พระไตรปิฎก เล่มที่ ๔ พระวินัยปิฎก เล่มที่ ๔
มหาวรรค ภาค ๑


พุทธปริวิตกกถา

[๑๐] ครั้งนั้น พระผู้มีพระภาคได้ทรงดำริว่า เราจะพึงแสดงธรรมแก่ใครก่อนหนอ ใครจักรู้ทั่วถึงธรรมนี้ได้ฉับพลัน ครั้นแล้วทรงพระดำริต่อไปว่า อาฬารดาบส กาลามโคตรนี้แล เป็นผู้ฉลาด เฉียบแหลม มีปัญญา มีธุลีคือกิเลสในจักษุน้อยเป็นปกติมานาน ถ้ากระไรเราพึงแสดงธรรมแก่อาฬารดาบส กาลามโคตรก่อน เธอจักรู้ทั่วถึงธรรมนี้ได้ฉับพลัน. ทีนั้นเทพดาอันตรธานมากราบทูลพระผู้มีพระภาคว่า อาฬารดาบส กาลามโคตร สิ้นชีพได้ ๗ วันแล้วพระพุทธเจ้าข้า. แม้พระผู้มีพระภาคก็ทรงทราบว่า อาฬารดาบสกาลามโคตรสิ้นชีพได้ ๗ วันแล้ว จึงทรงพระดำริว่า อาฬารดาบสกาลามโคตร เป็นผู้มีความเสื่อมใหญ่ เพราะถ้าเธอได้ฟังธรรมนี้ จะพึงรู้ทั่วถึงได้ฉับพลัน.
ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคได้ทรงพระดำริว่า เราจะพึงแสดงธรรม แก่ใครก่อนหนอ ใครจักรู้ทั่วถึงธรรมนี้ได้ฉับพลัน ครั้นแล้วทรงพระดำริต่อไปว่า อุทกดาบส รามบุตรนี้แลเป็นผู้ฉลาด เฉียบแหลม มีปัญญา มีธุลีคือกิเลสในจักษุน้อยเป็นปกติมานาน ถ้ากระไร เราพึงแสดงธรรมแก่อุทกดาบส รามบุตรก่อน เธอจักรู้ทั่วถึงธรรมนี้ได้ฉับพลัน. ทีนั้น เทพดาอันตรธานมากราบทูลพระผู้มีพระภาคว่า อุทกดาบส รามบุตรสิ้นชีพเสียวานนี้แล้ว พระพุทธเจ้าข้า. แม้พระผู้มีพระภาคก็ทรงทราบว่า อุทกดาบส รามบุตรสิ้นชีพเสียวานนี้แล้ว จึงทรงพระดำริว่าอุทกดาบส รามบุตรนี้ เป็นผู้มีความเสื่อมใหญ่ เพราะถ้าเธอได้ฟังธรรมนี้ จะพึงรู้ทั่วถึงได้ฉับพลัน.
ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคได้ทรงพระดำริว่า เราจะพึงแสดงธรรมแก่ใครก่อนหนอใครจักรู้ทั่วถึงธรรมนี้ได้ฉับพลัน ครั้นแล้วทรงพระดำริต่อไปว่า ภิกษุปัญจวัคคีย์มีอุปการะแก่เรามาก ได้บำรุงเราผู้ตั้งหน้าบำเพ็ญเพียรอยู่ ถ้ากระไร เราพึงแสดงธรรมแก่ภิกษุปัญจวัคคีย์ก่อนครั้นแล้วได้ทรงพระดำริต่อไปว่า บัดนี้ ภิกษุปัญจวัคคีย์อยู่ที่ไหนหนอ. พระผู้มีพระภาคได้ทรงเห็นภิกษุปัญจวัคคีย์อยู่ ณ ป่าอิสิปตนะมฤคทายวัน เขตพระนครพาราณสี ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์ล่วงจักษุมนุษย์ ครั้นพระองค์ประทับอยู่ ณ อุรุเวลาประเทศตามควรแก่พุทธาภิรมย์แล้วเสด็จจาริกไปทางพระนครพาราณสี.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------


ดังนี้ จะเห็นว่า เหตุที่พระองค์ทรงระลึกถึงดาบสทั้งสองก่อนนั้น มิใช่เพราะเคยมีคุณแก่พระองค์มาก่อน แต่เพราะเห็นว่า เป็นผู้ฉลาด จะเป็นผู้บรรลุธรรมได้โดยฉับพลัน ผิดจากคำบางคำที่แพร่หลายอยู่ในขณะนี้

