สิ่งที่ชาวพุทธทุกท่านควรทราบ...ประวัติศาสตร์การสถาปนา “สมเด็จพระสังฆราช” พระองค์ใหม่ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เกิดขึ้นหลังจากการสิ้นพระชนม์ของสมเด็จพระสังฆราชพระองค์เดิม อย่างน้อย ๑๘ วัน และสูงสุดนานถึง ๓๘ ปี
การสถาปนา “สมเด็จพระสังฆราช” เป็นพระราชอำนาจและพระราชอัธยาศัยของ “พระมหากษัตริย์” ตามที่ทรงพระราชดำริเห็นสมควร ส่วนการสถาปนาสมเด็จพระสังฆราชพระองค์ใหม่แทนพระองค์เดิมซึ่งสิ้นพระชนม์ จะมีเมื่อไหร่นั้น กฎหมายสงฆ์ไม่ได้กำหนดระยะเวลาที่ชัดเจนไว้แต่อย่างใด
ระยะเวลาการสถาปนา
สมเด็จพระสังฆราช (พระองค์ใหม่)
แทนพระองค์เดิมซึ่งสิ้นพระชนม์
= ในสมัยรัชกาลที่ ๑ มีการสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช ๒ พระองค์
๑. สมเด็จพระอริยวงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ศรี) วัดระฆังโฆสิตาราม
[สิ้นพระชนม์เมื่อเดือน ๕ ปีขาล พ.ศ.๒๓๓๗]
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๑๒ ปี (พ.ศ.๒๓๒๕-๒๓๓๗) สมัยรัชกาลที่ ๑
๒. สมเด็จพระอริยวงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ศุข) วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ ระยะเวลาการสถาปนา ไม่กี่เดือนหลังการสิ้นพระชนม์ของสมเด็จพระสังฆราชพระองค์แรกแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ (เดือน ๕ ปีขาล พ.ศ.๒๓๓๗-สถาปนาภายในปี พ.ศ.๒๓๓๗)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๒๓ ปี (พ.ศ.๒๓๓๗-๒๓๕๙) สมัยรัชกาลที่ ๑
= ในสมัยรัชกาลที่ ๒ มีการสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช ๓ พระองค์
๓. สมเด็จพระอริยวงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช (มี) วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ ระยะเวลาการสถาปนาประมาณ ๔ เดือน (๑๗ เมษายน ๒๓๕๙-๑๕ สิงหาคม ๒๓๕๙)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๓ ปีเศษ (พ.ศ.๒๓๕๙-๒๓๖๒)
พระชนมายุ ๗๐ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๒
๔. สมเด็จพระอริยวงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช (สุก ญาณสังวร) วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ ระยะเวลาการสถาปนา ๑ ปี ๒ เดือนเศษ (๑๑ กันยายน ๒๓๖๒-๗ ธันวาคม ๒๓๖๓)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๑ ปีเศษ (พ.ศ.๒๓๖๓-๒๓๖๕)
พระชนมายุ ๘๙ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๒
๕. สมเด็จพระอริยวงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ด่อน) วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ ระยะเวลาการสถาปนาประมาณ ๖ เดือน (๔ กันยายน ๒๓๖๕-มีนาคม ๒๓๖๖)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๑๙ ปีเศษ (พ.ศ.๒๓๖๕-๒๓๘๕)
พระชนมายุ ๘๑ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๒-๓
= ในสมัยรัชกาลที่ ๓ มีการสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช ๑ พระองค์
๖. สมเด็จพระอริยวงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช (นาค) วัดราชบุรณะ (วัดเลียบ) ระยะเวลาการสถาปนา ๘ เดือน (๒๓ กันยายน ๒๓๘๕-๒๔ พฤษภาคม ๒๓๘๖)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๕ ปีเศษ (พ.ศ.๒๓๘๖-๒๓๙๒)
พระชนมายุ ๘๖ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๓
= ในสมัยรัชกาลที่ ๔ มีการสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช ๑ พระองค์
๗. สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส (พระองค์เจ้าวาสุกรี สุวณฺณรํสี) วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ระยะเวลาการสถาปนาประมาณ ๒ ปี (ปี ๒๓๙๒-๑ สิงหาคม ๒๓๙๔)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๑ ปีเศษ (พ.ศ.๒๓๙๔-๒๓๙๖)
พระชนมายุ ๖๔ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๔
= ในสมัยรัชกาลที่ ๕ มีการสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช ๒ พระองค์
๘. สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ วัดบวรนิเวศวิหาร ระยะเวลาการสถาปนาประมาณ ๓๘ ปี (๙ ธันวาคม ๒๓๙๖-๒๗ พฤศจิกายน ๒๔๓๔)ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๑๑ เดือนเศษ (พ.ศ.๒๔๓๔-๒๔๓๕)
