การตีความเกี่ยวกับปฏิจจสมุปบาท มีผู้ถกเถียงกันมากพอๆกันกับถกเถียงเรื่อง สมถะ-สมาธิ-วิปัสสนา

เหมือนกัน ที่เป็นดังนี้ เพราะหรือถือตำรากันคนละเล่มคนละที่มา

ถ้าหากดูตำราอย่างทั่วถึงแล้ว ปัญหาดังกล่าวจะเบาลง

ในที่นี้จะกล่าวถึงปฏิจจสมุปบาทที่เห็นต่างกัน

ปฏิจจสมุปบาทที่อธิบายแบบข้ามภพข้ามชาติก็มี

ที่อธิบายแบบขณะจิตเดียวก็มี มีความเป็นมาอย่างไร ดูหลักฐานที่มาทั้งสองแห่งนั้น

คัมภีร์อรรถกถาวิภังค์แห่งพระอภิธรรมปิฎก (สัมโมหวิโนทนี) หน้า 260-278 ได้แสดงกระบวนธรรม

ปฏิจจสมุปบาทแบบที่เกิดครบถ้วนในขณะจิตเดียว ความข้อนี้เห็นว่า ควรยกมากล่าวย้ำไว้อีก

เพราะการเล่าเรียนเรื่องปฏิจจสมุปบาทที่สืบๆกันมา ล้วนเป็นการแปลความและอธิบายแบบข้ามภพข้ามชาติ

ทั้งสิ้น

เมื่อมีผู้ตีความและอธิบายปฏิจจสมุปบาทนั้นแบบกระบวนธรรมในชีวิตประจำวัน ท่านผู้ยึดถือหลักฐานทางคัมภีร์

เป็นใหญ่อาจเห็นว่า การทำเช่นนั้นเป็นการตีคามนอกแบบแผน ขาดหลักฐาน และเกิดความห่วงใย

ไม่สบายใจ

เพื่อความอุ่นใจและสบายใจร่วมกัน จึงได้ยกหลักฐานมาแสดงให้เห็นว่า การตีความปฏิจจสมุปบาท

แบบชีวิตประจำวันนั้น มีหลักฐานในคัมภีร์ เป็นแต่มีข้อน่าสังเกตว่า หลักฐานที่มีนั้น อาจเป็นเพียง

ร่องรอยของอดีตที่กำลังเลือนรางหรือลืมกันไปแล้ว และที่ยังเหลืออยู่ได้ก็เพราะมีแกนคือพระไตรปิฎก

ยืนยันบังคับอยู่


ที่กล่าวมานี้ ขอขยายความว่า คำอธิบายปฏิจจสมุปบาทแบบข้ามภพข้ามชาติที่ยึดถือเป็นหลักกันอยู่

ในวงการศึกษาพุทธศาสนานั้น มาจากคัมภีร์วิสุทธิมรรคซึ่งเป็นนิพนธ์ของพระพุทธโฆษาจารย์

เมื่อ พ.ศ.900 เศษ แต่ยังมีคัมภีร์อีกเล่มหนึ่งซึ่งอธิบายปฏิจจสมุปบาทไว้ด้วยเช่นกันคือ

คัมภีร์สัมโมหวิโนทนีที่กล่าวถึงข้างต้น คำอธิบายเรื่องปฏิจจสมุปบาทในสัมโมหวิโนทนีแบ่งเป็น 2 ตอน

ตอนแรกอธิบายแบบข้ามภพข้ามชาติเหมือนวิสุทธิมรรค

แต่ตอนสองอธิบายแบบความเป็นไปในขณะจิตเดียว

คัมภีร์สัมโมหวิโนทนีก็เป็นนิพนธ์ของพระพุทธโฆษาจารย์เช่นเดียวกัน และตามตำนานว่าท่านเขียนหลัง

คัมภีร์วิสุทธิมรรคด้วย แปลกกันเพียงว่า วิสุทธิมรรคท่านแต่งเป็นอิสระอย่างเป็นผลงานของท่านเอง


ส่วนคัมภีร์สัมโมหวิโนทนีเป็นอรรถกถาอธิบายความในพระอภิธรรมปิฎก และพระพุทธโฆษาจารย์ได้กล่าวไว้