อย่างไรก็ดี ถึงแม้พระพุทธองค์จะได้ยกย่องอานิสงค์ของผู้ได้ฌาน สมาบัติ กสิณ ฯลฯ ว่าเป็นเลิศในโลก แต่ก็ยังไม่อาจเทียบได้กับการตรัสรู้พระนิพพาน อันเป็นธรรมอยู่เหนือโลก ไม่ข้องในโลก ดังนั้น ผู้หลงอยู่ในฌาน หรืออำนาจวิเศษในโลกต่างๆ ย่อมกล่าวได้ว่า เสื่อมจากธรรมอันประเสริญยิ่งกว่า คือ พระนิพพานธรรมนั่นเอง แต่ถึงกระนั้น ก็มิใช่เหตุแก่บุคคลทั่วไป ในการตำหนิธรรมเหล่านี้ เนื่องด้วย เป็นธรรมที่ผู้เข้าถึงอินทรีย์เหล่านี้แล้ว จึงจะเป็นผู้วินิจฉัยได้ ดังที่พระพุทธองค์ทรงกล่าวไว้ว่า วิสัยของผู้ได้ฌาน เป็นหนึ่งในอจินไตยสี่ ดังตอนหนึ่งในพระไตรปิฏก ดังนี้



พระไตรปิฎก เล่มที่ ๒๑ พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๑๓
อังคุตตรนิกาย จตุกกนิบาต


อจินติตสูตร

[๗๗] ดูกรภิกษุทั้งหลาย อจินไตย ๔ ประการนี้ อันบุคคลไม่ควรคิด เมื่อบุคคลคิด พึงเป็นผู้มีส่วนแห่งความเป็นบ้า เดือดร้อน อจินไตย ๔ ประการ เป็นไฉน ดูกรภิกษุทั้งหลาย พุทธวิสัยของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย ๑ ฌานวิสัยของผู้ได้ฌาน ๑ วิบากแห่งกรรม ๑ ความคิดเรื่องโลก ๑ ดูกรภิกษุทั้งหลาย อจินไตย ๔ ประการนี้แล ไม่ควรคิด เมื่อบุคคลคิด พึงเป็นผู้มีส่วนแห่งความเป็นบ้า เดือดร้อน ฯ





พระพุทธเจ้าเคยทำสมาธิที่ขั้นฌานขั้น 8 แต่พระองค์ก็เลิกทำ พระองค์คิดว่านี่ไม่ใช่ทางหลุดพ้นจากทุกข์ พระองค์ก็หันไปวิปัสสนาภาวนา หรือเจริญปัญญา ให้รู้เห็นความจริงของธรรมชาติตามกฎไตรลักษณ์

แนะนำอีกนัยหนึ่ง

ภิกษุบางรูปในพระธรรมวินัยนี้สงัดจากกาม สงัดจากอกุศลธรรม บรรลุปฐมฌาน มีวิตก มีวิจาร มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่ ภิกษุนั้นจะพึงมีความคิดอย่างนี้ว่า เราย่อมอยู่ด้วยธรรมเครื่องขัดเกลากิเลส ดูกรจุนทะ แต่ธรรมคือปฐมฌานนี้ เราไม่กล่าวว่า เป็นธรรมเครื่องขัดเกลา ในวินัยของพระอริยะ เรากล่าวว่าเป็นธรรมเครื่องอยู่เป็นสุขในอัตภาพนี้ ในวินัยของพระอริยะ
http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v ... 237&Z=1517

จากสูตรนี้จะเห็นได้ว่าฌานไม่ใช่เครื่องขัดเกลากิเลสเป็นแต่ทำให้อยู่เป็นสุข





ลูกศิษย์ฝ่ายคฤหัสถ์ผู้ปฏิบัติธรรมคนหนึ่ง เข้านมัสการหลวงปู่ รายงานผลการปฏิบัติให้หลวงปู่ฟังด้วยความภาคภูมิใจว่า ปลื้มใจอย่างยิ่งที่ได้พบหลวงปู่วันนี้ ด้วยกระผมปฏิบัติตามที่หลวงปู่เคยแนะนำก็ได้ผลไปตามลำดับ คือ เมื่อลงมือนั่งภาวนาก็เริ่มละสัญญาอารมณ์ภายนอกหมด จิตก็หมดความวุ่น จิตรวม จิตสงบ จิตดิ่งสู่สมาธิ หมดอารมณ์อื่น เหลือแต่ความสุข สุขอย่างยิ่ง เย็นสบาย และจะให้อยู่ตรงนี้นานเท่าไรก็ได้

