สันติสุขในนิพพาน

นิพพานหมายถึงความดับของกิเลส กรรม และวิบากขันธ์
อันประกอบด้วยรูปและนาม ซึ่งอย่างไรก็ตาม บางคนอาจเห็นว่า
ความดับที่ว่านั้นหมายถึงความว่างเปล่าไม่มีอะไร แต่ความจริงนั้น
นิพพานมีอยู่จริง เพราะถ้าเราปฏิเสธความมีอยู่จริงของนิพพานก็
เท่ากับหมายความว่าไม่มีอะไรเหลือนอกจากกิเลส กรรม และวิบาก
ขันธ์ และไม่มีผู้ใดที่สามารถหลุดพันจากวนเวียนแห่งสังสาวัฎได้
การปฏิบัติตามทางสายกลาง หรือ มัชฌิมาปฏิปทา ด้วยคาม
อุตสาหะจึงเป็นเหตุช่วยให้หลุดพันไปได้ เช่นเดียวกับพระอรหันต์
หลุดพ้นเมื่อจุติจิตดับลงหลังจากการปรินิพพาน

นิพพานสุขมีอยู่จริง
พระพุทธองค์ได้ตรัสแสดงความมีอยู่จริงของนิพพาน ใน
ข้อความดังต่อไปนี้
อตฺถิ ภิกฺขเว อชาตํ อภูตํ อกตํ อสงฺขตํ. โน เจตํ ภิกฺขเว
อภวิสฺส อชาตํ อภูตํ อกตํ อสงฺขตํ, นยิธ ชาตสฺส ภูตสฺส กตสฺส สงฺ
ตสฺส นิสฺสรณํ ปญฺญาเยถ. ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว อตฺถิ อชาต๋ อภูตํ
อกตํ อสงฺขตํ, ตสฺมา ชาตสฺส ภูตสฺส กตสฺส สงฺขตสฺส นิสฺสรณํ

"ภิกษุทั้งหลาย นิพพานธาตุที่ไม่เกิด ไม่ปรากฎ ไม่ถูกเหตุ
สร้าง ไม่ถูกปัจจัยปรุงแต่ง มีอยู่จริง ถ้านิพพานธาตุที่ไม่เกิด ไม่
ปรากฎ ไม่ถูกเหตุสร้าง ไม่ถูกปัจจัยปรุงแต่ง จักไม่มีจริง ในโลกนี้ก็
จะไม่ปรากฎภาวะสลัดออกจากธรรมชาติที่เกิดแล้ว ที่ปรากฎแล้ว
ที่ถูกเหตุสร้างแล้ว ที่ถูกปัจจัยปรุงแต่งแล้ว แต่เพราะนิพพานธาตุ
ที่ไม่เกิด ไม่ปรากฏ ไม่ถูกเหตุสร้าง ไม่ถูกปัจจัยปรุงแต่ง มีอยู่จริง
ฉนั้น จึงปรากฎภาวะสลัดออกจากธรรมชาติที่เกิดแล้ว ที่ปรากฏ
แล้ว ที่ถูกเหตุสร้างแล้ว ที่ถูกปัจจัยปรุงแต่งแล้ว"

ในเรื่องนี้อธิบายได้ว่า นิพพานธาตุอันเป็นสภาวะดับกิเลส
กรรม และวิบากขันธ์นั้นมีอยู่จริง หากแต่ไม่ใช่สภาวะที่เกิดขึ้นและ
ปรากฎเหมือนสภาวธรรมคือรูปนามที่เกิดขึ้นตามเหตุปัจจัยปรุงแต่ง
จึงตรัสว่า "ไม่เกิด ไม่ปรากฏ ไม่ถูกเหตุสร้าง ไม่ถูกปัจจัยปรุงแต่ง

นอกจากนั้น ถ้านิพพานธาตุไม่มีอยู่จริง สังขารคือรูปนามที่เกิดขึ้น
ตามเหตุปัจจัยก็จะมีได้เสมอแก่เหล่าสัตว์ แม้กระทั่งภายหลังจาก
การปรินิพพานของพระอรหันต์รูปนามในภพใหม่ก็ยังต้องเกิดขึ้นอีก
แต่ในความจริงมิได้เป็นเช่นนั้น เนื่องจากรูปนามดับไปไม่เกิดอีก
หลังจากการปรินิพพานของพระอรหันต์ จึงทราบได้ว่านิพพานธาตุ
มีอยู่จริง
อนึง คำว่า อตฺถิ (มือยู่จริง) ในพากย์ต้นนั้น ตรงกับคำว่า
อตฺถิ ภิกฺขเว ตทายตนํ (อารัมมณ)ปัจจัยคือนิพพานนั้นมีอยู่จริง
ในคัมภีร์อุทานที่ยกมาอ้างไว้อีกด้วย

ลำดับต่อไปข้าพเจ้าจะขออธิบายเกี่ยวกับการดับวัฏฎทุกข์
ของพระมหาปชาบดีโคตมีเมื่อท่านบรรลุอนุปาทิเสสนิพพาน