ในอารัมภกถาด้วยว่า คัมภีร์สัมโมหวิโนทนีนั้น “ข้าพเจ้าสะสางนัยอรรถกถาเก่าๆ เรียบเรียงขึ้น”

(วิภงฺค. อ.1) แม้ว่าคัมภีร์วิสุทธิมรรคที่ว่าเป็นผลงานอิสระของท่านเอง พอถึงตอนว่าด้วย

ปฏิจจสมุปบาท ท่านก็เขียนออกตัวว่า “การอธิบายความแห่งปฏิจจสมุปบาททำได้ยาก” “วันนี้ใคร่จะกล่าว

พรรณนาปัจจยาการ ทั้งที่ยังหาที่อาศัยไม่ได้ เหมือนดังก้าวลงสู่สาครยังไม่ได้ที่เหยียบยัน ก็แต่ว่า คำสอน

เรื่องปฏิจจสมุปบาทนี้ ประดับประดาไปด้วยนัยแห่งเทศนาต่างๆ อีกทั้งแนวทางของบูรพาจารย์ก็ยังเป็นไปอยู่

ไม่ขาดสาย เพราะเหตุนั้น ข้าพเจ้าจะอาศัยหลักสองอย่างนั้น ลงมือพรรณนาความแห่ง

ปฏิจจสมุปบาท”

(วิสุทธิ.3/114; ตรงกับวิภงฺค.อ. 118)



คำอธิบายเรื่องปฏิจจสมุปบาทในวิสุทธิมรรคนี้ เมื่อเทียบกับในสัมโมหวิโนทนี มีตอนเดียว คือ ตอนแรกที่

อธิบายแบบข้ามภพข้ามชาติ ไม่มีตอนที่อธิบายแบบเป็นไปในขณะจิตเดียว และตอนที่อธิบายแบบข้ามภพ

ข้ามชาติ ก็แทบไม่แตกต่างกันเลยกับคำอธิบายในสัมโมหวิโนทนี เพียงแต่ขยายความบางส่วนให้พิสดารออก

ไปกว่ากันบ้าง*

เมื่อเป็นเช่นนี้ ก็อาจมีผู้ตั้งคำถามว่า เหตุใดในวิสุทธิมรรค จึงไม่มีตอนที่อธิบายปฏิจจสมุปบาท

แบบเป็นไปในขณะจิตเดียวเหมือนอย่างในสัมโมหวิโนทนี ที่เป็นเช่นนี้ อาจเป็นไปได้ว่า แม้แต่ในสมัย

ของพระพุทธโฆษาจารย์ การเรียนการสอนเรื่องปฏิจจสมุปบาทในวงการศึกษาพระศาสนามีแต่อธิบายแบบ

ข้ามภพข้ามชาติกันทั้งนั้น ในวิสุทธิมรรค ท่านจึงจับเฉพาะแง่นั้น

อีกอย่างหนึ่งอาจเป็นด้วยว่า ในการอธิบายแบบข้ามภพข้ามชาติ ท่านอาจสะดวกใจมากกว่า เพราะถึง

จะยากอย่างที่ท่านเขียนปรารภไว้ ก็ยังมีแนวของอาจารย์สอนกันสืบๆมาจนถึงเวลานั้น

ส่วนการอธิบายแบบเป็นไปในขณะจิตเดียว เป็นเรื่องยากและการอธิบายในวงการศึกษาก็ขาดตอนไปเสียแล้ว

ดังจะเห็นได้ว่า แม้แต่ในคัมภีร์สัมโมหวิโนทนีเอง ตอนที่อธิบายแบบขณะจิตเดียว ก็สั้นอย่างยิ่ง

อาจเป็นได้ว่า ที่ยังมีอยู่ ก็เพราะมีพระไตรปิฎกยืนยันบังคับอยู่ จำเป็นต้องอธิบาย

เมื่อไม่อธิบายมาก ก็อธิบายแต่น้อย และเพราะมีร่องรอยจากอรรถกถาเก่าๆ เหลืออยู่ จึงว่าไป

ตามที่พอจะมีหลักฐานเดิมเท่านั้น



* คำอธิบายในวิสุทธิมรรค มี 100 หน้า (3 / 106-205)

