การวินิจฉัยข้อพิพาทเรื่องพญาหงส์
ระหว่าง “เจ้าชายสิทธัตถะ” ที่ประทับอยู่บนพระราชอาสน์
ทรงสวมภูษิตอาภรณ์สีน้ำเงินในพระอาการที่สงบสำรวม
มีพญาหงส์ซึ่งได้รับบาดเจ็บวางตรงเฉพาะพระพักตร์
และ “เจ้าชายเทวทัต” ที่ทรงถือศรเป็นอาวุธประหารสัตว์นั้น
ส่วนพราหมณ์ปุโรหิตนั่งอาสนะพิพากษาตัดสินว่า
พญาหงส์เป็นสิทธิของเจ้าชายสิทธัตถะ ผู้ให้ชีวิตรอด


เจ้าชายเทวทัตเสด็จมาพบพญาหงส์อยู่กับเจ้าชายสิทธัตถะ
ก็ได้ขอทวงคืน ทรงพยายามจะแย่งพญาหงส์นั้นไปเสียให้ได้
โดยอ้างว่าตนเป็นเจ้าของเพราะเป็นผู้ยิงมันตกลงมาได้



เรื่องการแย่งพญาหงส์
ระหว่างเจ้าชายสิทธัตถะกับเจ้าชายเทวทัต
มีเรื่องราวดังต่อไปนี้

วันหนึ่งในฤดูร้อน พญาหงส์สีขาวสะอาดตัวหนึ่ง
บินนำฝูงผ่านพระอุทยานของพระเจ้ากรุงกบิลพัสดุ์
บ่ายหน้าไปทางทิศเหนือสู่ถิ่นพำนัก ณ ยอดเขาหิมาลัยโพ้น
ความขาวของฝูงหงส์ ซึ่งทาบอยู่บนท้องฟ้าสีครามดูประหนึ่งทางช้างเผือก
ยังความนิยมยินดีให้แก่ผู้ที่ได้พบเห็นยิ่งนัก
แต่สำหรับพระเทวทัตกุมาร มิได้เป็นเช่นนั้น
น้ำพระทัยของเจ้าชายองค์น้อยนี้ เป็นพาลเหี้ยมโหดมุ่งแต่จะทำลายเป็นที่ตั้ง
พอทอดพระเนตรเห็นฝูงหงส์ เธอก็ทรงยกลูกศรขึ้นพาดสาย
น้าวคันธนูจนเต็มแรงยิงออกไปทันที ลูกศรนั้นวิ่งขึ้นไปถูกพญาหงส์สีขาว
ซึ่งกำลังบินร่อนร่าเริงใจอยู่บนอากาศ ถลาตกลงสู่เบื้องล่างทันที

ขณะนั้น พระสิทธัตถกุมาร พระโอรสแห่งพระเจ้ากรุงกบิลพัสดุ์
กำลังทรงสำราญอยู่ในพระอุทยานนั้นด้วย
ทรงทอดพระเนตรเห็นพญาหงส์ร่วงตกลงมาในเขตพระอุทยาน
พระองค์จึงละเสียจากการเล่นโดยสิ้นเชิง แล้วรีบเสด็จออกไปค้นหา
ในที่สุดก็พบนกที่น่าสงสารนั้นกำลังดิ้นรนกระเสือกกระสน
ด้วยความเจ็บปวดอยู่บนพื้น โดยที่ปีกข้างหนึ่งของมันมีลูกศรเสียบทะลุคาอยู่
เจ้าชายองค์น้อยบังเกิดความเวทนายิ่งนัก ทรงอุ้มหงส์นั้นขึ้นจากพื้น
ประคองกอดแต่เบาๆ มิให้วิหคเคราะห์ร้ายตื่นตกใจ
ทรงชักลูกศรที่เสียบอยู่บนปีกนั้นออกเสีย
แล้วทรงนำใบไม้ที่มีรสเย็นมาปิดบาดแผลเพื่อให้โลหิตหยุดไหล
เจ้าชายน้อยทรงรำพึงถึงความทุกข์ของพญาหงส์
อันมีกายปรากฏเป็นบาดแผลใหญ่แล้ว ก็ทรงทอดถอนพระหฤทัย

