.
.
หลักการอธิบายพระพุทธพจน์ โดยการจำแนกเนื้อหา
แห่งการเทศนาเป็น ๖ ประการ
๑. อสฺสาท แปลว่า ความยินดี หรือสิ่งที่ถูกคนยินดี น่ายินดี
อะไรคือสิ่งที่บุคคลยินดี ท่านบอกว่า สุขํ โสมนสฺสํ องค์ธรรม ของอสฺสาท คือ สุข โสมนัส

สิ่งที่ถูกคนยินดี เรียกว่า "อสฺสาท" อสฺสาทหมายถึงสุขโสมนัส
(สุขก็น่ายินดี โสมนัสส ก็น่ายินดีได้แก่สุขเวทนา(สุขทางกาย)
โสมนัสส(สุขทางใจ) เพราะฉะนั้น คำว่า อสฺสาท นี้จึงหมายเอาสุขและโสมนัส
อสฺสาทนี้นี้เป็นคำเรียดหรือโวหาร ซึ่งไม่สามารถเข้าถึงองค์ธรรมได้
แต่คำว่าสุขโสมนัสนี้เป็นสื่อที่ทำให้เราสามารถเข้าถึงธาตุแท้ของอสฺสาทะได้

การที่อรรถกถาจัดแบบนี้ เพราะท่านอ้งพระไตรปิฎก(ให้ไปดูในอรรถกถาในที่นี้จะไม่ยกมา)
ที่ท่านพูดไว้ว่า สุข โสมนสฺส คือ อสฺสาท นั้นท่านได้มาจากบาฬีที่ไหน (ม.มู. ๑๒/๑๖๖/๑๒๙มจร.)

อีกนัยหนึ่ง อัสสาทะ หมายถึง อิฏฺฐารมฺมณํ โดยอารมณ์
หมายถึง อิฏฐารมณ์ กล่าวคือ อารมณ์ที่น่ายินดี อิฏฐารมณ์นั้น
เรียกว่า อสฺสาท ซึ่งเวลาที่พระพุทธองค์ ทรงแสดงธรรมก็จะทรงแสดงสิ่งเหล่านี้
ประกอบอยู่ด้วย อิฏฐารมณ์โดยองค์ธรรม ได้แก่ เตภูมกสังขาร
(จิต เจตสิก รูป ที่อยู่ในภูมิทั้ง ๓ ทั้งหมด สามารถนับเป็นอิฏฐารมณ์ได้)

อสฺสาท สภาวะที่เป็นเหตุให้บุคคลยินดี
องค์ธรรมหมายถึง ตัณหาโลภ) ตัณหาเป็นเหตุให้บุคคลยินดี
ใน สุขารมฺมณ(อิฎฐารมณ์)นอกจากตัณหาแล้วยังมีวิปัลลาส ๓
คือ (สัญญาวิปัลลาส, ทิฏฐิวิปัลลาส, จิตตวิปัลลาส) แม้สัตว์ทั้งหลาย
จะเป็น อนิฏฐารมณ์ แต่ด้วยอำนาจวิปัลลาสจึงทำให้คิดผิด
ว่าเป็นอิฏฐารมณ์ ก็เกิดความยินดี เพราะตัววิปัลลาสเป็นเหตุ
ให้เกิดอสฺสาท

จึงนำมาเป็นองค์ธรรมของรูปวิเคราะห์นี้ได้ วิปัลลาสก็เป็นหนึ่งในสัตว์ที่ยินดี
อาจจะเป็นรูปที่สวย ซึ่งความเป็นจริงรูปที่สวยก็เป็นอนิฏฐารมณ์
แต่ด้วยอำนาจของวิปัลลาส จึงทำให้บุคคลหลงผิดคิดว่าสิ่งนั้นดี
เพราะเหตุนั้น ก็เลยมีความยินดี(กำหนัด)
ดังนั้นวิปัลลาสจึงเป็นอสฺสาทได้เหมือนกัน

สรุป องค์ธรรมของค์อสฺสาท ได้แก่ เวทนา(สุข โสมนัส) เตภูมกสังขาร ตัณหา วิปัลลาส

อสฺสาท แบ่งเป็นเหตุเป็นผล คือ ตัณหาวิปัลลาส ชื่อว่า อสฺสาท ในฐานะเป็นเหตุ

เวทนา เตภูมกสังขาร ชื่อว่า อสฺสาท ในฐานะเป็นผล