ส่วนในสัมโมหวิโนทนีมี 92 หน้า
(หน้า 168-260)

ทีนี้ หันมาพูดถึงคำอธิบายในสัมโมหวิโนทนีโดยเฉพาะ สัมโมหวิโนทนีเป็นอรรถกถาอธิบายคัมภีร์วิภังค์

ซึ่งเป็นคัมภีร์ที่ 2 แห่งพระอภิธรรมปิฎก คัมภีร์วิภังค์ตอนที่อธิบายเรื่องปฏิจจสมุปบาท เรียกว่า

ปัจจยาการวิภังค์ แบ่งเป็น 2 ตอน คือ สุตตันตภาชนีย์ (แจงความหรือขยายความแบบพระสูตร)

และ อภิธรรมภาชนีย์ (แจงความหรือขยายความแบบอภิธรรม)

คัมภีร์สัมโมหวิโนทนีซึ่งเป็นอรรถกถา ก็แบ่งอธิบายเป็น 2 ตอนตามนี้ด้วย คัมภีร์สัมโมหวิโนทนีได้แสดง

ความแตกต่างแห่งคำอธิบาย 2 ตอนนี้ไว้ว่า

“พระศาสดา ครั้นทรงแสดงปัจจยาการ...แบบจิตต่างๆดวงในสุตตันตภาชนีย์แล้ว เนื่องด้วยปัจจยาการนี้

จะมีเฉพาะในจิตต่างๆ ดวงอย่างเดียวก็หาไม่ ย่อมมีแม้ในจิตขณะเดียวนี่แหละ ฉะนั้น ในบัดนี้ ทรงประสงค์

จะแสดงปัจจยาการเป็นไปในขณะจิตต่างๆกัน ในอภิธรรมภาชนีย์นี้ ทรงปรารภปัจจยาการเป็นไปในขณะจิต

เดียว”

(วิภงฺค.อ. 262)

มีตัวอย่างคำอธิบายแบบเป็นไปในขณะจิตเดียวในชีวิตประจำวันเช่น “เพราะชาติเป็นต้น (ความเกิด แก่

ตาย) เหล่านี้ ได้แก่ ความเกิด (แก่ ตาย) ของอรูปธรรมทั้งหลาย ฉะนั้น จึงมิได้ตรัสว่าภาวะ

ที่ฟันหัก ภาวะที่ผมหงอก ภาวะที่หนังเหี่ยวย่น การจุติ กิริยาที่เคลื่อน (จากภพ) ดังนี้”

(วิภงฺค.อ. 272)


มีข้อน่าสังเกตว่า ในคัมภีร์วิภังค์ ในพระไตรปิฎก ภาคสุตตันตภาชนีย์ที่ว่าด้วยปัจจยาการในจิตต่างๆดวง

(แบบเน้นการข้ามภพข้ามชาติ) มีเพียง 5 หน้า

ภาคอภิธรรมภาชนีย์ที่ว่าด้วย ปัจจยาการในจิตดวงเดียวมีถึง 72 หน้า *

แต่คำอธิบายในสัมโมหวิโนทนีกลับตรงข้าม คือ ตอนอธิบายสุตตันตภาวชนีย์ยาวถึง 92 หน้า

ส่วนคำอธิบายอภิธรรมภาวชนีย์มีเพียง 19 หน้า ** การที่คำอธิบายในอภิธรรมภาวชนีย์สั้นนัก

อาจเป็นเพราะพระอรรถกถาจารย์ คือ พระพุทธโฆษาจารย์ไม่มีอะไรจะพูดมากนักเกี่ยวกับเรื่องนั้น

หรือเป็นเพราะท่านเห็นว่า ในพระไตรปิฎกแสดงไว้ยืดยาวละเอียดดีแล้ว ไม่ต้องอธิบายมาก


จะอย่างไรก็ตามเป็นอันให้เห็นว่า ความหมายปฏิจจสมุปบาทแบบชีวิตประจำวัน เป็นของมีมาแต่เดิม

ตั้งแต่ในพระไตรปิฎกและมีร่องรอยอยู่ในอรรถกถา เป็นแต่ว่าได้ค่อยๆ เลือนรางหรือถูกหลงลืมไป

