ความหมายของโพชฌงค์

โพชฌงค์ แปลว่า องค์ธรรมเพื่อการตรัสรู้
หรือว่าองค์ธรรมเพื่อปัญญาที่เรียกว่า โพธิ
โพชฌะ แปลว่า ปัญญา พุชฌะ ธาตุเดียวกับพุทธะ
มาจาก รากศัพท์เดียวกับพุทธะ พุชฌะ โพธิ
แล้วบวกด้วย อังคะ ก็คือ องค์
ถ้าเป็นบาลีก็จะเป็นโพชฌังโค
มาเขียนเป็นไทยก็คือ โพชฌงค์ แปลว่า องค์แห่งปัญญา
องค์แห่งธรรมที่ให้เกิดปัญญา องค์แห่งธรรมที่นำไปสู่โพธิ
คือ การตรัสรู้หรือความรู้แจ้งเห็นจริง
โพชฌงค์นี่มีคุณลักษณะพิเศษอยู่อย่างหนึ่ง คือ

ในสมัยพุทธกาล มีเถระบางท่านที่ท่านเจ็บไข้ไม่สบาย
แล้วก็เมื่อมีผู้ไปสวดโพชฌงค์ให้ฟังก็ปรากฏว่าหาย
บางคราวพระพุทธเจ้าเองก็ทรงอาพาธ
และรับสั่งให้สาวกมาสวดโพชฌงค์ให้ทรงสดับก็ทรงหายจากอาพาธ
ประวัติของอันนี้ก็เลยเป็นธรรมเนียมเป็นประเพณี
เป็นอะไรอย่างหนึ่งในสังคมไทยว่า
เมื่อคนเจ็บหนักป่วยหนักก็มักจะนิมนต์พระไปสวดโพชฌงค์
ก็หายบ้าง ดีขึ้นบ้าง ตายบ้าง ไม่แน่นอน
แต่ว่า พระอรหันต์แต่โบราณนั้นท่านหาย
ที่ท่านหายก็เพราะว่าท่านมีคุณธรรมเหล่านี้อยู่พร้อมและท่านก็รู้เรื่อง

ทีนี้คนธรรมดาฟังก็ไม่รู้เรื่อง
คุณธรรมที่เป็นโพชฌงค์ 7 ประการนั้นก็มีบ้างไม่มีบ้าง
บางคนก็ไม่รู้จักด้วยซ้ำไป เมื่อเป็นอย่างนี้ การสวดก็เลยไม่ค่อยได้ผล
เพราะความไม่เข้าใจไม่รู้ ปีติมันไม่มี
นอกจากว่า บางคนเขาอาจจะน้อมใจให้เลื่อมใสในคำสวดนั้น ก็พอไปได้
ถือเอาคำสวดนั้นเป็นอารมณ์ ถ้าเผื่อดับจิตในขณะนั้นก็อาจไปสุคติได้

หัวข้อของโพชฌงค์ก็คือ สติ ธัมมวิจยะหรือธัมมวิจัย
วิริยะความเพียร ปีติความอิ่มใจ ปัสสัทธิความสงบหรือการผ่อนคลาย
สมาธิความ ตั้งใจมั่น หรือจิตใจมั่นคง อุเบกขาความวางเฉย

โพชฌงค์ 3 ข้อ ธัมมวิจยะ วิริยะ ปีติ
เป็นปฏิปักษ์ต่อความหดหู่ คือเมื่อใดจิตใจหดหู่
ก็ให้เจริญโพชฌงค์ทั้ง 3 ข้อ
ธัมมวิจยะ คือ การเลือกเฟ้นธรรม การใคร่ครวญธรรม
วิริยะความเพียร และปีติ

3 ข้อหลังเป็นปฏิปักษ์ต่อความฟุ้งซ่าน
เมื่อใดเกิดความฟุ้งซ่านขึ้นมาก็ให้เจริญโพชฌงค์ 3 ข้อหลัง
ปัสสัทธิ สมาธิ อุเบกขา

ส่วนสตินั้นเป็นอุปการะต่อโพชฌงค์ทุกข้อ

คัดลอกจาก...วิธีทำจิตให้บริสุทธ์ (อ.วศิน อินทสระ)
http://www.ruendham.com/book_detail.php ... 9%E0%B8%B2

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) พระธรรมปิฎก (ประยุทธ์ ปยุตฺโต)