พระชนมายุ ๘๓ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๕
๙. สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (สา ปุสฺสเทโว ปธ.๙) วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม ระยะเวลาการสถาปนา ๑ ปี ๒ เดือน (๒๙ กันยายน ๒๔๓๕-๒๙ พฤศจิกายน ๒๔๓๖)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๖ ปีเศษ (พ.ศ.๒๔๓๖-๒๔๔๒)
พระชนมายุ ๘๗ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๕
= ในสมัยรัชกาลที่ ๖ มีการสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช ๒ พระองค์
๑๐. สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส (พระองค์เจ้ามนุษยนาคมานพ มนุสฺสนาโค ปธ.๕) วัดบวรนิเวศวิหาร ระยะเวลาการสถาปนา ๑๑ ปี ๑๐ เดือนเศษ (๑๑ มกราคม ๒๔๔๒-๕ ธันวาคม ๒๔๕๓)ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๑๐ ปีเศษ (พ.ศ.๒๔๕๓-๒๔๖๔)
พระชนมายุ ๖๑ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๖
๑๑. สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ (หม่อมเจ้าภุชงค์ ชมพูนุท สิริวฑฺฒโน ปธ.๕) วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม ระยะเวลาการสถาปนา ๑๘ วัน (๒ สิงหาคม ๒๔๖๔-๒๐ สิงหาคม ๒๔๖๔)ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๑๖ ปีเศษ (พ.ศ.๒๔๖๔-๒๔๘๐)
พระชนมายุ ๗๘ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๖-๗
= ในสมัยรัชกาลที่ ๗ ไม่มีการสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช
= ในสมัยรัชกาลที่ ๘ มีการสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช ๒ พระองค์
๑๒. สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (แพ ติสฺสเทโว ปธ.๕) วัดสุทัศนเทพวราราม ระยะเวลาการสถาปนา ๑ ปี ๒ เดือนเศษ (๒๕ สิงหาคม ๒๔๘๐-๑๕ พฤศจิกายน ๒๔๘๑)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๖ ปีเศษ (พ.ศ.๒๔๘๑-๒๔๘๗)
พระชนมายุ ๘๙ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๘
๑๓. สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์ (หม่อมราชวงศ์ชื่น นภวงศ์ สุจิตฺโต ปธ.๗) วัดบวรนิเวศวิหาร ระยะเวลาการสถาปนา ๒ เดือนเศษ (๒๖ พฤศจิกายน ๒๔๘๗-๓๑ มกราคม ๒๔๘๘)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๑๓ ปีเศษ (พ.ศ.๒๔๘๘-๒๕๐๑)
พระชนมายุ ๘๖ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๘-๙
= ในสมัยรัชกาลที่ ๙ มีการสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช ๖ พระองค์
๑๔. สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ปลด กิตฺติโสภโณ ปธ.๙) วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม ระยะเวลาการสถาปนา ๑ ปี ๕ เดือนเศษ (๑๑ พฤศจิกายน ๒๕๐๑-๔ พฤษภาคม ๒๕๐๓)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๒ ปีเศษ (พ.ศ.๒๕๐๓-๒๕๐๕)
พระชนมายุ ๗๔ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๙
๑๕. สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (อยู่ ญาโณทโย ปธ.๙) วัดสระเกศ ระยะเวลาการสถาปนา ๑๐ เดือนเศษ (๑๗ มิถุนายน ๒๕๐๕-๔ พฤษภาคม ๒๕๐๖)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๒ ปีเศษ (พ.ศ.๒๕๐๖-๒๕๐๘)
พระชนมายุ ๙๑ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๙
๑๖. สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (จวน อุฏฺฐายี ปธ.๙) วัดมกุฏกษัตริยาราม ระยะเวลาการสถาปนา ๖ เดือนเศษ (๑๕ พฤษภาคม ๒๕๐๘-๒๖ พฤศจิกายน ๒๕๐๘)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๖ ปีเศษ (พ.ศ.๒๕๐๘-๒๕๑๔)
พระชนมายุ ๗๕ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๙
๑๗. สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ปุ่น ปุณฺณสิริ ปธ.๖) วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ระยะเวลาการสถาปนา ๗ เดือนเศษ (๑๘ ธันวาคม ๒๕๑๔-๒๑ กรกฎาคม ๒๕๑๕)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๑ ปีเศษ (พ.ศ.๒๕๑๕-๒๕๑๖)
พระชนมายุ ๗๘ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๙