ในเวลาต่อๆมา


*อภิ.วิ.สุตตันตภาวชนีย์ 35/255/161-273/185; อภิธรรมภาวชนีย์ 35/274/185-430/257

** วิภงฺค.อ. สุตตันตภาวชนีย์ 168-260: อภิธรรมภาวชนีย์ 260-278





จบประเด็นเท่านี้

ปฏิจจสมุปบาทที่ท่านกล่าวไว้ในคัมภีร์ก็มีทั้งพระสูตรและอภิธรรม คนที่เคยอ่านแต่พระสูตร

ก็ติดพระสูตร ใครที่เคยอ่านแต่อภิธรรมก็ติดสำนวนอภิธรรม

เมื่อทั้งสองฝ่ายสนทนาปฏิจจสมุปบาทกันก็จึงขัดแย้งกันได้

ส่วนใหญ่จะคุ้นสำนวนพระสูตร ไม่คุ้นสำนวนอภิธรรม

ฉะนั้นจะนำทั้งสองสำนวนมาให้ดูคู่กันไป

(ตามลิงค์)


ปฏิจจสมุปบาทแนวอภิธรรม

ในพระอภิธรรมปิฎก ท่านจำแนกกระบวนธรรมปฏิจจสมุปบาทออกเป็นหลายแบบ ตามประเภทแห่งจิต

ที่เป็นอกุศล กุศล อัพยากฤต (วิบาก และกิริยา) และซอยละเอียดออกไปอีกตามระดับจิตที่เป็น

กามาวจร รูปาวจร อรูปาวจร โลกุตระ*

(*อภิ.วิ.35/255-430/181-257)

องค์ธรรมที่เป็นปัจจัยในกระบวนธรรมเหล่านั้น บางอย่างเปลี่ยนแปลกออกไปตามประเภทของจิตด้วย

ไม่เป็นแบบเดียวเหมือนอย่างที่แสดงไว้ในพระสูตร เช่น ในกุศลจิตบางอย่าง

กระบวนธรรมอาจเริ่มต้นด้วยสังขารทีเดียว ไม่มีอวิชชา หรืออาจเริ่มด้วยกุศลมูลแทนอวิชชา เป็นต้น

โดยเฉพาะที่น่าสังเกตยิ่ง คือ ตัณหามีเฉพาะในอกุศลจิตอย่างเดียวเท่านั้น

ในจิตประเภทอื่นๆ ตัณหาถูกแทนด้วยปสาทะ หรือไม่ก็ข้ามไปเสียทีเดียว

ทั้งนี้เพราะอภิธรรมศึกษาจิตซอยเป็นแต่ละขณะๆ จึงวิเคราะห์องค์ธรรมทั้งหลายที่เป็นปัจจัย

ในกระบวนธรรมเฉพาะขณะนั้นๆ อวิชชาและตัณหาเป็นต้น ที่ถูกข่มถูกเบียนในขณะนั้นๆ จะไม่ถูกแสดง

ไว้ตามชื่อของมัน แต่แสดงในรูปองค์ธรรมอื่นที่ปรากฏเด่นชัดขึ้นมาแทนที่ หรือไม่ก็ข้ามไปทีเดียว


นอกจากนั้น บาลีในพระอภิธรรมปิฎกยังได้แสดงองค์ธรรมทั้งหลายในลักษณะที่สัมปยุต (ประกอบ) และ

ที่เป็นปัจจัยในทางกลับกัน (เช่น อวิชชาเป็นปัจจัยให้เกิดสังขาร สังขารก็เป็นปัจจัยให้เกิดอวิชชา

สังขารเป็นปัจจัยให้เกิดวิญญาณ วิญญาณก็เป็นปัจจัยให้เกิดสังขาร ฯลฯ ) ไว้ด้วย


link ปฏิจจสมุปบาท แนวอภิธรรม

viewtopic.php?f=7&t=28121


link ปฏิจจสมุปบาท พระสูตร

viewtopic.php?f=7&t=28122

จานป้อ...ปฏิจจสมุปบาท ไตรภาค หรือเจ้าคะ...



กำลังรอจานป้อ... ลงให้จบก่อน แล้วค่อยอ่านทีเดียว...

