ปฏิบัติสมาธิ เพื่ออะไร

การปฏิบัติสมาธิ ย่อมหมายถึงการเข้า "ฌาน"(ชาน) นั่นย่อมหมายความว่า เมื่อปฏิบัติสมาธิ ย่อมนำบุคคลเข้าสู่สภาพการทำงานของร่างกายและเกิดเป็นผลอันเรียกว่า "ฌาน"(ชาน) บางท่านก็สามารถปฏิบัติสมาธิบรรลุถึง " จตุตถฌาน"ได้ในการปฏิบัติสมาธิเพียงครั้งแรก หลายๆท่าน ก็สามารถบรรลุ ฌาน(ชาน) โดยเริ่มตั้งแต่ "ปฐมฌาน" เรื่อยไป

ทำไมบุคคลเมื่อปฏิบัติสมาธิ จึงเกิด "ฌาน"(ชาน) ที่เป็นเช่นนั้นก็เพราะเมื่ออยู่ในที่สงบเงียบพอสมควร ใจและสมอง ก็จะสั่งการให้ข้อมูลความจำต่างๆที่มีอยู่ในสมองและใจ ไหลเคลื่อนไปมาทำให้เกิดความคิด อารมณ์ ความรู้สึก ตามแต่ใจและสมองจะต้องการ อันเป็นธรรมชาติของมนุษย์ทั้งหลาย(ในที่นี้หมายเอาเฉพาะมนุษย์)

การปฏิบัติสมาธิ มีอยู่ในทุกศาสนา ซึ่ง ต่างก็มีวิธีการปฏิบัติ หรือการเรียกชื่อที่แตกต่างกันออกไป ซึ่งในทางพุทธศาสนาเรียกว่า การปฏิบัติสมาธิ ซึ่งนำไปสู่การเข้าสู่ "ฌาน"(ชาน)นั่นเอง

สมาธิ มีอยู่ในตัวมนุษย์ทุกคนอยู่แล้ว อันเนื่องมาจาก การได้รับการขัดเกลาจากสิ่งแวดล้อมด้านต่างๆ ซึ่งส่วนใหญ่แล้ว มนุษย์จะได้รับการฝึกสมาธิ แบบที่ทางพุทธศาสนา เรียกว่า "กสิณ" คือการเอาใจเข้าไปจดจ่ออยู่ในสิ่งใดสิ่งหนึ่ง หรือ การใช้วัตถุจูงใจเข้าไปผูกอยู่

พื้นฐานทางสมาธิที่มนุษย์ได้รับการฝึกฝนขัดเกลามานั้น ส่วนมากก็มักใช้ในการประกอบกิจกรรมต่างๆ ในทุกด้าน เพื่อการดำรงชีวิตของมนุษย์ เพื่อการปฏิสัมพันธ์ร่วมกันในสังคม
การปฏิบัติสมาธิ หรือการได้รับการฝึกฝนขัดเกลาสมาธิ ของมนุษย์ล้วนทำเพื่อให้บุคคลนั้นสามารถปฏิบัติกิจกรรมใดใดให้ลุล่วงไปได้ด้วยดี ทั้งทางกาย ใจ และวาจา เพื่อการสังคมเป็นอยู่ร่วมกัน

แต่การปฏิบัติสมาธิ ในทางศาสนา มีผลหรือได้ผลถึงสองประการ เพราะการปฏิบัติสมาธิในทางศาสนานั้น สามารถนำไปใช้เพื่อการประกอบกิจกรรมใดใดอันเป็นการสังคมเป็นอยู่ร่วมกันในทุกด้านของมนุษย์ก็ได้ หรือปฏิบัติสมาธิเพื่อเป็นเครื่องมือ หรือ ปัจจัย ในการที่จะปฏิบัติธรรมเพื่อให้บรรลุธรรมตั้งแต่ชั้น โสดาบัน เป็นต้นไป ก็ได้

