นาถกรณธรรม

แปลว่า ธรรมอันเป็นที่พึ่งของคนในโลกนี้ อันเป็นหลักการสำคัญของการครองชีวิตตามหลักของ อตตา หิ อตตโนนาโถ ตนแลเป็นที่พึ่งแห่งตน แต่ตนที่จะเป็นที่พึ่งของตนได้ ก็ต่อเมื่อตัวตนบุคคลนั้นต้องมีคุณธรรมเป็นหลักในการพึ่งของตน ตอนต้นของพระสูตรนำไปสู่องค์ธรรม พระพุทธเจ้ารับสั่งแก่ผู้ฟังในขณะนั้นคือพระภิกษุ ว่า

ภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายจงอยู่อย่างมีที่พึ่ง อย่าอยู่โดยไม่มีที่พึ่ง เพราะตถาคตสงสารเธอทั้งหลาย จึงขอให้เธอทั้งหลายอยู่อย่างมีที่พึ่งเถิด อย่าอยู่โดยไม่มีที่พึ่งเลย เธอทั้งหลายจงมีตนเป็นที่พึ่ง อย่ามีสิ่งอื่นเป็นที่พึ่ง จงมีธรรมเป็นที่พึ่ง อย่ามีสิ่งอื่นเป็นที่พึ่งเลย

ดังนั้น พอมองจากองค์ธรรม เราจะพบว่าทรงจำแนกอริยมรรคมีองค์ ๘ ประการไปโดยนัยยะหนึ่งนั้นเอง คือ

๑. สีล

ความสำรวมระวังรักษากาย วาจาของตนให้สุจริต คือดีงามไม่มีโทษ รักษาระเบียบวินัย สามารถครองชีวิตไม่ผิดกฏหมาย นั่นคือ การครองชีวิตอย่างปกติภาพ ปกติสุข ไม่ทำตนและคนอื่นให้เดือดร้อน

๒. พาหุสจฺจ

การศึกษาสดับตรับฟังมาก คือมีประสบการณ์จากผ่านกระบวนการเรียนรู้ทางประสาทสัมผัส ทรงจำแม่น นำมาคิดจนมีความเข้าใจในสิ่งสัมผัสเหล่านั้นมากขึ้น

๓. กลฺยาณมิตฺตตา

คบหาสมาคมกับคนดี ที่แสดงให้เห็นว่าเขามีความรัก หวังประโยชน์ มุ่งอุปการะคุณต่อตน และพร้อมที่จะร่วมทุกข์ร่วมสุขกัน คือเห็นกันเมื่อไข้ ให้กันเมื่อทุกข์ ไม่ทอดทิ้งกันยามยาก

๔. โสวจสสตา

ความเป็นคนมีอัธยาศัยอ่อนโยน พร้อมที่จะยอมรับ นับถือ เชื่อฟังคนอื่น จนกลายเป็นคนมีลักษณะว่าง่ายสอนง่าย ทำความเข้าใจอะไรกันได้โดยง่าย ช่วยให้คนอื่นพร้อมที่จะให้การส่งเสริม จัดเป็นคุณลักษณะนิสัยที่ดึงสิ่งซึ่งดีงามมาสู่ตน

๕. กิงฺกรณีเยสุ ทุกฺขตา

มีความสามารถหมั่นขยันในการศึกษาเล่าเรียน ทำธุระหน้าที่ปฏิบัติภารกิจที่ตนรับผิดชอบ มีปัญญาเป็นเครื่องมือในการพิจารณา ไตร่ตรอง เลือกเฟ้น สามารถทำหน้าที่ของตนให้ประสบความสำเร็จ

๖. ธมฺมกามตา

มีความพอใจยินดีใส่ใจในธรรม คือ ความดีงามถูกต้อง สามารถเคลื่อนไหวไปตามกระแสของกุศลธรรม มีความสนใจพอใจที่จะศึกษาค้นคว้า จนเข้าถึงลักษณะของนักปราชญ์ ที่ไม่รู้จักอิ่มในการศึกษาปฏิบัติธรรม อย่างไฟที่ไม่อิ่มด้วยเชื้อ ทะเลไม่อิ่มด้วยน้ำ

๗. วิริยารมฺภ

มีความเพียรพยายามอย่างต่อเนื่องในการป้องกันบาป ขจัดบาป เสริมสร้างความดี รักษาความดี มีความบากบั่นมั่นคงเป็นนิตย์

๘. สนฺตฏฐี

ความสันโดษยินดีในสิ่งที่ตนได้มา มีอยู่ในครอบครอง และในการบริโภคใช้สอยไปตามเหมาะควร ไม่มากไม่น้อยเกินไป

๙. สติ

ความระลึกได้ ระลึกทัน นึกออก ตามสมควรแก่กรณีของอารมณ์ที่ตนระลึก มีกำลังมากพอต่อการขจัดความเผอเรอ หลงลืมพลั้งพลาด นั่นคือ ความไม่ประมาท

๑๐. ปญฺญา

ความรอบรู้ในสิ่งที่ควรรู้ มองสิ่งทั้งหลายจะแยกกันอยู่หรือรวมกันอยู่ตามความเป็นจริง

นาถกรณธรรมเหล่านี้ พึงสังเกตว่าคือ อริยมรรคมีองค์ ๘ ประการในรูปของธรรมปฏิบัติ ท่านเรียกว่า พหุปการธรรม คือ ธรรมที่มีอุปการะมาก

ที่ในแง่ของความเป็นจริงแล้ว การปฏิบัติตนให้ถูกต้องตามสถานะของอริยะสัจ ๔ ล้วนแต่เป็นพหุปการธรรมด้วยกันทั้งนั้น หลักธรรมเหล่านี้จะเอิ้อประโยชน์แก่คนในรูปเป็นที่พึ่งได้หรือไม่ กลับไปอยู่ที่เขามีธรรมเหล่านี้มากพอต่อการให้ตนได้พึ่งหรือไม่ เหมือนกับการมีสติมากพอต่อการช่วยในขณะนั้น หาใช่เพราะธรรมพึ่งไม่ได้ไม่ ดังนั้นเมื่อพูดถึงกรณีนี้ ท่านยกตัวอย่างในภาคปฏิบัติจนเกิดผลตามที่ตนต้องการว่า

พระธรรมย่อมรักษาผู้ประพฤติธรรม เหมือนร่มใหญ่ป้องกันผู้กั้นร่มไม่ให้เปียกฝนในเวลาฝนตกฉะนั้น

อนุโมทนาสาธุกับท่านขงเบ้งด้วยครับ