๑๘. สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงชินวราลงกรณ (วาสน์ วาสโน ปธ.๔) วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม ระยะเวลาการสถาปนา ๖ เดือนเศษ (๗ ธันวาคม ๒๕๑๖-๒๒ มิถุนายน ๒๕๑๗)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๑๔ ปีเศษ (พ.ศ.๒๕๑๗-๒๕๓๑)
พระชนมายุ ๙๑ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๙
๑๙. สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร (เจริญ สุวฑฺฒโน ปธ.๙) วัดบวรนิเวศวิหาร ระยะเวลาการสถาปนา ๗ เดือนเศษ (๒๗ สิงหาคม ๒๕๓๑-๒๑ เมษายน ๒๕๓๒)
ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ๒๔ ปีเศษ (พ.ศ.๒๕๓๒-๒๕๕๖)
พระชนมายุ ๑๐๐ พรรษา สมัยรัชกาลที่ ๙
*************************************************
จากประวัติการสถาปนาสมเด็จพระสังฆราชดังกล่าวข้างต้น มีในบางช่วงของประวัติศาสตร์ที่การสถาปนาสมเด็จพระสังฆราชพระองค์ใหม่เกิดขึ้นหลังการสิ้นพระชนม์ของสมเด็จพระสังฆราชพระองค์เดิมหลายปี ยกตัวอย่างเช่น
(๑) การสถาปนาสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ ขึ้นเป็นสมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๘ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เกิดขึ้นเมื่อวันที่ ๒๗ พฤศจิกายน ๒๔๓๔ หรือใช้เวลานานถึง ๓๘ ปี หลังการสิ้นพระชนม์ของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๗ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อวันที่ ๙ ธันวาคม ๒๓๙๖ และ
(๒) การสถาปนาสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ขึ้นเป็นสมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๐ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เกิดขึ้นเมื่อวันที่ ๕ ธันวาคม ๒๔๕๓ หรือใช้เวลานานถึง ๑๑ ปี ๑๐ เดือนเศษ หลังการสิ้นพระชนม์ของสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (สา ปุสฺสเทโว) สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๙ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อวันที่ ๑๑ มกราคม ๒๔๔๒
*************************************************
บันทึกเกร็ดประวัติเกี่ยวกับการสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช ที่สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร (เจริญ สุวฑฺฒโน) ทรงบันทึกไว้จากคำบอกเล่าของสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์ (หม่อมราชวงศ์ชื่น นภวงศ์ สุจิตฺโต) มีความตอนหนึ่งดังนี้
“....ตั้งแต่รัชชกาลที่ ๔ พระเจ้าแผ่นดินทรงตั้งพระมหาเถระที่เปนพระอุปัชฌาย์อาจารย์ของพระองค์ ถ้าไม่มี ก็ไม่ทรงตั้ง ในรัชชกาลที่ ๔ ทรงตั้งกรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส เพราะทรงนับถือเปนพระอาจารย์ เมื่อกรมสมเด็จพระปรมานุชิตฯ สิ้นพระชนม์แล้ว ไม่ได้ทรงตั้งอีกเลยตลอดรัชชกาล ในรัชชกาลที่ ๕ จะทรงตั้งกรมสมเด็จพระยาปวเรศฯ พระอุปัชฌาย์ของพระองค์ แต่กรมสมเด็จฯ ทรงขอผัดให้ไหว้พระสวดมนต์ไปก่อน จนจวนจะสิ้นพระชนม์จึงทรงรับมหาสมณุตฯ ทรงรับประมาณเกือบปีหรือปีกว่า ก็สิ้นพระชนม์ รัชชกาลที่ ๕ ทรงตั้งสมเด็จพระสังฆราชสา ซึ่งเปนพระกรรมวาจาจารย์ (พระศพกรมสมเด็จฯ เอาไว้นานจนสมเด็จพระสังฆราชสาสิ้นพระชนม์ลงอีก เข้าพระเมรุเดียวกับเจ้านายอีกหลายพระองค์) เมื่อสมเด็จพระสังฆราชสาสิ้นพระชนม์แล้ว ก็ไม่ได้ทรงตั้งอีกตลอดรัชชกาล สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ได้ทรงรับมหาสมณุตฯ ในรัชชกาลที่ ๖ เพราะทรงเปนพระอุปัชฌาย์ในรัชชกาลที่ ๖....” (อักขรวิธี - ตัวสะกดตามต้นฉบับ)
*************************************************
รวมรวมโดย คุณสาวิกาน้อย แห่งลานธรรมจักร
จาก...บอร์ดสมเด็จพระสังฆราชไทย
http://www.dhammajak.net/forums/viewforum.php?f=22
เผยแพร่บทความนี้ครั้งแรกในเฟซบุ๊กของเว็บธรรมจักร
https://www.facebook.com/dhammajak2554
ประวัติตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราชไทย http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=22&t=19521
พระประวัติสมเด็จพระสังฆราช ๒๐ พระองค์http://www.dhammajak.net/forums/viewforum.php?f=22
