โทษของมานะ (1)

ก่อนที่จะพูดถึงรายละเอียดของโทษของมานะ ผมขอเล่าเรื่องๆหนึ่ง คือเรื่องของวิฑูฑภะกับวงศ์ศากยะ

พระเจ้าวิฑูฑภะ นี่เป็นราชโอรสในพระเจ้าปเสนทิโกศลกับพระนางวาสภขัตติยา ราชธิดาของท้าวมหานาม วงศ์ศากยะ แต่พระนางประสูติจากพระมารดาซึ่งเป็นนางทาสี รวมความว่าเป็นลูกของหญิงทาส แต่มีพ่อเป็นเจ้าในศากยวงศ์

เรื่องพระเจ้าวิฑูฑภะ เป็นเรื่องเกี่ยวกับการล้างแค้น ที่ศากยวงศ์ทำแก่พระองค์

เรื่องที่พระเจ้าปเสนทิโกศล ได้พระนางวาสภขัตติยามาเป็นมเหสีก็น่ารู้ทีเดียว ขอนำมาเล่าไว้แต่โดยย่อ

วันหนึ่งพระเจ้าปเสนทิโกศล เมืองสาวัตถี ประทับอยู่ประสาทชั้นบน ทอดพระเนตรไปที่ถนน เห็นภิกษุหลายพันรูป (นี่ตามนัยอรรถกถา) กำลังเดินไปเพื่อฉันอาหารที่บ้านของอนาถบิณฑิกเศรษฐีบ้าง ของจุลอนาถบิณฑิกเศรษฐีบ้าง บ้านของนางวิสาขาและสุปปวาสาบ้าง

เมื่อพระราชาทรงทราบก็มีพระประสงค์จะเลี้ยงพระบ้าง จึงเสด็จไปเฝ้าพระศาสดา ทูลนิมนต์พระพุทธองค์พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์ให้ไปเสวยพระกระยาหารที่พระราชนิเวศน์ 7 วัน

พอถึงวันที่ 7 ก็ได้กราบทูลพระพุทธเจ้าว่า ขอให้พระองค์และสาวกของพระองค์ ได้รับอาหารในวังเป็นประจำ พระพุทธเจ้าตรัสตอบว่า ธรรมดาพระพุทธเจ้าย่อมไม่รับอาหารประจำในที่แห่งเดียว เพราะว่าประชาชนเป็นอันมาก หวังการมาของพระพุทธเจ้า คือต้องการให้พระพุทธเจ้าไปเสวยอาหารที่บ้านของเขาบ้าง พระราชาก็ขอให้ส่งภิกษุรูปหนึ่งมาแทนพระองค์

พระพุทธเจ้าทรงมอบหมายหน้าที่นี้ ให้เป็นของพระอานนท์ พระราชาทรงเลี้ยงดูพระสงฆ์ด้วยพระองค์เอง มิได้ทรงมอบหมายให้ใครเป็นเจ้าหน้าที่แทนพระองค์ ทรงกระทำติดต่อกันมาอีก 7 วัน

พอวันที่ 8 ก็ทรงลืม เนื่องจากว่ามิได้ทรงมอบหมายให้เจ้าหน้าที่ไว้ จึงไม่มีใครกล้าทำอะไร กว่าพระองค์จะทรงระลึกได้ก็เป็นเวลานาน พระภิกษุกลับไปเสียหลายรูป

ในวันต่อมาก็ทรงลืมอีก ภิกษุส่วนมากคอยไม่ไหวจึงได้กลับไปเสีย เหลืออยู่จำนวนน้อย

ต่อมาอีกวันหนึ่ง ก็ทรงลืมอีก ภิกษุกลับไปหมด เหลือแต่พระอานนท์รูปเดียว เมื่อพระราชาทรงระลึกได้ ก็เสด็จมา ทอดพระเนตรเห็นแต่พระอานนท์เท่านั้น ที่อยู่เพื่อรักษาความเลื่อมใสของตระกูล ทรงเห็นอาหารวางเรียงรายอยู่มากมาย แต่ไม่มีพระอยู่ฉัน วันนั้นได้ทรงอังคาสคือเลี้ยงพระอานนท์เพียงรูปเดียว ทรงน้อยพระทัยว่าภิกษุสงฆ์ของพระพุทธเจ้ามิได้เอื้อเฟื้อ มิได้รักษาพระราชศรัทธาของพระองค์เลย

มีต่อ....