พระกุมารนั้นแม้จะมีพระชนมายุเพียง ๑๒ พระชันษา
ยังทรงพระเยาว์นัก ชอบที่จะแสวงสุขอย่างเด็กอื่นๆ
แต่พระองค์กลับคิดใคร่ครวญถึงความเจ็บปวดของพญาหงส์
อันความทุกข์สำแดงอยู่ในเวลานั้น จึงทรงปลอบนกด้วยพระวาจาอ่อนหวาน
และอุ้มกอดมันไว้กับทรวงอกให้อบอุ่น ทั้งลูบขนปลอบโยนให้คลายความหวาดกลัว

เมื่อพระเทวทัตกุมาร ผู้เป็นพระญาติเรียงพี่เรียงน้องของพระสิทธัตถกุมาร
เสด็จมาพบเข้าก็ทวงคืน ทรงพยายามจะแย่งนกนั้นไปเสียให้ได้
โดยอ้างว่าตนเป็นเจ้าของนกตัวนั้นเพราะเป็นผู้ยิงมันตกลงมาได้
พระสิทธัตถกุมารทรงปฏิเสธที่จะมอบนกให้โดยตรัสว่า

“ถ้านกตายมันจึงจะเป็นของผู้ยิง แต่เมื่อมันยังมีชีวิตอยู่
ควรจะเป็นของผู้ที่ให้ความช่วยเหลือมัน
เรามิเคยมีใจที่จะมอบนกตัวนี้ให้กับใครทั้งสิ้น
ตราบใดที่มันยังคงบาดเจ็บอยู่”

ต่างฝ่ายก็ไม่ยินยอมต่อกัน ในที่สุดเจ้าชายสิทธัตถะจึงเสนอขึ้นว่า
“ข้อพิพาทนี้ควรจักต้องนำไปให้บรรดานักปราชญ์ของแผ่นดิน
พิพากษาตัดสินชี้ขาดในที่ประชุม” เจ้าชายเทวทัตก็เห็นด้วย

ณ ที่ประชุมนักปราชญ์แห่งนครกบิลพัสดุ์
ในวันนั้นได้ยกกรณีพิพาทเรื่องหงส์ตัวนี้ขึ้นมาพิจารณา
มีการถกเถียงกันเป็นอย่างมาก

ฝ่ายหนึ่งเห็นว่า...เจ้าชายเทวทัตควรเป็นเจ้าของนก
เพราะเป็นผู้ยิงมันตกลงมาได้

อีกฝ่ายหนึ่ง มีความเห็นว่า...นกควรเป็นของเจ้าชายสิทธัตถะ
เพราะเป็นผู้พบมันก่อนและได้ช่วยชีวิตมันเอาไว้

เมื่อมีผู้แสดงความคิดเห็นแตกแยกขัดแย้งกันดังนี้
การประชุมก็ไม่เป็นที่ยุติลงได้

จนในที่สุดมีพราหมณ์ปุโรหิตนักปราชญ์ท่านหนึ่ง
ซึ่งไม่เคยมีใครรู้จักพบเห็นมาก่อน
ได้ก้าวออกมาและพูดขึ้นด้วยน้ำเสียงอันดังท่ามกลางที่ประชุมนั้นว่า

“ในโลกนี้ชีวิตเป็นของล้ำค่ายิ่ง ไม่ว่าใครก็ต่างรักและหวงแหนชีวิตตน
ผู้ที่ช่วยเหลือสัตว์ได้ชื่อว่า เป็นผู้ให้ชีวิต
แต่ผู้ที่ทำลายชีวิตสัตว์ให้ดับล่วงไปได้ชื่อว่า เป็นผู้เข่นฆ่า
ผู้ใดกรุณาต่อสัตว์ เป็นผู้ช่วยเหลือสัตว์ บุคคลนั้นจึงสมควรเป็นเจ้าของ
ดังนั้น ขอให้นกตัวนี้จงเป็นของเจ้าชายสิทธัตถะ ผู้ที่ช่วยชีวิตมันไว้เถิด”