หลวงปู่ยิ้มแล้วพูด

"เออ ก็ดีแล้วที่ได้ผล พูดถึงความสุขในสมาธิมันก็สุขจริง ๆ จะเอาอะไรมาเปรียบไม่ได้ แต่ถ้าติดอยู่แค่นั้น มันก็ได้แค่นั้นแหละ ยังไม่เกิดปัญญาอริยมรรค ที่จะตัดภพ ชาติ ตัณหา อุปาทาน ได้ ให้ละสุขนั้นเสียก่อน แล้วพิจารณาขันธ์ห้าให้แจ่มแจ้งต่อไป"

จากความหมายนี้ก็คือเมื่อได้สมาธิแล้วก็ให้เจริญวิปัสนาต่อนั่นเอง ไม่ใช่ติดอยู่แค่สมาธิ

[quote="tonnk"]แนะนำอีกนัยหนึ่ง

ภิกษุบางรูปในพระธรรมวินัยนี้สงัดจากกาม สงัดจากอกุศลธรรม บรรลุปฐมฌาน มีวิตก มีวิจาร มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่ ภิกษุนั้นจะพึงมีความคิดอย่างนี้ว่า เราย่อมอยู่ด้วยธรรมเครื่องขัดเกลากิเลส ดูกรจุนทะ แต่ธรรมคือปฐมฌานนี้ เราไม่กล่าวว่า เป็นธรรมเครื่องขัดเกลา ในวินัยของพระอริยะ เรากล่าวว่าเป็นธรรมเครื่องอยู่เป็นสุขในอัตภาพนี้ ในวินัยของพระอริยะ
http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v ... 237&Z=1517

จากสูตรนี้จะเห็นได้ว่าฌานไม่ใช่เครื่องขัดเกลากิเลสเป็นแต่ทำให้อยู่เป็นสุข





ลูกศิษย์ฝ่ายคฤหัสถ์ผู้ปฏิบัติธรรมคนหนึ่ง เข้านมัสการหลวงปู่ รายงานผลการปฏิบัติให้หลวงปู่ฟังด้วยความภาคภูมิใจว่า ปลื้มใจอย่างยิ่งที่ได้พบหลวงปู่วันนี้ ด้วยกระผมปฏิบัติตามที่หลวงปู่เคยแนะนำก็ได้ผลไปตามลำดับ คือ เมื่อลงมือนั่งภาวนาก็เริ่มละสัญญาอารมณ์ภายนอกหมด จิตก็หมดความวุ่น จิตรวม จิตสงบ จิตดิ่งสู่สมาธิ หมดอารมณ์อื่น เหลือแต่ความสุข สุขอย่างยิ่ง เย็นสบาย และจะให้อยู่ตรงนี้นานเท่าไรก็ได้

หลวงปู่ยิ้มแล้วพูด

"เออ ก็ดีแล้วที่ได้ผล พูดถึงความสุขในสมาธิมันก็สุขจริง ๆ จะเอาอะไรมาเปรียบไม่ได้ แต่ถ้าติดอยู่แค่นั้น มันก็ได้แค่นั้นแหละ ยังไม่เกิดปัญญาอริยมรรค ที่จะตัดภพ ชาติ ตัณหา อุปาทาน ได้ ให้ละสุขนั้นเสียก่อน แล้วพิจารณาขันธ์ห้าให้แจ่มแจ้งต่อไป"

