ใคร่เขียนธรรมเป็นข้อๆ เพื่อผู้อ่านพิจารณา
๑. ความรักในโลกย่อมมีนานาประการ ถ้าจะกล่าวว่าความรักลูก ความรักเมีย เป็นยิ่งกว่าสิ่งอื่น และกล่าวว่ารักพ่อรักแม่เป็นความรักกว่าอะไรทั้งหมด บางคนก็ว่ารักศีลรักธรรมเป็นความรักกว่าอะไรทั้งนั้น ก็เป็นสิ่งที่น่ากลัวทั้งหมดด้วยกัน หรือกล่าวว่ารักวิชารักเรียนเป็นต้องรักกว่าสิ่งอะไรๆในโลก ผู้ปรารถนาพุทธภูมิ หรืออัคคสาวกภูมิและปัจเจกภูมิ ก็น่าจะกล่าวว่า พุทธภูมิปัจเจกภูมิอัคคสาวกถูมิ เป็นที่รักอย่างยิ่งไม่มีอะไรสู้ได้ แต่พึงรู้เถิดว่าความรักตนนั้นแลเป็นความรักยิ่งกว่าความรักทั้งหลายได้ที่มาในบาลีว่า “นัตถิ อัตตสมัง เปมัง ความรักจะเสมอด้วยตนไม่มี” รักสิ่งอื่นมากก็จริงอยู่แต่ก็ต้องปรารถนาตนก่อน
๒. แสงสว่างที่มีอยู่ในโลกนี้มากมาย มีทั้งแสงพระอาทิตย์ที่สว่างไปได้ในที่ไกล และแสงพระจันทร์ก็นับว่าเป็นแสงสว่างหนึ่งได้ ยังแสงไฟปกติก็นับว่าอย่างหนึ่งเหมือนกัน ซ้ำยังประกอบไฟนั้นให้แสงสว่างเป็นพิเศษ ถ้าจะกล่าวว่าสิ่งเหล่านี้และแสงสว่างมากก็ชอบอยู่แล แต่พึงรู้เถิดว่าแสงสว่างคือปัญญาเป็นแสงสว่างกว่าแสงสว่างทั้งหลาย ได้ในบาลีเป็นใจความว่า “แสงสว่างจะเสมอด้วยปัญญาไม่มี” ความสว่างอย่างอื่นเป็นแต่สว่างภายนอก จะส่องไปให้เห็นกรรมว่า ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว เช่นนี้เป็นต้นก็ส่องไปให้ไม่ถึง แต่ปัญญาย่อมสว่างไปได้โดยประการทั้งปวงไม่มีอะไรส่องถึงเท่าปัญญาได้ ถึงแม้จะมีสิ่งที่อยู่ใต้น้ำหรือใต้ดิน ปัญญาย่อมส่องได้ หรือฝ่ายธรรมที่เป็นโลกียธรรมถึงโลกุตรธรรม มรรคผลนิพพาน ปัญญาก็ทำให้แจ้งได้
๓. คนเราย่อมมีการเมาอยู่แล บางครั้งก็เมาฝิ่น บางครั้งก็เมากัญชา และบางทีก็เมาอาหาร ที่เรากินอันใด อันหนึ่งก็มี เมาอย่างที่กล่าวมานี้ก็เป็นอย่างหนึ่ง และก็อาจเป็นได้ แต่ให้คิดเห็นไปอีกว่าเมาโลกีย์ลืมตาย เมากายลืมแก่ เมาเมียลืมแม่ เมาชอบเนื้อลืมกรุณา เมาสุราลืมคำสัตย์
๔. คนเราย่อมให้กันในสิ่งใดสิ่งหนึ่งเป็นมาแต่นมนาน ให้เป็นการตอบแทนบุญคุณ อย่างให้พ่อให้แม่ก็มี หรือให้ด้วยเพราะกรุณาแก่ผู้ขอก็มี แต่ในที่นี้ใคร่จะกล่าวอีกทีว่า ผู้ซาวอยู่ที่มือ ผู้ถืออยู่ที่โกรธ ผู้ให้คุณให้โทษอยู่ที่กรรม (ทำดีทำชั่ว) ทำดีให้ได้รับผลดี ทำชั่วให้ได้รับผลชั่ว