แบบว่าเหมือน ถ้าจะเบิ้ลกินก๋วยเตี๋ยวชามที่สอง ต้องสั่งไว้รอเลย จะได้อร่อยไม่ขาดช่วง



อุ๋ย...พูดถึง เตี๋ยว หิวเตี๋ยวไก่มะระ ขึ้นมาตะหงิด ๆ ...
จานป้อ..จะไปแถว ๆ บ้านไบกอน เมื่อไร...บอกนะ
จะพาไปเลี้ยงเตี๋ยวไก่มะระ...

ท่อนนี้ลงไว้ก่อนหน้าแล้ว (แต่ก็อยู่ในภาคเดียวกัน) แต่ตัดต่อใหม่หลังจากลง ๒ link นั่นแล้ว

ปฏิจจสมุปบาทยาวและเข้าใจยาก อาจแบ่งซอยเป็น จตุภาค ปัญจภาค ฯลฯ ก็ย่อมได้ แต่ก็ยังเป็นเรื่อง

เดียวกัน แต่ซอยๆ เป็นช่วงๆ เพื่อให้อ่านสะดวกๆ และไม่ลายตาจนเกินไป


ส่วนเตี๋ยวไก่มะระดังกล่าวนั่นฝากคนแถวๆนั่นกินแทนแล้วกันครับ เพราะกรัชกายไม่รู้แห่งบ้านไบกอน 555

ไหนๆก็ไหนๆแล้วลงประเด็นปลีกย่อยที่ควรรู้ต่ออีกหน่อย


การแปลความหมาย หลักปฏิจจสมุปบาท

หลักปฏิจจสมุปบาท ถูกนำมาแปลความหมายและอธิบายโดยนัยต่างๆ ซึ่งสรุปเป็นเภทต่างๆ

ได้ดังนี้

1. การอธิบายแบบแสดงวิวัฒนาการของโลกและชีวิต โดยการตีความพุทธพจน์บางแห่ง

ตามตัวอักษร เช่น พุทธดำรัสว่า โลกสมุทัย (สํ.นิ.16/178/93) เป็นต้น

2. การอธิบายแบบแสดงกระบวนการเกิด-ดับแห่งชีวิต และความทุกข์ของบุคคล

ซึ่งแยกได้เป็น 2 นัย

1) แสดงกระบวนการช่วงกว้างระหว่างชีวิตต่อชีวิต คือ แบบข้ามภพข้ามชาติ เป็นการแปลความหมาย

ตามรูปศัพท์อีกแบบหนึ่ง และเป็นวิธีอธิบายที่พบทั่วไปในคัมภีร์รุ่นอรรถกถา ซึ่งขยายความหมายออกไป

อย่างละเอียดพิสดาร ทำให้กระบวนการนี้มีลักษณะเป็นแบบแผน มีขั้นตอนและคำบัญญัติเรียกต่างๆ

จนดูสลับซับซ้อนแก่ผู้เริ่มศึกษา

2) แสดงกระบวนการที่หมุนเวียนอยู่ตลอดเวลาในทุกขณะของการดำรงชีวิต เป็นการแปลความหมายที่แฝงอยู่

ในคำอธิบายนัยที่ 1 นั่นเอง แต่เล็งเอานัยอันลึกซึ้งหรือนัยประยุกต์ของศัพท์ตามที่เข้าใจว่าเป็น

พุทธประสงค์ (หรือเจตนารมณ์ตามหลักธรรม) เฉพาะส่วนที่เป็นปัจจุบัน

วิธีอธิบายนัยนี้ยืนยันตัวเอง

โดยอ้างพุทธพจน์ในพระสูตรได้หลายแห่ง เช่น ในเจตนาสูตร (สํ.นิ.16/145/78)

ทุกขนิโรธสูตร (สํ.นิ.16/163/87) และโลกนิโรธสูตร (สํ.นิ.16/164/87) เป็นต้น

ส่วนในพระอภิธรรม มีบาลีแสดงกระบวนการแห่งปฏิจจสมุปบาททั้งหมดที่เกิดครบถ้วน

ในขณะจิตอันเดียวไว้ด้วย จัดเป็นตอนหนึ่งในคัมภีร์ทีเดียว (อภิ.วิ.35/274-430/185-257)