ในการปฏิบัติสมาธิเพื่อใช้เป็นเครื่องมือ หรือปัจจัย ในการประกอบกิจกรรมใดใดอันเป็นการสังคมเป็นอยู่ร่วมกันในทุกด้านของมนุษย์นั้น บุคคลทั้งหลาย ก็เพียงฝึกเพื่อมิให้เกิดความฟุ้งซ่าน ฝึกเพื่อมิให้รู้จักควบคุมความคิด อารมณ์ ความรู้สึก การระลึกนึกถึง คือฝึกเพื่อให้ใจและสมองสงบไม่คิดสิ่งใด ไม่มีอารมณ์ ความรู้สึก ระลึกนึกถึง ต่อสิ่งใดที่มากระทบ ขณะฝึกปฏิบัติ อย่างนี้เป็นต้น

ในการปฏิบัติสมาธิ เพื่อใช้เป็นเครื่องมือ หรือปัจจัย ในการที่จะปฏิบัติธรรมเพื่อให้บรรลุธรรม นั้น สมาธิ จะเป็นเครื่องมือ หรือปัจจัย ในอันที่จะทำให้รู้จักควบคุมการคิด การพิจารณาให้อยู่ในขอบเขต รู้จักบังคับควบคุมมิให้คิดเพ้อเจ้อ จนกลายเป็นควบคุมตัวเองไม่ได้ หรือรู้จัก ระลึกนึกถึงในข้อมูลต่างๆหรืออดีตที่ได้พบประสบ หรือการปรุงแต่งทางความคิดไปในอนาคต ให้เกิดความพอดี มีสติ สัมปชัญญะว่าสิ่งใดควรระลึกนึกถึง ปรุงแต่ง เพื่อให้เกิดความรู้ ความเข้าใจในหลักธรรมทั้งปวง อย่างนี้เป็นต้น

การปฏิบัติสมาธิ ตามที่ข้าพเจ้าได้กล่าวไปแล้วว่า ตามธรรมดามนุษย์ทั้งหลายล้วนได้รับการขัดเกลา ฝึกฝน สมาธิ แบบที่ทางพุทธศาสนาเรียกว่า "กสิณ" ซึ่งในทางศาสนาอื่นๆ ก็มีการปฏิบัติที่คล้ายคลึงกัน ดังนั้น การฝึกปฏิบัติสมาธิ ที่จักนำบุคคลไปสู่การบรรลุธรรมได้ ก็ย่อมเป็นการปฏิบัติแบบ "กสิณ" (ในที่นี้หมายถึงการ ฝึกปฏิบัติสมาธิเพียงอย่างเดียว) เพราะเป็นวิธีธรรมชาติ เป็นวิธีที่มนุษย์ทุกคนได้เคยปฏิบัติอยู่เป็นนิจอยู่แล้ว
การฝึกสมาธิ แบบ "กสิณ"นั้น ท่านทั้งหลายต้องทำความเข้าใจว่า ต้องฝึกแบบการเข้าสู่ "ฌาน"(ชาน) คือขึ้นอยู่กับบุคคลว่า บางบุคคลอาจจะเริ่มจาก "ปฐมฌาน" ไปจนถึง "จตุตถฌาน" หรือ บางบุคคลที่มีความรู้ความเข้าใจอย่างถ่องแท้ ก็สามารถเข้าสู่ "จุตตถฌาน" ได้เลย

ที่ข้าพเจ้าได้อรรถาธิบายไปข้างต้นนั้น เป็นวิธีหรือวิถีทางในการปฏิบัติสมาธิ หรือ การฝึกสมาธิ เพื่อการปฏิบัติธรรม หรือ การฝึกสมาธิเพื่อการประกอบกิจกรรมใดใดในการสังคมเป็นอยู่ร่วมกันของมนุษย์ อันไม่ขัดต่อธรรมชาติ อันไม่เป็นอุปสรรคในการดำรงชีวิต แต่จักนำความผาสุก ร่มเย็นจิตใจให้กับ ท่านผู้ศรัทธาในศาสนาทั้งหลาย ทั้งปวง ฉะนี้
จ่าสิบตรี เทวฤทธิ์ ทูลพันธ์ (ผู้เขียน)
๒๑ ตุลาคม ๒๕๕๕