เรียนท่านผูรู้ทุกท่านกรุณาช่วยแยกแยะให้เห็นความชัดเจนด้วยครับ เช่น
สัญญาเป็นอนัตตา พอเกิดปัญญา ปัญญากลับมาเป็นสัญญาอีก ผมรู้สึกสับสน
ขอโมทนาล่วงหน้าครับ สาธุ

ก็เพราะเหตุที่สัญญาปรากฏ โดยกำหนดถึงอาการและสัณฐานของอารมณ์ ฉะนั้น สัญญานั้นจึงทรงจำแนกไว้ในจักษุทวาร. (แต่) เพราะเหตุที่วิญญาณปรากฏโดยกำหนดความแตกต่างเฉพาะอย่างของอารมณ์ เว้น (การกำหนด) อาการและสัณฐาน ฉะนั้น วิญญาณนั้นจึงทรงจำแนกไว้ในชิวหาทวาร.
อนึ่ง เพื่อกำหนดถึงสภาวะของสัญญาและวิญญาณเหล่านี้โดยไม่งมงาย จึงควรทราบถึงความแปลกกันในบทเหล่านี้ว่า สญฺชานาติ (จำได้) วิชานาติ (รู้แจ้ง) ปชานาติ (รู้ชัด).

ในบททั้ง ๓ นั้น เพียงแต่อุปสรรค (สํ, วิ, ป) เท่านั้นที่แปลกกัน ส่วนบทว่า ชานาติ ไม่แปลกกันเลย. อนึ่ง เพราะบทว่า ชานาติ นั้นมีความหมายว่า รู้ จึงควรทราบความแปลกกันดังต่อไปนี้ :-

อธิบายว่า สัญญาเป็นเพียงการจำได้หมายรู้อารมณ์โดยเป็นสีเขียวเป็นต้นเท่านั้น (แต่) ไม่สามารถให้ถึงการแทงตลอด (สามัญญ) ลักษณะคือไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตาได้.

วิญญาณย่อมรู้อารมณ์โดยเป็นสีเขียวเป็นต้น และให้ถึงการแทงตลอด (สามัญญ) ลักษณะมีไม่เที่ยงเป็นต้น แต่ไม่สามารถให้ก้าวไปถึงมรรคปรากฏ (รู้แจ้งมรรค) ได้.

ปัญญาย่อมรู้แจ้งอารมณ์โดยเป็นสีเขียวเป็นต้นด้วย ย่อมให้ถึงการแทงตลอด (สามัญญ) ลักษณะ โดยเป็นของไม่เที่ยงเป็นต้นด้วยทั้งให้ก้าวไปถึงความปรากฏแห่งมรรค (รู้แจ้งมรรค) ด้วย.



เปรียบเหมือน เมื่อเหรัญญิกนำกหาปณะมาทำเป็นกองไว้บนแผ่นกระดานของเหรัญญิก เมื่อคน ๓ คนคือเด็กไร้เดียงสา ชาวบ้านธรรมดา (และ) เหรัญญิกผู้เชี่ยวชาญ ยืนมองดู เด็กไร้เดียงสารู้แต่เพียงว่า กหาปณะทั้งหลายสวยงาม วิจิตร (มีลักษณะ) สี่เหลี่ยมและกลมเป็นต้น (แต่) หารู้ไม่ว่า นี้เป็นรตนสมมติ ที่ใช้เป็นเครื่องอุปโภคบริโภคของมนุษย์ทั้งหลาย.

ชาวบ้านธรรมดารู้ว่า กหาปณะทั้งหลายสวยงามเป็นต้น เป็นรตนสมมติที่เป็นเครื่องอุปโภคและบริโภคของมนุษย์ทั้งหลายและรู้ว่าเป็นรตนสมมติที่เป็นเครื่องอุปโภคและบริโภคของมนุษย์ทั้งหลาย. แต่หารู้ไม่ว่า นี้เป็นของปลอม นี้เป็นของแท้ นี้เนื้อไม่ดี นี้เนื้อดี.

เหรัญญิกผู้เชี่ยวชาญย่อมรู้ว่า กหาปณะทั้งหลายสวยงามเป็นต้น ย่อมรู้ว่า กหาปณะทั้งหลายเรียกว่ารัตนะ ทั้งย่อมรู้ว่าเป็นของปลอมเป็นต้นด้วย. ก็แลเมื่อรู้ พอได้เห็นรูปบ้าง ได้ยินเสียง (เคาะ) บ้าง ได้ดมกลิ่นบ้าง ได้ลิ้มรสบ้าง ใช้มือชั่งดูถึงความหนักเบาบ้าง ก็ทราบได้ (ทันที) ว่าทำที่หมู่บ้านโน้นบ้าง ทราบว่าทำที่นิคมโน้น ที่เมืองโน้น ที่ร่มเงาภูเขาโน้น (และ) ที่ริมฝั่งแม่น้ำโน้นบ้าง ทราบว่าอาจารย์โน้นทำบ้างฉันใด

(สัญญา วิญญาณ และปัญญา) ก็ฉันนั้นเหมือนกัน (คือ) สัญญาย่อมจำได้หมายรู้แต่เพียงอารมณ์ว่าเป็นสีเขียวเป็นต้นเท่านั้น เปรียบเหมือนเด็กน้อยไร้เดียงสาเห็นกหาปณะฉะนั้น.