เมื่ออังคาสพระอานนท์เสร็จเรียบร้อยแล้ว ก็เสด็จไปเฝ้าพระพุทธเจ้า ทูลให้ทรงทราบถึงเรื่องนี้ ว่าได้จัดแจงอาหารไว้สำหรับภิกษุถึง 500 รูป แต่มีพระอานนท์เพียงรูปเดียวเท่านั้นอยู่ฉัน นอกจากนั้นไม่อยู่ ทำให้ของเหลือมากมาย ภิกษุสงฆ์มิได้เอื้อเฟื้อ มิได้รักษาพระราชศรัทธาของพระองค์เลย

พระพุทธเจ้ามิได้ตรัสโทษภิกษุสงฆ์แต่ประการใดเลย เพราะทรงเข้าพระทัยทุกสิ่งทุกอย่าง ตรัสกับพระเจ้าปเสนทิโกศล ว่า พระสงฆ์คงจะมิได้คุ้นเคยกับราชตระกูล จึงได้กระทำดังนั้น

พระราชามีพระประสงค์จะให้ภิกษุสงฆ์ คุ้นเคยในราชตระกูล ทรงหาอุบายว่าควรทำอย่างไร ทรงดำริว่า หากพระองค์เป็นพระญาติของพระพุทธเจ้า ภิกษุคงจะคุ้นเคย ก็ควรจะขอเจ้าหญิงแห่งศากยวงศ์มาเป็นพระมเหสีสักองค์หนึ่ง จึงได้ทรงแต่งทูตถือพระราชสาส์นไปยังกรุงกบิลพัสดุ์ ขอเจ้าหญิงองค์ใดองค์หนึ่งมาเป็นพระมเหสี

ฝ่ายศากยวงศ์ถือตนว่า สกุลสูงกว่าพระเจ้าปเสนทิโกศล แต่เวลานั้น แคว้นโกศลเป็นรัฐมหาอำนาจอยู่ ดูเหมือนว่าแคว้นสักกะของศากยวงศ์ จะขึ้นกับแคว้นโกศลด้วยซ้ำไป เมื่อเป็นอย่างนี้ พระเจ้าปเสนทิโกศลทูลขอเจ้าหญิง จึงทำความลำบากพระทัยให้แก่พวกศากยะไม่น้อย ครั้นจะไม่ถวายก็เกรงพระราชอำนาจของพระเจ้าปเสนทิโกศล ครั้นจะถวายก็เกรงสกุลของพวกตนจะปะปนกับเลือดแห่งสกุลอื่น ซึ่งต่ำกว่าของพระองค์ มีอัสมิมานะ มานะความทะนงตน

เมื่อประชุมปรึกษาเรื่องนี้กันนานพอสมควรแล้ว ท้าวมหานามจึงเสนอที่ประชุมว่า มีธิดาอยู่คนหนึ่งชื่อว่า วาสภขัตติยา เป็นลูกของทาสี เธอมีความงามเป็นเลิศ พวกเราสมควรให้นางแก่พระเจ้าปเสนทิโกศล

ที่ประชุมเห็นชอบ จึงส่งนางวาสภขัตติยาไปถวาย พระเจ้า ปเสนทิโกศลไม่ทรงทราบ จึงโปรดปรานเป็นอันมาก พระราชทาน สตรี 500 ให้เป็นบริวาร ต่อมาพระนางประสูติพระโอรสพระนาม ว่า วิฑูฑภะ

ความจริงก่อนจะให้ทูตรับพระนางมา พระเจ้าปเสนทิโกศล ก็ทรงป้องกันการถูกหลอกเหมือนกัน แต่ไม่วายถูกหลอก คือทรงกำชับราชทูตไปว่า จะต้องเป็นพระราชธิดา ที่เสวยร่วมกับกษัตริย์ เช่นท้าวมหานาม ท้าวมหานามไม่ขัดข้อง ทรงทำทีเป็นเสวยร่วมกับพระนางวาสภขัตติยา ให้ราชทูตดู แต่มิได้เสวยจริงๆ คงจะมีแผนให้เกิดเหตุอย่างใดอย่างหนึ่ง จนเสวยไม่ได้ ต้องเลิกในทันทีทันใด เช่นมีแผนให้มหาดเล็กวิ่งกระหืดกระหอบเข้ามาทูลว่า ไฟไหม้พระราชวัง ซึ่งจะต้องเลิกเสวยในทันที เพื่อไปดูแลการดับไฟ

