น
มรรคจิตทั้ง ๔ เกิดขึ้นได้ครั้งเดียวเท่านั้น แล้วก็ดับไม่มีการเกิดซ้ำอีก
ไม่เหมือนจิตที่เกิดได้บ่อยครั้ง
๒.ผลจิต หรือโลกุตรวิบากจิต ๔
เมื่อมรรคจิตเกิดขึ้นและดับลง ผลจิตก็เกิดขึ้นสืบเนื่องต่อโดยไม่มีจิตใดมาคั่นในระหว่าง
เป็นอกาลิโก คือไม่มีกาลเวลาเป็นกำหนด
เมื่อมรรคจิตเกิดขึ้นและดับลง ผลจิตก็เกิดขึ้นตามมาในทันทีทันใดนั้น
ไม่ต้องปฏิบัติหรือกระทำอย่างใดอีกเพื่อให้เกิดผลจิต
ผลจิตเป็นวิบากของมรรคจิตมีลำดับเกิดขึ้นดังต่อไปนี้
ก.โสดาปัตติผลจิต
เกิดขึ้นเมื่อโสดาปัตติมรรคจิตดับลง
อริยบุคคลผู้ได้โสดาบันนี้จะปฏิสนธิในกามภูมิคือมนุษย์หรือเทวดาอีกไม่เกิน ๗ ชาติ
แล้วแต่บารมีที่อบรม
ข.สกทาคามีผลจิต
เกิดขึ้นเมื่อสกทาคามิมรรคจิตดับลง
อริยบุคคลนี้เมื่อจุติจากมนุษย์ ก็จะบังเกิดขึ้นในเทวโลก
จุติจากเทวโลกแล้วจะปฏิสนธิในกามภูมิ จนกว่าจะสำเร็จเป็นพระอรหันต์สิ้นสังสารทุกข์
ค.อนาคามีผลจิต
เกิดขึ้นเมื่ออนาคามิมรรคจิตดับลง
อริยบุคคลนี้จะไม่ปฏิสนธิในกามภูมิคือมนุษย์และเทวดาอีกแล้ว
จะปฏิสนธิในพรหมโลก และโดยเฉพาะอย่างยิ่งคือสุทาวาสภูมิแล้วเข้าสู่พระนิพพานในภูมินั้น
ง.อรหัตผลจิต
เกิดขึ้นเมื่ออรหัตตมรรคจิตดับลง
อริยบุคคลนี้ไม่มีชาติภพอีกต่อไป เข้าสู่พระนิพพานขาดจากวัฏฏสงสารในชาตินั้น