วิญญาณย่อมรู้อารมณ์ว่าเป็นสีเขียวเป็นต้น ทั้งให้ถึงการแทงตลอดลักษณะว่าไม่เที่ยงเป็นต้น เปรียบเหมือนชาวบ้านธรรมดาเห็นกหาปณะฉะนั้น.

(ส่วน) ปัญญาย่อมรู้อารมณ์ว่า เป็นสีเขียวเป็นต้นด้วย ให้ถึงการแทงตลอดลักษณะว่าไม่เที่ยงเป็นต้นด้วย ทั้งสามารถให้ก้าวไปถึงความปรากฏแห่งมรรคด้วย เปรียบเหมือนเหรัญญิกผู้ชำนาญเห็นกหาปณะฉะนั้น.

--------------------------------------------------------------
อรรถกถา สังยุตตนิกาย ขันธวารวรรค ขันธสังยุตต์
มัชฌิมปัณณาสก์ ขัชชนิยวรรคที่ ๓
ขัชชนิยสูตร ๗. อรรถกถาขัชชนิยสูตร

เรียนท่านผูรู้ทุกท่านกรุณาช่วยแยกแยะให้เห็นความชัดเจนด้วยครับ เช่น
สัญญาเป็นอนัตตา พอเกิดปัญญา ปัญญากลับมาเป็นสัญญาอีก ผมรู้สึกสับสน
ขอโมทนาล่วงหน้าครับ สาธุ

เรียนท่านผูรู้ทุกท่านกรุณาช่วยแยกแยะให้เห็นความชัดเจนด้วยครับ เช่น
สัญญาเป็นอนัตตา พอเกิดปัญญา ปัญญากลับมาเป็นสัญญาอีก ผมรู้สึกสับสน
ขอโมทนาล่วงหน้าครับ สาธุ

คุณสมบัติของเจตสิกคือเกิดพร้อมกับจิตและดับพร้อมกับจิต
เจตสิกไม่สามารถเกิดพร้อมกันได้

เรียนท่านผูรู้ทุกท่านกรุณาช่วยแยกแยะให้เห็นความชัดเจนด้วยครับ เช่น
สัญญาเป็นอนัตตา พอเกิดปัญญา ปัญญากลับมาเป็นสัญญาอีก ผมรู้สึกสับสน
ขอโมทนาล่วงหน้าครับ สาธุ

เจตสิก บางกลุ่ม เกิดร่วมเกิดพร้อมกันได้
เจตสิก กลุ่มเดียวกันนั้นนั่นเอง ก็ทยอยกันประกอบกับจิตในแต่ละขณะได้
เจตสิก บางเจตสิกไม่อาจเกิดพร้อมกันได้
...
การที่จิตเกิดดับเร็วมาก...จึงไม่ได้ดูเฉพาะเจตสิกเกิดดับ แต่ดูจิตทั้งดวง...คุณสมบัติต่างๆที่ประกอบกับจิตอันเป็นจิตสังขาร เกิดดับพร้อมกันไปด้วย

เจริญธรรม

สวัสดี "โฮฮับ"
เจตสิก บางกลุ่ม เกิดร่วมเกิดพร้อมกันได้
เจตสิก กลุ่มเดียวกันนั้นนั่นเอง ก็ทยอยกันประกอบกับจิตในแต่ละขณะได้
เจตสิก บางเจตสิกไม่อาจเกิดพร้อมกันได้

ยกตัวอย่างที่เห็นชัดเจน คือ มรรคสมังคี หรือมรรคมีองค์แปด
เจตสิกที่เกิดร่วมเกิดพร้อมกัน ขณะจิตที่เป็นมัคคจิต เจตสิกทั้ง 8 ขององค์มรรคจะต้องเกิดพร้อมกันอย่างสมบูรณ์

เรียนท่านผูรู้ทุกท่านกรุณาช่วยแยกแยะให้เห็นความชัดเจนด้วยครับ เช่น
สัญญาเป็นอนัตตา พอเกิดปัญญา ปัญญากลับมาเป็นสัญญาอีก ผมรู้สึกสับสน
ขอโมทนาล่วงหน้าครับ สาธุ

