प्रज्ञापारमिताहृदयसूत्रम्।
[संक्षिप्तमातृका]
॥ नमः सर्वज्ञाय॥

आर्यावलोकितेश्वरबोधिसत्त्वो गम्भीरायां प्रज्ञापारमितायां चर्यां चरमाणो व्यवलोकयति स्म। पञ्च स्कन्धाः, तांश्च स्वभावशून्यान् पश्यति स्म॥

इह शारिपुत्र रूपं शून्यता, शून्यतैव रूपम्। रूपान्न पृथक् शून्यता, शून्यताया न पृथग् रूपम्। यद्रूपं सा शून्यता, या शून्यता तद्रूपम्॥

एवमेव वेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानि॥

इहं शारिपुत्र सर्वधर्माः शून्यतालक्षणा अनुत्पन्ना अनिरुद्धा अमला न विमला नोना न परिपूर्णाः। तस्माच्छारिपुत्र शून्यतायां न रूपम्, न वेदना, न संज्ञा, न संस्काराः, न विज्ञानानि। न चक्षुःश्रोत्रघ्राणजिह्वाकायमनांसि, न रूपशब्दगन्धरसस्प्रष्टव्यधर्माः। न चक्षुर्धातुर्यावन्न मनोधातुः॥

न विद्या नाविद्या न विद्याक्षयो नाविद्याक्षयो यावन्न जरामरणं न जरामरणक्षयो न दुःखसमुदयनिरोधमार्गा न ज्ञानं न प्राप्तित्वम्॥

बोधिसत्त्वस्य(श्च ?) प्रज्ञापारमितामाश्रित्य विहरति चित्तावरणः। चित्तावरणनास्तित्वादत्रस्तो विपर्यासातिक्रान्तो निष्ठनिर्वाणः। त्र्यध्वव्यवस्थिताः सर्वबुद्धाः प्रज्ञापारमितामाश्रित्य अनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंबुद्धाः॥

तस्माज्ज्ञातव्यः प्रज्ञापारमितामहामन्त्रो महाविद्यामन्त्रोऽनुत्तरमन्त्रोऽसमसममन्त्रः सर्वदुःखप्रशमनः सत्यममिथ्यत्वात् प्रज्ञापारमितायामुक्तो मन्त्रः। तद्यथा- गते गते पारगते पारसंगते बोधि स्वाहा॥

इति प्रज्ञापारमिताहृदयसूत्रं समाप्तम्॥



Vaidya, Dr. P.L ed. Buddhist Sanskrit Texts No. 17 Mahāyāna-sūtra-saṁgrahaḥ (part 1). Darbhanga :The Mithila Institute, 1961

อารฺยาวโลกิเตศฺวรโพธิสตฺตฺโว คมฺภีรายำ ปฺรชฺญาปารมิตายำ จรฺยำ จรมาโณ วฺยวโลกยติ สฺม|
ปญฺจ สฺกนฺธาะ, ตำศฺจ สฺวภาวศูนฺยานฺ ปศฺยติ สฺม||

อิห ศาริปุตฺร รูปํ ศูนฺยตา, ศูนฺยไตว รูปมฺ | รูปานฺน ปฺฤถกฺ ศูนฺยตา, ศูนฺยตายา น ปฺฤถคฺ รูปมฺ | ยทฺรูปํ สา ศูนฺยตา, ยา ศูนฺยตา ตทฺรูปมฺ||

เอวเมว เวทนาสํชฺญาสํสฺการวิชฺญานานิ||

อิหํ ศาริปุตฺร สรฺวธรฺมาะ ศูนฺยตาลกฺษณา อนุตฺปนฺนา อนิรุทฺธา อมลา น วิมลา โนนา น ปริรูรฺณาะ| ตสฺมาจฺฉาริปุตฺร ศูนฺยตายํ น รูปมฺ, น เวทนา, น สํชฺญา, น สํสฺการาะ, น วิชฺญานานิ | น จกฺษุ จกฺษุะตฺรคฺหฺราณชิหฺวากายมนำสิ, น รูปศพฺทคนฺธรสสฺปฺรษฺฏวฺยธรฺมาะ | น จกฺษุรฺธาตุรฺยาวนฺน มโนธาตุะ||

น วิทฺยา นาวิทฺยา น วิทฺยากฺษโย นาวิทฺยากฺษโย ยาวนฺน ชฺรามรณํ น ชรามรณกฺษโย น ทุะขสมุทยนิโรธามารฺคา น ชฺญานํ น ปฺราปฺติตฺวมฺ||