แม้พระนามวิฑูฑภะก็ได้มา โดยฟังมาผิด คือเมื่อพระกุมารประสูติแล้ว พระเจ้าปเสนทิโกศลส่งราชทูตไปทูลขอพระนามพระกุมารใหม่จากพระอัยยิกา พระเจ้ายายพระราชทานว่า วัลภา แปลว่าเป็นที่โปรดปราน แต่ราชทูตหูตึง ฟังว่า วิฑูฑภะ พระเจ้าปเสนทิโกศลก็ทรงพอพระทัยต่อพระนามนั้น

ต่อมาเมื่อพระชนมายุได้ 16 วิฑูฑภะเสด็จเยี่ยมกรุงกบิลพัสดุ์ ความจริงพระมารดาพยายามทาบทามหลายครั้ง เพราะทรงเกรงพระราชโอรสจะไปทรงทราบความจริงเข้า แต่พระราชกุมารทรงยืนยันว่าจะเฝ้าพระอัยยิกาให้ได้ พระนางจึงรีบส่งสาส์นไปล่วงหน้าก่อน เพื่อให้พระญาติปฏิบัติต่อวิฑูฑภะอย่างเหมาะสม

แต่พระนางก็ผิดหวัง พระทิฏฐิมานะของพวกศากยะมากเกินไป เป็นเหตุให้เกิดเรื่องใหญ่ฆ่าฟันกันล้มตายในภายหลัง

เมื่อทราบข่าวว่า วิฑูฑภะกุมาร จะเสด็จเยี่ยมกรุงกบิลพัสดุ์ ทางศากยวงศ์ก็ประชุมกันว่าจะทำอย่างไร พวกเขาไม่ลืมว่าพระมารดาของวิฑูฑภะนั้นเป็นธิดาของนางทาสี ตัววิฑูฑภะเอง แม้จะเป็นพระราชโอรสของพระเจ้าปเสนทิโกศลก็จริง แต่ฝ่าย มารดาวรรณะต่ำ วิฑูฑภะจึงมิได้เป็นอุภโตสุชาติ คือเกิดดีทั้งสองฝ่าย พวกเขาไม่สามารถให้เกียรติอย่างลูกกษัตริย์ได้ จึงจัดแจงส่งพระราชกุมารที่พระชนมายุน้อยกว่าวิฑูฑภะออกไปชนบทหมดเป็นการชั่วคราว ทั้งนี้เพื่อมิให้ต้องทำความเคารพบุตรของทาสี

มีต่อ.....

เมื่อวิฑูฑภะเสด็จถึง ทางกบิลพัสดุ์ก็ต้อนรับพอสมควร พระราชกุมารเที่ยวไปไหว้คนนั้นคนนี้ ซึ่งได้รับการแนะนำว่าเป็น ตาเป็นยาย เป็นลุง ป้า น้า อา พี่ เป็นต้น แต่ไม่มีใครสักคนเดียว ที่ไหว้พระราชกุมารก่อน

เมื่อวิฑูฑภะถาม ผู้ใหญ่ก็บอกว่ารุ่นน้องๆ ได้ไปตากอากาศในชนบทกันหมด ไม่มีใครอยู่เลย

วิฑูฑภะก็เก็บเอาความสงสัยไว้ในใจ พระองค์ประทับอยู่เพียง 2-3 วันก็เสด็จกลับ พกเอาความสงสัยติดพระทัยไปด้วยว่า เหตุไฉนพระองค์จึงได้รับการต้อนรับอย่างชาเย็นถึงขนาดนั้น

ขณะที่เสด็จออกจากวังแล้วนั้น บังเอิญนายทหารคนหนึ่งลืมอาวุธไว้ จึงรีบกลับไปเอา และเห็นหญิงคนใช้คนหนึ่งกำลังเอาน้ำเจือด้วยน้ำนมล้างแผ่นกระดานที่วิฑูฑภะประทับ ปากก็พร่ำด่าว่านี่คือแผ่นกระดานที่วิฑูฑภะ บุตรของนางทาสีนั่ง การเอาน้ำเจือด้วยน้ำนมล้างนั้น ถือว่าเป็นการล้างเสนียดจัญไรให้ออกไป นายทหารคนนั้นก็สอบถาม นางทาสีคนนั้นก็เล่าให้ฟัง

นายทหารทราบเรื่องโดยตลอด กลับมาถึงกองทัพก็กระซิบกระซาบบอกเพื่อนๆ เสียงกระซิบนี่มันเป็นเสียงดัง อะไรที่อยากให้คนเขาเผยแผ่ไปเรื่อยๆ เราก็กระซิบเสียหน่อย แล้วก็แถมว่า “อย่าบอกใครนะ” อย่างนี้มันไปเร็วจนรู้กันไปทั้งกองทัพ