โพชฌงค์ 7 (ธรรมที่เป็นองค์แห่งการตรัสรู้ — enlightenment factors)

1. สติ (ความระลึกได้ สำนึกพร้อมอยู่ ใจอยู่กับกิจ จิตอยู่กับเรื่อง — mindfulness)
2. ธัมมวิจยะ (ความเฟ้นธรรม, ความสอดส่องสืบค้นธรรม — truth-investigation)
3. วิริยะ (ความเพียร — effort; energy)
4. ปีติ (ความอิ่มใจ — zest)
5. ปัสสัทธิ (ความสงบกายสงบใจ — tranquillity; calmness)
6. สมาธิ (ความมีใจตั้งมั่น จิตแน่วในอารมณ์ — concentration)
7. อุเบกขา (ความมีใจเป็นกลางเพราะเห็นตามเป็นจริง — equanimity)

แต่ละข้อเรียกเต็มมีสัมโพชฌงค์ต่อท้ายเป็น สติสัมโพชฌงค์ เป็นต้น.

D.III.251, 282;
Vbh.277 ที.ปา. 11/327/264; 464/310;
อภิ.วิ. 35/542/306

คัดลอกจาก...พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม พิมพ์ครั้งที่ ๑๒ พ.ศ. ๒๕๔๖
http://www.84000.org/tipitaka/dic/d_item.php?i=281

โพชฌงค์
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

โพชฌงค์ หรือ โพชฌงค์ 7 คือธรรมที่เป็นองค์แห่งการตรัสรู้
หรือองค์ของผู้ตรัสรู้ มีเจ็ดอย่างคือ

1. สติ(สติสัมโพชฌงค์) ความระลึกได้ สำนึกพร้อมอยู่ ใจอยู่กับกิจ จิตอยู่กับเรื่อง
2. ธัมมวิจยะ(ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์) ความเฟ้นธรรม ความสอดส่องสืบค้นธรรม
3. วิริยะ(วิริยสัมโพชฌงค์) ความเพียร
4. ปีติ(ปีติสัมโพชฌงค์) ความอิ่มใจ
5. ปัสสัทธิ(ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์) ความสงบกายใจ
6. สมาธิ(สมาธิสัมโพชฌงค์) ความมีใจตั้งมั่น จิตแน่วในอารมณ์
7. อุเบกขา(อุเบกขาสัมโพชฌงค์) ความมีใจเป็นกลาง เพราะเห็นตามเป็นจริง

โพชฌงค์ 7 เป็นหลักธรรมส่วนหนึ่งของ โพธิปักขิยธรรม 37
(ธรรมอันเป็นฝักฝ่ายแห่งความตรัสรู้ เกื้อหนุนแก่อริยมรรค
อันได้แก่ สติปัฏฐาน4 สัมมัปปธาน4 อิทธิบาท4
อินทรีย์5 พละ5 โพชฌงค์7 และมรรคมีองค์ 8)



ธรรมะที่เกี่ยวข้อง
* จาก อานาปานสติสูตร พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๔

ดูกรภิกษุทั้งหลาย อานาปานสติ อันภิกษุเจริญแล้ว
ทำให้มากแล้ว ย่อมมีผลมาก มีอานิสงส์มาก
ภิกษุที่เจริญอานาปานสติแล้ว ทำให้มากแล้ว
ย่อมบำเพ็ญสติปัฏฐาน 4 ให้บริบูรณ์ได้
ภิกษุที่เจริญสติปัฏฐาน 4 แล้ว
ทำให้มากแล้วย่อมบำเพ็ญโพชฌงค์ 7 ให้บริบูรณ์ได้
ภิกษุที่เจริญโพชฌงค์ 7 แล้ว ทำให้มากแล้ว
ย่อมบำเพ็ญวิชชาและวิมุตติให้บริบูรณ์ได้ ฯ

คัดลอกจาก... http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%82% ... 4%E0%B9%8C

โพชฌังคปริตร
โพชฌังโค

สวดต่ออายุผู้ป่วย

โพชฌังโค สะติสังขาโต ธัมมานัง วิจะโย ตะถา
โพชฌงค์ 7 ประการ คือ สติสัมโพชฌงค์ ธรรมวิจยะสัมโพชฌงค์