โพธิสตฺตฺวสฺย(ศฺจ ?) ปฺรชฺญาปารมิตามาศฺริตฺย วิหรติ จิตฺตาวรณะ | จิตฺตาวรณนาสฺติตฺวาทตฺรสฺโต วิปรฺยาสาติกฺรานฺโต นิษฺฐนิรฺวาณะ | ตฺรฺยธฺววฺยวสฺถิตาะ สรฺวพุทฺธาะ ปฺรชฺญาปารมิตาศฺริตฺย อนุตฺตรำ สมฺยกฺษสํโพธิมภิสํโพทฺธาะ||

ตสฺมาชฺชฺญาตวฺยะ ปฺรชฺญาปารมิตามหามนฺตฺโร มหาวิทฺยามนฺตฺโร'นุตฺตรมานฺตฺโร'สมสมมนฺตฺระ สรฺวทุะขปฺรสมนะ สตฺยมมิถฺยตฺวาตฺ ปฺรชฺญาปารมิตายามุกฺโต มนฺตฺระ | ตทฺยถา- คเต คเต ปารคเต ปารสํคเต โพธิ สฺวาหา ||


อิติ ปฺรชฺญาปารมิตาหฺฤทยสูตฺรํ สมาปฺตมฺ

พระอารยาวโลกิเตศวรโพธิสัตว์ เมื่อทรงได้บำเพ็ญปัญญาบารมี
จนบรรลุถึงโลกุตรธรรมอันลึกซึ้งแล้ว พิจารณาเล็งเห็นว่าที่แท้
จริงแล้วขันธ์ ๕ นั้นเป็นสูญ จึงได้ก้าวล่วงจากสรรพทุกข์ทั้งปวง

ดูก่อนท่านสารีบุตร รูปคือความสูญ ความสูญนั่นแหละคือรูป
ความสูญไม่อื่นไปจากรูป รูปไม่อื่นไปจากความสูญ
รูปอันใด ความสูญก็อันนั้น ความสูญอันใด รูปก็อันนั้น
อนึ่ง เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ก็เป็นสูญอย่างเดียวกัน

ท่านสารีบุตร ก็สรรพธรรมทั้งปวงมี ความสูญเป็นลักษณะ
ไม่เกิด ไม่ดับ ไม่มัวหมอง ไม่ผ่องแผ้ว ไม่หย่อน ไม่เต็ม อย่างนี้

เพราะฉะนั้นแหละท่านสารีบุตร ในความสูญ
จึงไม่มี รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ
ไม่มีตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
ไม่มีรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ ธรรม
ไม่มีจักษุธาตุ จนถึงมโนธาตุ ธรรมชาตินั้น วิญญาณธาตุ
ไม่มีวิชชา ไม่มีอวิชชา ไม่มีความสิ้นไปแห่งวิชชา และอวิชชา
จนถึงไม่มี ความแก่ ความตาย ไม่มีความสิ้นไปแห่ง ความแก่ ความตาย
ไม่มีทุกข์ สมุห์ทัย นิโรธ มรรค ไม่มีญาณ ไม่มีการบรรลุ ไม่มีการไม่บรรลุ

พระโพธิสัตว์ผู้วางใจในปัญญาบารมี จะมีจิตที่เป็นอิสระจากอุปสรรคสิ่งกีดกั้น
เพราะจิตของพระองค์เป็นอิสระจาก อุปสรรคสิ่งกีดกั้น พระองค์จึงไม่มีความกลัวใดๆ
ก้าวล่วงพ้นไปจากมายาหรือสิ่งลวงตา ลุถึงพระนิพพานได้ในที่สุด

อันพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในตรีกาล (อดีต ปัจจุบัน และอนาคต)
ด้วยเหตุที่ทรงอาศัยปัญญาบารมีจึงได้ตรัสรู้อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ
ด้วยเหตุฉะนี้จึงสมควรทราบว่าปัญญาบารมีนี้
คือมหาศักดามนตร์(เป็นมหามนต์อันศักดิ์สิทธิ์)
คือมหาวิทยามนตร์(เป็นมนต์แห่งความรู้อันยิ่งใหญ่)
คืออนุตรมนตร์(เป็นมนต์อันไม่มีมนต์อื่นยิ่งกว่า)
คืออสมสมมนตร์(เป็นมนต์อันไม่มีมนต์อื่นใดมาเทียบได้)
สามารถขจัดสรรพทุกข์ทั้งปวง นี่เป็นสัจจะ เป็นอิสระจากความเท็จทั้งมวล
จึงเป็นเหตุให้กล่าวมนตร์แห่งปัญญาบารมีว่า

“คะเต คะเต ปารคะเต ปารสังคะเต โพธิ สวาหา”*