๕. วาจาที่คนเราต้องพูดต้องกล่าวมีมากหลาย บางคนก็มักบรรยายความให้มากได้ บางคนก็มักพูดน้อยและ แต่บางคนก็มักกล่าวพอประมาณ การเจรจาดังที่กล่าวมาก็ยังดีย่อมจะพอฟังได้ แต่พึงรู้ว่า วาจาแม้สักร้อยหนึ่งหรือยิ่งมากกว่าพัน ถ้าปัญญานั้นฟังไม่ได้ปัญญาเครื่องรู้ และไม่ได้สติเครื่องตื่นเครื่องเตือนใจอันใดได้ วาจานั้นยังไม่ประเสริฐ แต่วาจาใดฟังแล้วแม้เล็กน้อยแต่ฟังได้สติ วาจานั้นคำเดียวยังดีกว่า ได้ในบาลีที่มีใจความว่า วาจาแม้สักพันหนึ่งแต่ไม่แสดงประโยชน์ (ฟังไม่เป็นที่สงบระงับได้) วาจานั้นยังไม่ประเสริฐ ผู้ใดกล่าวคาถาแม้บทหนึ่ง ฟังเป็นที่สงบระงับได้ คาถาที่ผู้นั้นกล่าวแล้วนั้นบทเดียวประเสริฐกว่า
๖. วาจาที่กล่าว ถ้าเว้นวาจาส่อเสียด เว้นวาจามุสาได้ก็เป็นการดี ที่กล่าวแล้วเว้นคำหยาบเว้นคำเพ้อเจ้อได้ก็เป็นการดี แต่พึงรู้ว่า วาจาที่ผู้ใดกล่าวด้วยปัญญาแสดงเป็นต้น ความมีดังที่กล่าวมานี้ มีนั้นแลเป็นการดี ใครเลยจะไม่กล่าวว่าความมีทรัพย์เป็นของดีในโลก ซึ่งทำให้ได้ความสุขความสนุกใจแก่ผู้มั่งมีเหลือที่จะกล่าวให้ทั่วถึง แต่พึงรู้เถิดว่า ยังเป็นความมีภายนอกอยู่ก่อนที่เป็นทรัพย์นอกตัวก็แต่ว่าศีลธรรมในที่นี้ชื่อว่าเป็นทรัพย์ในตัวแท้ ที่ไม่มีภัยแก่ผู้ทรงศีล ผู้รักษาศีลให้บริสุทธิ์ได้ ภัยคือ โจร ไฟไหม้ น้ำท่วม ไม่มีแก่ศีลธรรม ศีลแปลว่าทรงไว้หรือตั้งไว้ซึ่งกุศลธรรมทั้งปวง ศีลแปลว่าอุดม ศีลแปลว่าเย็น ศีลแปว่าอันบัณฑิตพึงส้องเสพ คือรักษาเป็นอย่างดี และเป้นที่สรรเสริญแห่งนักปราชญ์ทั้งหลายมีพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเป็นต้น ได้ในบาลีเป็นใจความว่า “ก็ผู้ใดมีศีลชั่วเลวทราม (คือความประพฤติชั่วเลวทราม) มีใจไม่มั่นคงพึงเป็นอยู่ ๑๐๐ ปี (ไม่ประเสริฐ) ผู้มีศีลและมีความเพ่งพิจารณาวันเดียวประเสริฐกว่า” ความว่าผู้ไม่มีศีลธรรม ให้วันคืนล่วงไปได้ร้อยปี วันคืนของผู้นั้นยังไม่ประเสริฐ แต่ผู้มีศีลธรรมดี มีความเพ่งพิจารณาให้วันคืนล่วงไปวันเดียวประเสริฐกว่านั้น
ธรรมะสวัสดีค่ะ 