ความหมายของเจตสิก บางกลุ่มเกิดพร้อมกันได้ ในความเป็นจริง
มันไม่ได้เกิดพร้อมกันที่เดียว เนื่องด้วยจิตเกิดดับเป็น "สันตติ"
และจิตหรือเจตสิกล้วนเกิดขึ้น ตามเหตุปัจจัย
การที่จิตเกิดดับแบบสันตติ อาการของจิตหรือเจตสิกก็มีลักษณะเกิดดับ
แบบสันตติไปด้วย เหตุนี้ทำให้บางครั้งเราคิดว่ามันเหตุขึ้นพร้อมกัน
การที่จะรู้ว่าอาการของจิตเกิดไม่พร้อมกัน ต้องอาศัยจิตที่ทำหน้าที่ตัวรู้
ได้อย่างดี

ความหมายเจตสิกกลุ่มเดียวกัน นั้นก็คืออาการของจิต
ที่มาจากเหตุปัจจัยในกลุ่มเดียวกัน คำว่ากลุ่มเดียวกันอาจทำให้เข้าใจผิดว่า
มันสามารถเกิดขึ้นพร้อมกัน พอยกตัวอย่างง่าย เจตสิกที่เป็นกลุ่มเดียวกัน
และเป็นเหตุปัจจัยให้แกกันก็คือ ผัสสะ เวทนา ฯลฯ
จากตัวอย่างนี้ เราอาจเข้าใจว่า ผัสสะและเวทนาเกิดพร้อมกัน แต่ไม่ใช่
เวทนามีเหตุปัจจัยมาจากผัสสะ ฉะนั้นตามความเป็นจริงแล้ว มันไม่สามารถ
เกิดพร้อมกันได้ เพราะจิตหรือเจตสิกต้องอาศัยเหตุปัจจัยให้เกิด

จะพูดว่า"เจตสิกบางเจตสิกไม่อาจเกิดพร้อมกันได้" พูดแบบนี้ผมแย้งครับ
เพราะ จิตหรือเจตสิกไม่อาจเกิดพร้อมกันได้อยู่แล้วครับ เราต้องพูดว่า
เจตสิกบางเจตสิกไม่สามารถเป็นเหตุปัจจัยให้เกิดเจตสิกบางเจตสิกครับ
พูดง่ายๆก็คือ เจตสิกที่เป็นกุศลไม่สามารถทำให้เกิด เจตสิกที่เป็นอกุศลครับ
อยากจะเน้นครับว่า จิตเกิดดับรวดเร็วเป็นลักษณะ "สันตติ"
เจตสิกต้องอาศัยจิตเกิดและดับไปพร้อมกับจิต
จิตและเจตสิกเกิดดับตามเหตุปัจจัย

[๕๔๕] กุศลธรรม เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม โดยอุปนิสสยปัจจัย
มี ๒ อย่าง คือ อารัมมณูปนิสสยะ ปกตูปนิสสยะ
ที่เป็นอารัมมณูปนิสสยะ ได้แก่บุคคลให้ทาน สมาทานศีล กระทำอุโบสถกรรม
กระทำกุศลนั้น ให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น แล้วยินดีเพลิดเพลิน เพราะกระทำกุศลนั้น
ให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น มีราคะ ทิฏฐิ เกิดขึ้น
บุคคลกระทำกุศลทั้งหลายที่สั่งสมไว้ดีแล้วแต่ก่อนๆ ให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น
แล้วยินดีเพลิดเพลิน เพราะกระทำกุศลนั้นให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น มีราคะ ทิฏฐิ เกิดขึ้น
บุคคลออกจากฌาน แล้วกระทำฌานให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น แล้วยินดีเพลิดเพลิน
เพราะกระทำฌานนั้นให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น มีราคะ ทิฏฐิ เกิดขึ้น
ที่เป็นปกตูปนิสสยา ได้แก่บุคคลอาศัยศรัทธา ถือมานะ ทิฏฐิ
บุคคลอาศัยศีล สุตะ จาคะ ปัญญา แล้วถือมานะ ทิฏฐิ
ศรัทธา ศีล สุตะ จาคะ ปัญญา เป็นปัจจัยแก่ราคะ โทสะ โมหะ มานะ ทิฏฐิ

อันนี้ก็เช่นกันครับ ความหมายของมรรคสมังคี ไม่ได้หมายถึง การเกิดมรรคขึ้น
พร้อมกันทั้งแปดมรรค มรรคในแต่ละตัวเกิดขึ้นได้ต้องอาศัยเหตุปัจจัยที่เรียกว่า
ธรรมที่เป็นองค์ประกอบมรรค เมื่อได้มรรคครบหนึ่งองค์ ทั้งธรรมประกอบมรรค
และตัวมรรคเองได้ดับไปตามลำดับ การดับไปที่ว่าไม่ได้หายไปไหนแต่ กลายเป็น
สัญญาไปแล้วครับ มรรคที่สอง สาม สี่ฯ ก็เป็นลักษณะนี้
การเกิดมรรคสมังคีครบแปด คือการดึงเอาสัญญามรรคทั้งเจ็ดไล่เรียงกัน
มาจนเป็นสมาธิเป็นมรรคที่แปด

อาศัยปัจจัยใด จึงเกิด