ภิกษุรู้จักมิจฉาวาจาว่า มิจฉาวาจา รู้จักสัมมาวาจาว่า สัมมาวาจา
ความรู้ของเธอนั้น เป็นสัมมาทิฐิ ฯ
ดูกรภิกษุทั้งหลาย
เรากล่าวสัมมาวาจาเป็น ๒ อย่าง คือ สัมมาวาจาที่ยังเป็นสาสวะ
เป็นส่วนแห่งบุญให้ผลแก่ขันธ์ อย่าง ๑
สัมมาวาจาของพระอริยะที่เป็นอนาสวะ เป็นโลกุตระ เป็นองค์มรรค อย่าง ๑

ภิกษุนั้นมีสติละ มิจฉาวาจาได้ มีสติบรรลุสัมมาวาจาอยู่ สติของเธอนั้นเป็นสัมมาสติ ฯ
ด้วยอาการนี้ ธรรม ๓ ประการนี้ คือ สัมมาทิฐิ สัมมาวายามะ
สัมมาสติ ย่อมห้อมล้อม เป็นไปตามสัมมาวาจาของภิกษุนั้น ฯ

พระผู้มีพระภาคจึงได้ตรัสดังนี้ว่า ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็สัมมาสมาธิของพระอริยะ
อันมีเหตุ มีองค์ประกอบ คือ สัมมาทิฐิ สัมมาสังกัปปะ
สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ เป็นไฉน
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ความที่จิตมีอารมณ์เป็นหนึ่ง ประกอบแล้วด้วยองค์ ๗ เหล่านี้แล
เรียกว่า สัมมาสมาธิของพระอริยะ อันมีเหตุบ้าง มีองค์ประกอบบ้าง ฯ

ดูตรงไหนก็แล้วแต่ ถ้ารู้ทันต้น กลาง สุด ตรงเป็นสัมมา ถ้ารู้ไม่ทันต้น กลาง สุด ตรงนั้นเป็นมิจฉา

รู้ตามที่หลัง ก็ไม่เป็นสัมมา รึครับ

หน้าที่ของปัญญาครับ จะรู้ต้น จะรู้ปลาย จะระหว่าง เช่น ถ้ารู้ที่หลัง โดยรู้ว่า อารมณ์ที่ถูกรู้ เป็นโสมนัส เป็นอย่างนี้ เป็นโทมนัสเป็นอย่างนี้ หรือเกิดพอใจไม่พอใจเป็นอย่างนี้ มาเห็นหลังไวๆ อินไปแล้ว พอใจไปแล้ว ไม่พอใจไปแล้ว รู้ว่าไม่เที่ยง พอใจก็ไม่เที่ยง ไม่พอใจก็ไม่เที่ยง เป็นอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา สติไปรู้ทีหลัง ก็ยังเป็นสัมมาครับ รู้เวทนา รู้จิตอยู่ก็ว่าไป แต่รู้ต้น กลาง ปลาย โดยไมรู้ว่า นี้เวทนา นี้จิต มาเถอะอะไรก็ช่าง ไม่ทันรู้จัก ก็ดักไล่ดักจับหมด แล้วคิดว่า รู้ต้น กลาง ปลายอุปทานไป บางทีอาจไม่ใช่ สัมมาก็ได้นะครับ จะบอกว่าเคยมาแล้ว

ความเป็นสัมมาของมรรคทั้ง 8 นั้น หมายเอาที่ชี้ตรงไปยังการทำลายเหตุทุกข์ (สมุทัย)

การดู เห็น รู้ (ทิฏฐิ) การสังเกต นึกคิดพิจารณา (สังกัปปะ) การพูด (วาจา) การทำ (กัมมันตะ) การหาเลี้ยงชีวิต (อาชีวะ) ความเพียร (วายามะ) ความรู้ทันปัจจุบัน ระลึกได้ ไม่ลืม (สติ) ความตั้งมั่นจนเป็นหนึ่งเดียวเรื่องเดียว (สมาธิ)

ถ้าเป็นไปเพื่อทำลายเหตุทุกข์ ล้วนเป็น "สัมมา" ทั้งสิ้น

ถ้าไม่เป็นไปเพื่อทำลายเหตุทุกข์(สมุทัย) ล้วนเป็นมิจฉาทั้งสิ้น

ตอนปฏิบัติธรรม ถ้าจิตวางความยินดียินร้ายได้ เป็นสัมมา เข้าอยู่ในทางสายกลางหรือทางสายธรรม หรือสมดุลย์หรือ ปกติ

ถ้าจิตวางความยินดียินร้ายไม่ได้ เป็นมิจฉา ออกจากทางสายกลางหรือทางสายธรรม หรือไม่สมดุลย์หรือ ไม่ปกติ

ความคิดเห็นส่วนตัว แต่ก่อน อารมย์เกิดก่อนสติตามหลัง กิเลสอยูไหนไม่รู้เห็นแต่อารมย์ ปัจจุบัน อารมย์เกิดสติ+ปัญญาตามติดแทบจะเกิดพร้อมกัน เห็นกิเลสแล้ว อนาคต สติ+ปัญญาเกิดพร้อมอารมย์ และไล่ฆ่ากิเลส

น่าจะพูดว่า "สติ ปัญญา เกิดขึ้นทันอารมณ์"นะครับจึงจะเป็นไปตามลำดับแห่งธรรม