การอธิบายแบบที่ 1 บางครั้งมีผู้พยายามตีความหมายให้หลักปฏิจจสมุปบาทเป็นทฤษฎี

แสดงต้นกำเนิดของโลก โดยถือเอาอวิชชาเป็นมูลการณ์ (The First Cause)*

แล้วจึงวิวัฒนาการต่อมาตามลำดับหัวข้อทั้ง 12 นั้น การแปลความหมายนี้ ทำให้เห็นไปว่าคำสอนใน

พระพุทธศาสนามีส่วนคล้ายคลึงกับศาสนาและระบบปรัชญาอื่นๆ ที่สอนว่ามีตัวการอันเป็นต้นเดิมสุด เช่น

พระผู้สร้าง เป็นต้น ซึ่งเป็นต้นกำเนิดของสัตว์และสิ่งทั้งปวง

ต่างกันเพียงว่า ลัทธิที่มีพระผู้สร้าง

แสดงกำเนิดและความเป็นไปของโลกในรูปของการบันดาลโดยอำนาจเหนือธรรมชาติ


ส่วนคำสอนในพระพุทธศาสนา (ที่ตีความหมายอย่างนี้) แสดงความเป็นไปในรูปวิวัฒนาการ

ตามกระบวนการแห่งเหตุปัจจัยในธรรมชาติเอง

อย่างไรก็ดี การตีความหมายแบบนี้ ย่อมถูกตัดสินได้แน่นอนว่า ผิดพลาดจากพุทธธรรม

เพราะคำสอนหรือหลักลัทธิใดก็ตาม ที่แสดงว่า โลกมีมูลการณ์ (คือเกิดจากตัวการที่เป็นต้นเค้าเดิมที่สุด)

ย่อมเป็นอันขัดต่อหลักอิทัปปัจจยตา หรือหลักปฏิจจสมุปบาท หลักปฏิจจสมุปบาท

แสดงเหตุผลเป็นกลางๆว่า สิ่งทั้งหลายเป็นปัจจัยเนื่องอาศัยกัน เกิดสืบต่อกันมาตามกระบวนการแห่งเหตุผล

อย่างไม่มีที่สิ้นสุด มูลการณ์เป็นสิ่งที่เป็นไปไม่ได้ ไม่ว่าจะในรูปพระผู้สร้างหรือสิ่งใดๆ

ด้วยเหตุนี้

การแปลความหมายหลักปฏิจจสมุปบาทให้เป็นคำอธิบายวิวัฒนาการของโลกและชีวิต จึงเป็นที่ยอมรับได้

เฉพาะในกรณี ที่เป็นการอธิบายให้เห็นความคลี่คลายขยายตัวแห่งกระบวนการธรรมชาติในทางที่เจริญขึ้น

และทรุดโทรมเสื่อมสลายลงตามเหตุปัจจัยหมุนเวียนกันเรื่อยไป ไม่มีเบื้องต้น ไม่มีเบื้องปลาย

เหตุผลสำคัญอย่างหนึ่งสำหรับประกอบการพิจารณาว่า การแปลความหมายอย่างใดถูกต้อง

ควรยอมรับหรือไม่ ก็คือพุทธประสงค์ในการแสดงพุทธธรรม

พระพุทธเจ้าทรงมุ่งหมาย และสั่งสอนเฉพาะสิ่งที่จะนำมาใช้ปฏิบัติให้เป็นประโยชน์ในชีวิตจริงได้

เกี่ยวข้องกับชีวิต การแก้ไขปัญหาชีวิต และการลงมือทำจริงๆ

ไม่ทรงสนับสนุนการพยายามเข้าถึงสัจธรรมด้วยวิธีครุ่นคิด และ ถกเถียงหาเหตุผลเกี่ยวกับปัญหา

ทางอภิปรัชญา ซึ่งเป็นไปไม่ได้

ด้วยเหตุนี้ การกำหนดความเป็นพุทธธรรม จึงต้องอาศัยการพิจารณาคุณค่าทางจริยธรรมประกอบด้วย



ในกรณีการแปลความหมายแบบวิวัฒนาการชนิดหมุนเวียนไม่มีต้นปลายนั้น แม้จะพึงยอมรับได้ ก็ยังจัดว่ามี