พระราชกุมารทรงทราบด้วย เป็นครั้งแรกที่ทรงทราบกำเนิดอันแท้จริงของพระองค์ ว่าสืบสายมาอย่างไร ทรงพิโรธมาก อาฆาตพวกศากยะไว้ว่า เวลานี้ขอให้พวกศากยะล้างแผ่นกระดานที่เรานั่งด้วยน้ำที่เจือด้วยนม ถ้าเมื่อใดเราเสวยราชสมบัติในแคว้นโกศล เราจะกลับไปล้างแค้น โดยเอาเลือดในลำคอกษัตริย์ศากยะล้างแผ่นกระดานนั้น

เมื่อกลับไปถึงเมืองสาวัตถี พวกอำมาตย์ได้กราบทูลเรื่องทั้งปวงให้พระเจ้าปเสนทิโกศลทรงทราบ ทรงพิโรธมาก รับสั่งให้ถอดพระนางวาสภขัตติยา และวิฑูฑภะออกจากตำแหน่งพระมเหสีและพระราชกุมาร ทรงให้ริบเครื่องบริหาร และเครื่องเกียรติยศทั้งปวง พระราชทานให้เพียงสิ่งของที่ทาสและทาสีควรจะใช้เท่านั้น

ต่อมาอีก 2-3 วัน พระพุทธเจ้าเสด็จมายังราชนิเวศน์ พระเจ้าปเสนทิโกศลทูลเรื่องให้ทรงทราบ พระพุทธเจ้าตรัสปลอบพระทัยว่า พวกศากยะทำเกินไปจริงๆ เมื่อจะถวายก็ควรจะถวายพระธิดาที่มีพระชาติเสมอกันจึงจะสมควร

ครู่หนึ่งผ่านไป พระพุทธเจ้าก็ตรัสต่อไปว่า แต่ว่าอาตมาภาพขอถวายพระพรว่า พระนางวาสภขัตติยานั้นเป็นธิดาของขัตติยราช ได้รับอภิเษกในราชมณเฑียรของท้าวขัตติยราช ฝ่าย วิฑูฑภะกุมารก็ได้อาศัยขัตติยราชประสูติ

มหาบพิตร ตระกูลฝ่ายมารดาไม่สู้จะสำคัญนัก สำคัญที่ฝ่ายบิดา แม้บัณฑิตในโบราณกาลก็เคยพระราชทานตำแหน่งอัครมเหสีแก่หญิงยากจนหาบฟืนขาย และพระราชกุมารที่ประสูติจากพระครรภ์ของสตรีนั้น ก็ได้เป็นพระราชาผู้ยิ่งใหญ่ในนครพาราณสี พระนามว่า กัฏฐวาหนะราช และทรงเล่าเรื่องกัฏฐวาหริยชาดก แก่พระเจ้าปเสนทิโกศล แต่ผมจะไม่เล่าตรงนี้ ใครต้องการทราบก็ให้ไปหาในพระไตรปิฎกเล่ม 27 หน้า 3 และอรรถกถาชาดกเล่ม 1 หน้า 204

พระราชาทรงสดับกถาของพระศาสดาแล้วก็ทรงเชื่อ จึงรับสั่งให้พระราชทานเครื่องบริหาร เครื่องเกียรติยศแก่พระนาง วาสภขัตติยา และวิฑูฑภะกุมารอย่างเดิม

ต่อมาวิฑูฑภะพระกุมาร ได้ราชสมบัติโดยการช่วยเหลือของทีฆการยะ เสนาบดี นี่ก็เป็นเรื่องน่าสนใจ จะเล่าเสริมเข้ามาเพื่อเชื่อมกันสนิท และทราบที่ไปที่มาได้ดี

ฑีฆการยนะ นี้เป็นหลานของ พันธุลมหาเสนาบดี ซึ่งพระเจ้าปเสนทิโกศลวางอุบายให้คนของพระองค์ฆ่าเสีย โดยที่พันธุลมหาเสนาบดีมิได้มีความผิด แต่เป็นเพราะคนบางพวกยุยงว่าพันธุลต้องการแย่งราชสมบัติในกรุงสาวัตถี พระเจ้าปเสนทิโกศลทรงเชื่อ มีเรื่องราวละเอียดน่าสนใจ

มีต่อ...