วิริยัมปีติ ปัสสัทธิ โพชฌังคา จะ ตะถาปะเร
วิริยะสัมโพชฌงค์ ปีติสัมโพชฌงค์ ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์
สะมาธุเปกขะโพชฌังคา
สมาธิสัมโพชฌงค์ และอุเบกขาสัมโพชฌงค์
สัตเตเต สัพพะทัสสินา มุนินา สัมมะทักขาตา
7ประการเหล่านี้ เป็นธรรมอันพระมุนีเจ้า ผู้ทรงเห็นธรรมทั้งปวงตรัสไว้ชอบแล้ว

ภาวิตา พะหุลีกะตา
อันบุคคลเจริญแล้วกระทำให้มากแล้ว
สังวัตตันติ อะภิญญายะ นิพพานายะ จะ โพธิยา
ย่อมเป็นไปเพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ และเพื่อนิพพาน

เอเตนะ สัจจะวัชเชนะ
ด้วยการกล่าวคำสัตย์นี้

โสตถิ เต โหตุ สัพพะทา
ขอความสวัสดี จงบังเกิดมีแก่ท่าน ตลอดกาลทุกเมื่อ

เอกัสมิง สะมะเย นาโถ โมคคัลลานัญจะ กัสสะปัง คิลาเน ทุกขิเต ทิสวา
ในสมัยหนึ่ง พระโลกนาถเจ้า ทอดพระเนตรเห็นพระโมคคัลลานะ
และพระมหากัสสปะเป็นไข้ ได้รับความลำบาก

โพชฌังเค สัตตะ เทสะยิ
จึงทรงแสดงโพชฌงค์ 7 ประการ ให้ท่านทั้งสองฟัง

เต จะ ตัง อะภินันทิตวา
ท่านทั้งสองนั้น ชื่นชมยินดียิ่ง ซึ่งโพชฌงคธรรม

โรคา มุจจิงสุ ตังขะเณ
โรคก็หายได้ในบัดดล

เอเตนะ สัจจะวัชเชนะ
ด้วยการกล่าวคำสัตย์นี้

โสตถิ เต โหตุ สัพพะทา
ขอความสวัสดี จงบังเกิดมีแก่ท่าน ตลอดกาลทุกเมื่อ

เอกะทา ธัมมะราชาปิ เคลัญเญนาภิปีฬิโต
ในครั้งหนึ่ง องค์พระธรรมราชาเอง (พระพุทธเจ้า) ทรงประชวรเป็นไข้หนัก
จุนทัตเถเรนะ ตัญเญวะ ภะณาเปตวานะ สาทะรัง
รับสั่งให้พระจุนทะเถระ กล่าวโพชฌงค์นั้นนั่นแลถวายโดยเคารพ

สัมโมทิตวา จะ อาพาธา ตัมหา วุฏฐาสิ ฐานะโส
ก็ทรงบันเทิงพระหฤทัย หายจากพระประชวรนั้นได้โดยพลัน

เอเตนะ สัจจะวัชเชนะ
ด้วยการกล่าวคำสัตย์นี้

โสตถิ เต โหตุ สัพพะทา
ขอความสวัสดี จงบังเกิดมีแก่ท่าน ตลอดกาลทุกเมื่อ

ปะหีนา เต จะ อาพาธา ติณณันนัมปิ มะเหสินัง
ก็อาพาธทั้งหลายนั้น ของพระผู้ทรงคุณอันยิ่งใหญ่ทั้ง 3 องค์นั้น
หายแล้วไม่กลับเป็นอีก

มัคคาหะตะกิเลสาวะ ปัตตานุปปัตติธัมมะตัง
ดุจดังกิเลส ถูกอริยมรรคกำจัดเสียแล้ว ถึงซึ่งความไม่เกิดอีกเป็นธรรมดา

เอเตนะ สัจจะวัชเชนะ
ด้วยการกล่าวคำสัตย์นี้

โสตถิ เต โหตุ สัพพะทา
ขอความสวัสดี จงบังเกิดมีแก่ท่าน ตลอดกาลทุกเมื่อ เทอญ.

คัดลอกจาก... http://www.suadmon.com/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=11

ขอขอบคุณคุณลูกโป่งที่รวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับโพชฌงค์ 7 มาให้อ่านกันครับ
ขออนุโมทนาบุญด้วยครับ

สาธุ สาธุ สาธุครับ คุณ ลูกโป่ง