- เป็นความสงบขณะปฏิบัติเท่านั้น เลิกปฏิบัติเหมือนเดิม เมื่อจิตไม่สงบก็ทำใหม่ เมื่อทุกข์ก็ทำใหม่ ไม่ทุกข์ก็ไม่ทำ สงบต้องสงบตลอดเวลาเมื่อมีสิ่งมากระทบขณะปัจจุบันไม่หลงกับสิ่งกระทบทั้ง 6 ทางโลภ โกรธ หลง ไม่เกิด ดับทุกข์ถาวร จิตก็สงบ
การทำสมาธิถ้าไม่มีปัญญาประกอบเรียกว่า มิจฉาสมาธิ พึงระวังเป็นอย่างมากเพราะเราจะไปติดสุขจากการทำสมาธิ เพราะว่าสุข และสงบมากจนไม่อยากทำอะไรอีก อยากทำอย่างนั้นเป็นเวลานานๆ ไม่อยากเลิก เหมือนคนติดสิ่งเสพติดไม่อยากเลิก ไม่มีปัญญาดับทุกข์ ติดอยู่แค่ความสงบ และความสุขชั่วคราว เลิกทำทุกข์กลับมาเหมือนเดิม

มีครูบาอาจารย์ท่านหนึ่งอยู่ทีถ้ำวัว อ.เชียงดาว จ.เชียงใหม่ ท่านบอกว่า
ความหมายของอัตตกิลมถานุโยค ที่พระพุทธองค์ทรงแสดงเป็นเรื่องแรกในวันแรกแก่ปัญจวัคคีย์ก็คือ
การเจริญสมถะภาวนาหรือสมาธิโดยไม่มีปัญญาประกอบด้วย เพราะการเจริญแต่สติสมาธิโดยขาดปัญญานั้นจะเป็นการบังคับทรมาณตนเองตั้งแต่ตอนเริ่มต้นเลยทีเดียว คือสมถะภาวนานี้เป็นการไปกำหนด สั่ง บังคับธรรมชาติให้อยู่ในอำนาจสั่งการ แต่การทำกับธรรมชาติที่เป็นอนัตตาเช่นนี้มันย่อมเป็นไปไม่ได้ มันจะดูเหมือนจริงเฉพาะตอนที่สติสมาธิยังมีกำลังหากสติสมาธิขาดเมื่อไหร่กฏพระไตรลักษณ์ก็จะมาทำลายความบังคับได้ที่สำคัญผิดในใจของนักสมถะทั้งหลายไปเสียสิ้น

อยากรู้ว่าสมถะภาวนาบังคับธรรมชาติไหม? ก็ลองสังเกตให้ดีตอนที่เรากำหนดลมหายใจเข้าออกด้วยคำบริกรรมว่า พุทโธ หรือพองหนอ ยุบหนอ หรือคาถาต่างๆ ลมหายใจจะไม่สามารถไหลเข้าออกตามธรรมชาติได้ นี่เริ่มทรมาณตนเองแล้ว

สมาธิไม่ใช่ทางหลุดพ้น แต่เป็นส่วนประกอบสำคัญของการเข้าถึงความหลุดพ้น

สมาธิเป็นเหตุของปัญญา ปัญญาเป็นเหตุของความหลุดพ้น

ทิ้งสมาธิ คือทิ้งความหลุดพ้นครับ

ความเห็นส่วนตัวโปรดพิจารณา

หะ..หะ...หะ....ฮ่า ฮ่า ฮ่า ท่านที่เข้ามาอ่าน อย่าหาว่าข้าพเจ้าขัดคอเจ้าของกระทู้เลยขอรับ
เจ้า"ไม่เที่ยงเกิดดับ" มันมั่ว(สงสัยใกล้จะ บ้....วิชาเต็มที) อวดรู้อวดฉลาด จนลืมสิ่งที่มันเคยเขียนไว้
ไหนเจ้าลองบอกมาสิว่า ถ้าสมาธิ ไม่ใช่ทางหลุดพ้น แล้วอะไรคือทางหลุดพ้น
แล้ว สิ่งที่ผู้ศรัทธาในพุทธศาสนา ควรปฏิบัติควรศึกษา เพื่อให้หลุดพ้น เขาเรียกว่าอะไร มีกี่ข้อ อะไรบ้าง
หัดอ่านภาษาไทย แล้วทำความเข้าใจในภาษาไทยให้รู้เรื่องรู้ความให้ดีซะก่อนเถอะ แล้วค่อยโอ้อวดไปทำความเข้าใจในพระไตรปิฎก
ฮ่า ฮ่า ฮ่า ฮ่า ฮ่า