คุณค่าทางจริยธรรม (คือคุณค่าในทางปฏิบัติ เพื่อประโยชน์แก่ชีวิตจริง)น้อย คือ ได้เพียงโลกทัศน์

อย่างกว้างๆว่า ความเป็นไปของโลกและชีวิตดำเนินไปตามกระแสแห่งเหตุผล ขึ้นต่อเหตุปัจจัย

ในกระบวนการของธรรมชาติเอง ไม่มีผู้สร้าง ผู้บันดาล และไม่เป็นไปลอยๆโดยบังเอิญ

ดังนั้นผลที่ต้องการ จึงไม่อาจให้สำเร็จเพียงด้วยความหวังความปรารถนาการอ้อนวอนต่อพระผู้สร้าง

หรืออำนาจเหนือธรรมชาติใดๆ หรือ ด้วยการรอคอยโชคชะตาความบังเอิญ แต่ต้องสำเร็จด้วยการลงมือทำ

คือ บุคคลจะต้องพึงตน ด้วยการทำเหตุปัจจัยที่จะให้ผลสำเร็จที่ต้องการนั้นเกิดขึ้น 1

การกระทำเหตุปัจจัยเพื่อให้ได้ผลที่ต้องการ จะเป็นไปได้ต้องอาศัยความรู้ความเข้าใจในตัวเหตุ

ตัวปัจจัย

พร้อมทั้งความสัมพันธ์ระหว่างเหตุปัจจัยต่างๆ ภายในกระบวนการของธรรมชาตินั้นอย่างถูกต้อง

ปัญญาจึงเป็นคุณธรรมสำคัญ คือ ต้องเกี่ยวข้องและจัดการกับสิ่งทั้งหลายด้วยปัญญา 1

การรู้เข้าใจในกระบวนการของธรรมชาติ ว่าเป็นไปตามกระแสแห่งเหตุปัจจัย ย่อมช่วยลด

หรือทำลายความหลงผิด ที่เป็นเหตุให้เข้าไปยึดมั่นถือมั่นในสิ่งทั้งหลายว่า

เป็นตัวตนของตนลงได้

ทำให้เข้าไปเกี่ยวข้องสิ่งทั้งหลายอย่างถูกต้อง เป็นประโยชน์ตามวัตถุประสงค์โดยไม่กลับตก

เป็นทาสของสิ่งที่เข้าไปเกี่ยวข้องนั้นเสีย ยังคงเป็นอิสระอยู่ได้ 1

โลกทัศน์และชีวทัศน์ที่กล่าวมานี้ แม้จะถูกต้องและมีคุณตรงตามความมุ่งหมายของพุทธธรรมทุกประการ

ก็ยังนับว่าหยาบ ไม่หนักแน่นและกระชั้นชิดพอที่จะให้เกิดคุณค่าทั้ง 3 ประการ นั้น (โดยเฉพาะประการที่

3) อย่างครบถ้วนและแน่นอน

เพื่อให้การแปลความหมายแบบนี้มีคุณค่าสมบูรณ์ยิ่งขึ้น จะต้องพิจารณากระบวนการหมุนเวียนของ

ธรรมชาติ ให้ชัดเจนถึงส่วนรายละเอียดยิ่งกว่านี้ คือจะต้องเข้าใจรู้เท่าทันสภาวะของกระบวนการนี้

ไม่ว่า ณ จุดใดก็ตาม ที่ปรากฏตัวให้พิจารณาเฉพาะหน้าในขณะนั้นๆ และมองเห็นกระแสความสืบต่อเนื่อง

อาศัยกันแห่งเหตุปัจจัยทั้งหลาย แม้ในช่วงสั้นๆ เช่นนั้นทุกช่วง

เมื่อมองเห็นสภาวะแห่งสิ่งทั้งหลายต่อหน้าทุกขณะโดยชัดแจ้งเช่นนี้ คุณค่า 3 ประการนั้น จึงจะเกิดขึ้น

อย่างครบถ้วนแน่นอน และย่อมเป็นการครอบคลุมเอาความหมายแบบวิวัฒนาการช่วงยาวเข้าไว้ในตัว

ไปด้วยพร้อมกัน



ในการแปลความหมายแบบที่ 1 ที่กล่าวมาทั้งหมดนี้ ไม่ว่าจะเป็นความหมายอย่างหยาบหรืออย่างละเอียด