ทุกคนในที่ประชุมต่างเห็นด้วยกับ
ถ้อยคำอันมีเหตุผลเที่ยงธรรมของพราหมณ์ปุโรหิตนักปราชญ์ผู้นั้น
จึงตัดสินให้เจ้าชายสิทธัตถะเป็นผู้รับเอาหงส์
ซึ่งพระองค์ได้ทรงพยายามช่วยชีวิตนั้นไป
หลังจากนั้นพระกุมารน้อยทรงเอาพระทัยใส่ดูแลนกนั้นอย่างเอื้ออารีที่สุด
จนกระทั่งบาดแผลของมันหายสนิท มีกำลังวังชาฟื้นคืนดีแล้ว
พระองค์ก็ทรงปล่อยมันให้บินกลับไปอยู่รวมฝูงกับพวกพ้องของมัน
ในสระกลางป่าลึกด้วยความผาสุกสืบไป

พระสิทธัตถกุมารองค์น้อยนี้แหละ ในกาลต่อมาคือ พระบรมศาสดา
ผู้ประกาศพุทธศาสนาด้วยหลักธรรมแห่งเมตตา
ให้บรรดาเวไนยสัตว์ทั้งหลาย ทั้งมนุษย์ เทพยดา และยักษ์มารอสูร
ได้ประจักษ์แจ้งในสัทธรรมอันสูงสุด
พระปรีชาญาณและดวงหทัยอันเปี่ยมไปด้วยพระมหาเมตตาคุณ
ได้ฉายแสงปรากฏให้ชนทั้งหลายได้ชื่นชมตั้งแต่ครั้งกระนั้นเป็นต้นมา



• “สิทธัตถะ” พระกุมาร…. สราญสวน
แวดล้อมถ้วน ล้วนประยุร-….วงศา
“เทวทัต” นัดไว้…. ร่วมไคลคลา
เสวนา พาเพลิน…. จำเริญใจ

• หงส์ตัวหนึ่ง ซึ่งตก…. อกปักษร
พระทินกร ช้อนอุ้ม…. คุมแก้ไข
“เทวทัต” สลัดศร…. วิ่งย้อนไป
ร่ำร้องให้ ใช้หงส์…. พระองค์คืน

• กุมารา หาส่ง…. อันหงส์ไม่
“เทวทัต” ขัดใจ…. ร่ำไห้ฝืน
เรื่องร้อนส่ง องค์ประชุม…. กลุ่มยั่งยืน
ต้องรื้อฟื้น ไต่สวน…. ทบทวนกัน

• ต่างชี้ชัด มัดแน่น…. แก่นกฎหมาย
ชีวีให้ ได้เกิด…. เปิดสุขสันต์
“สิทธัตถะ” ผู้ให้…. ได้ชีวัน
เจ้าหงส์นั้น มั่นคง…. องค์กุมาร

• “เทวทัต” ขัดจิต…. คิดแก้แค้น
ในอกแน่น แก่นโกรธ…. โทษหักหาร
ต่อนี้ไป เราท่าน…. ผ่านเนิ่นนาน
ต้องเผาผลาญ รานกัน…. จนวันตาย

• องค์กุมาร คร้านโกรธ…. โทษวงศา
เวทนา พาหงส์…. ดำรงหมาย
ครั้นหงส์ดี มีแรง…. แข่งพระพาย
จึงปล่อยให้ ไปบิน…. ถิ่นเสรี

ร้อยกรอง “ภาพพุทธประวัติ” โดย นก พลัดถิ่น

***************************************