การวิปัสสนา คือ วิธีการทำให้เกิดปัญญา ปัญญาเอามาดับเหตุแห่งทุกข์ รู้ผิดชอบชั่วดี(สัมมาทิฐิ) ศีลเกิดขึ้น สมาธิเกิดขึ้น เมื่อมีปัญญาประกอบแล้ว จะนั่งทำสมาธิก็สามารถทำได้ สมาธิที่ได้จะเป็นสัมมาสมาธิเพื่อนำไปสู่มรรคผลนิพพานเร็วขึ้น หากคุณไม่มีปัญญาประกอบ สมาธิที่ได้จะเป็น มิจฉาสมาธิ ไม่ต่างอะไรกับไปนั่งตกปลาก็เป็นการฝึกสมาธิเหมือนกัน

ท่านทั้งหลายอย่าหาว่าข้าพเจ้าดูถูกดูหมิ่น เจ้าคนใช้หลายชื่อผู้เขียนกระทู้นี้เลยขอรับ
มันจะใช้กี่ชื่อ กี่ชื่อ ส.ด. ของเขาก็ไม่เปลี่ยนตามชื่อดอกขอรับ
ความรู้เลอะเทอะ เขียนมั่วไม่มีหลักการ อธิบายอะไรก็คลุมเครือ ไม่ชัดเจน เขียนเอง งงเอง แถมยังขัดกันเองซะอีก
ข้าพเจ้าจะโปรดสัตว์อย่างผู้ใช้ชื่อว่า "ไม่เที่ยงเกิดดับ" อีกสักครั้งว่า
ถ้าเจ้าไม่มีสมาธิ เจ้ามันก็แค่.............หนึ่ง ที่หลงอยู่กับ ความไม่รู้ รู้แต่หากิน หานอน ก็เท่านั้น
เจ้าจะทำสิ่งใดก็ตาม เจ้าต้องมีสมาธินำหน้าเสมอ เจ้าจะมีศีล ถือศีล เจ้าก็ต้องมีสมาธินำหน้ามาก่อน ถ้าไม่มีสมาธิ เจ้าก็ไม่ใช่มนุษย์ปกติชนแล้วละเจ้าเอ๋ย
การวิปัสสนา ไม่ใช่วิธีการที่จะทำให้เกิดปัญญาเสมอไป การอ่านหนังสือ ศึกษาพระธรรมในศาสนา ฟังผู้รู้ ได้รู้ได้เห็นการกระทำ พฤติกรรม ต่างๆรอบตัวเรา ก็สามารถเกิดปัญญาได้ ถ้ามีสมาธิ นั่นก็คือ มี "สติ สัมปชัญญะ"อยู่เสมอ
เจ้าผู้ใช้ชื่อว่า "ไม่เที่ยงเกิดดับ" เจ้าไม่รู้จักอายบ้างเลยหรือ. ....................ถึงไหน ความรู้เจ้ามันแค่เศษธุลี เจ้ากลับกล้าโอ้อวด อวดรู้ อวดฉลาด เที่ยวนำเอาความในพระไตรปิฎกมาตีความ ทำให้เกิดความเข้าใจผิดอยู่เป็นนิจ

ข้าพเจ้าจะโปรดสัตว์อย่างเจ้าเอาไว้อีกอย่างหนึ่ง เกี่ยวกับการอ่านพระไตรปิฎก
เจ้าจะต้องอ่านในหมวดนั้นๆ ให้จบความแล้วจึงจะวินิจพินิจคิดพิจารณา ไม่ใช่จับเอาความตอนใดตอนหนึ่งมาเป็นขออวดความโง่ ของเจ้า แก้ไขตัวซะบ้างเถอะ

คุณอโศกไม่ได้พูดเองครับ คือได้ฟังจำมาจากอาจารย์ท่านหนึ่ง ซึ่งอยู่ที่ถ้ำวัว เชียงดาว ลองค้นดูๆ น่าจะชื่อหลวงพ่อธีใช่ไหมครัรบ

พระมหาบุรุษได้ทำทุกรกิริยามีขั้นตอนดังนี้

1.ทรงกดพระทนต์ด้วยพระทนต์ กดพระตาลุด้วยพระชิวหาไว้ให้แน่น จนพระเสโทไหลออกจากพระกัจฉะ ทรงได้รับทุกขเวทนาอันกล้า เหมือนมีใครมาบีบคอไว้แน่น แต่ในที่สุดก็ทรงเห็นว่าไม่ใช่ทาง จึงเปลี่ยนเป็นอย่างอื่น