ก็ตาม จะเห็นว่า การพิจารณาเพ่งไปที่โลกภายนอก

ส่วนการแปลความหมายแบบที่ 2 เน้นหนักทางด้านชีวิตภายใน สิ่งที่พิจารณาได้แก่ กระบวนการสืบต่อ

แห่งชีวิตและความทุกข์ของบุคคล เป็นการมองเข้าไปข้างใน

การแปลความหมายแบบที่ 2 นัยที่ 1 เป็นแบบที่ยอมรับและนำไปอธิบายกันมากในคัมภีร์

รุ่นอรรถกถาทั้งหลาย- (วิสุทธิ. 3/107-206,วิภงฺค.อ.168-278 -เฉพาะหน้า 260-278

แสดงกระบวนการแบบที่เกิดครบถ้วนในขณะจิตอันเดียว)

มีรายละเอียดพิสดาร และมีคำบัญญัติต่างๆเพิ่มอีกมากมาย เพื่อแสดงกระบวนการให้เห็นเป็นระบบที่มีขั้นตอน

แบบแผนชัดเจนยิ่งขึ้น

แต่ในเวลาเดียวกัน ก็อาจทำให้เกิดความรู้สึกตายตัวจนกลายเป็นยึดถือแบบแผน ติดระบบขึ้นได้ พร้อมกับที่กลาย

เป็นเรื่องลึกลับซับซ้อนสำหรับผู้เริ่มศึกษา

ส่วนความหมายตามนัยที่ 2 ก็มีลักษณะสัมพันธ์กับนัยที่ 1

ขยายความ (-เอาอวิชชาเป็นมูลการณ์) คห. ถัดขึ้นไป ที่มี *

* ผู้ตีความหมายอย่างนี้ บางพวกแปลคำ “อวิชชา” ว่าสิ่งหรือภาวะที่ไม่มีความรู้ จึงอธิบายว่า

วัตถุเป็นต้นกำเนิดแห่งชีวิต

บางพวกแปลคำว่า “อวิชชา” ว่าภาวะที่ไม่อาจรู้ได้ หรือภาวะที่ไม่มีใครรู้ถึง จึงอธิบายอวิชชาเป็น God ไปเสีย

ส่วนคำว่า “สังขาร” ก็ตีความหมายคลุมเอาสังขตธรรมไปเสียทั้งหมด ดังนี้ เป็นต้น

กรัชกายซัง มั่วไปเื่รื่อยๆ
พระพุทธพจน์ ไม่มี สอง นัย จำไว้นู๋.....กรัชกาย

พระไตรปิำฏก ไม่ใช่ตำรา .....

สิ่งที่ขัดแย้งคือสิ่งที่นู๋กรัชกาย พูดเอง เออเอง

ท่านเช่นนั้น ผู้มีธรรมจักษุ เห็นเช่นนั้นก็ดีแล้ว

ถามหน่อยเคยเห็นกลุ่มคนที่เขาขัดแย้งโต้เถียงเรื่องนี้กันไหมล่ะ

ที่กรัชกายลงไว้ก็เพื่อให้เขาเห็นทั้งสองสูตร

ท่านเช่นนั้น ไปตั้งกระทู้ปฏิจจสมุปบาทไว้ให้เขาเทียบเคียงกันด้วยดินะ 555

แล้วกรัชกายจะไปถามความเข้าใจคุณเอง แล้วดูสิว่า เราจะขัดแย้งกันใหม่ ทดสอบๆ

ถามหน่อยนะขอรับท่านเช่นอะโป๊ะ พระไตรปีฎกไม่ใช่ตำราแล้วเป็นอะไร ?

ท่านเช่นนั้น น่อมแน้มเอ๋ย

อีกตัวอย่างหนึ่งเห็นง่ายๆในที่นี้แหละ ที่เถียงกันเห็นต่างกันอีก เช่น สมถะ สมาธิ วิปัสสนา สติ ชื่อธรรม

๔ ตัวนี้ ที่ถกเถียงกันมากที่สุด ว่าต้องแค่ไหน เท่าใด ฯลฯ จึงจะเป็นเช่นนั้น

หรือ คุณว่าไม่จริง