2.ทรงผ่อนกลั้นอัสสาสะ ปัสสาสะ เมื่อลมเดินทางช่องพระนาสิกและช่องพระโอษฐ์ไม่ได้สะดวก ก็เกิดเสียงดังอู้ทางช่องพระกรรณทั้งสองข้าง ทำให้เสียดพระอุทร ร้อนพระวรกายเป็นกำลัง แต่ก็ยังไม่สำเร็จ จึงทรงเปลี่ยนเป็นวิธีอื่น

3.ทรงอดพระกระยาหาร โดยเสวยวันละเล็กละน้อย จนไม่เสวยอะไรเลย จนพระวรกายเหี่ยวแห้ง พระฉวีวรรณเศร้าหมอง พระอัฐิปรากฏทั่วพระวรกาย เมื่อลูบพระวรกาย เส้นพระโลมาร่วงติดมือมา มีพระกำลังถดถอย จะเสด็จไปไหนก็ซวนเซล้ม แต่ก็ยังไม่สำเร็จอีก ทรงทำถึงขั้นนี้นับว่าถึงที่สุดแล้ว ก็ยังไม่บรรลุสัมมาสัมโพธิญาณที่ทรงมุ่งหวัง

"ข้อสังเกตความแตกต่างระหว่างอานาปานสติ กับ วิธีฝึกหัดเกี่ยวกับลมหายใจของลัทธิอื่นๆ เช่น การบังคับควบคุมลมหายใจ และโยคะที่เรียกว่า “ปราณยาม” เป็นต้น ว่าเป็นคนละเรื่องกันทีเดียว โดยเฉพาะว่า อานาปานสติ เป็นวิธีฝึกสติ ไม่ใช่ฝึกหายใจ คืออาศัยลมหายใจเป็นเพียงอุปกรณ์สำหรับฝึกสติ

ส่วนการฝึกบังคับลมหายใจนั้น บางอย่างรวมอยู่ในวิธีบำเพ็ญทุกรกิริยาที่พระพุทธเจ้าเคยทรงบำเพ็ญและละเลิกมาแล้ว"


ที่อาจารย์ซึ่งอยู่ที่ถ้ำวัว เชียงดาว เข้าใจนั้น เรียกว่า "ปราณยาม" คือวิธีบังคับลมหายใจ ซึ่งไม่ใช่อานาปานสติ และพอง-ยุบ ก็ไม่ใช่ปราณยาม แต่เป็นอานาปานสติ (โดยอ้อม) คือ ลมเข้าท้องพอง ลมออกท้องยุบ เป็นเสมือนเครื่องมือฝึกสติ เป็นต้น ผู้ปฏิบัติพึงตามดูรู้ทันทุกขณะที่มันพองมันยุบ ไม่ได้บังคับลมหายใจ...ซึ่งยังมีรายละเอียดภาคปฏิบัติอีกแต่จะข้ามไป

พระท่านบอกว่า.....ไม่มีปัญญาประกอบ...

แต่...อโสกะ...บอกว่า....สมถะ...บังคับธรรมชาติไหม?

ดู...ดี..ๆ

หากมองภาพกว้างๆแล้ว เราจะบังคับธรรมชาติเด็ดขาดไม่ได้ (แต่รู้จักมันได้ เมื่อรู้จักแล้ว ต้องการอย่างไรก็ทำเหตุปัจจัยให้พอเหมาะพอดีกับธรรมชาตินั้น) เช่นว่า ฉันเอาปัญญานะครับ ไม่เอาสมถะนะคะ...ทำกสิณก็มีปัญญา แต่ท่านไม่เน้น จะเจริญวิปัสสนาก็มีสมถะ (หรือสมาธิ) แต่ท่านไม่เน้น และมิใช่มีเพียงเท่านั้น ยังมีสัมปยุตธรรมอีกมากที่เกิดร่วมกับมัน เช่น มนสิการ เจตนา ศรัทธา ผัสสะ เป็นต้น ซึ่งคอยหนุนเสริมกันและกัน แต่เราพูดเน้นย้ำแต่วิปัสสนา สมถะ ... เลยไม่เห็นความเป็นเหตุปัจจัยขององค์ธรรม