กังขาวิตรณวิสุทธิ แปลว่าหมดจดจากคาามสงสัย
ในชาตินี้ ชาติที่แล้วมา และชาติหน้า สงสัยว่าตายแล้ว
จะเกิดอีกหรือไม่ จะเกิดจริงหรือเปล่า ที่แล้วมาเราก็
เกิด มีนามมีรูปอย่างนี้ แล้วจะมีอีกหรือเปล่า นาม-รูปที่
ตายไปแล้ว มาเกิดอีกในชาตินี้ใช่หรือไม่ นาม-รูปเกิด
มาจากอะไรกันแน่

หิฏฐิวิสุทธินั้น รู้แล้วว่าทุกอย่างในโลกนี้มีแต่นามกับรูป
แต่นามกับรูปนี้ เกิดมาจากไหน ใครเป็นผู้ทำให้
เกิดมา อย่างนี้ยังไม่รู้ รู้แต่ว่าเป็นนามเป็นรูป แต่ตาย
แล้วจะเกิดอีกหรือไม่เกิด จะเป็นคนอย่างนี้อีก หรือว่า
ตายไปแล้วจะ เบลี่ยนรูปร่างเป็นอย่างไร จะเป็นผู้หญิง
หรือ เป็นผู้ชาย ก็ไม่รู้ ความสงสัยอย่างนี้เรามีอยู่มากมาย
สงสัยว่ายังมีตัวตนอยู่ในเบญจขันธ์อีก หรือว่าตัว
ตนนี้ไม่ตาย จิตนี้ไม่มีวันดับเป็นต้น นี่ก็เป็นการสงสัยอีกอย่างหนึ่ง
นาม-รูบที่เห็นแล้วในนาม-รูปปริจเฉทญาน เมื่อ
ไม่มีตัวไม่มีตน ไม่มีสัตว์บุคคลในโลกทั้งสาม จะเป็น

กามโลก รูปโลก หรืออรูปโลกก็ตาม ในภพทั้งสามนี้ไม่มี
สัตว์ใม่มีบุคคลมีแต่รูปกับนามสอ งอย่างเท่านั้นที่ปรากฏ ใน
ทิฏฐิวิสุทธิ แต่รูป-นามนั้นมาจากไหน ใครเป็นคนสร้าง
ขึ้นเล่า อย่างนี้เป็นอีกขั้นหนึ่ง จะต้องได้ปัจจัยมาจาก
นาม-รูปนั้น จะต้องเอานาม-รูปที่ได้จากทิฏฐิวิสุทธินั้นมา
พิจารณา จนรู้ว่าเกิดมาจากไหน ซึ่งตอนนี้ยังไม่รู้

เมื่อมีแต่นาม-รูป นาม-รูปนี้อาจจะมีพระอินทร์
พระพรหม พระเจ้าผู้ศักดิ์สิทธิ์สร้างก็ได้ ความเข้าใจ
เหล่านี้ยังไม่แจ่มแจ้ง เมื่อไม่แจ่มแจ้งก็สงสัยว่ารูป-นาม
นี้มาจากไหน เป็นมาอย่างไร ตัวตนแต่ก่อนนี้เราจะมี
หรือเปล่าก็ไม่รู้ หรือว่ามีแต่เพียงขาตินี้ ชาติที่แล้วมาใม่
และชาติหน้าก็ไม่มี รูป-นามอันนี้เพิ่งจะมีในชาติ
กระมัง ความรู้สึกในเรื่องเหล่านี้ ยังไม่สามารถจะ
หมดจดได้ ลในทิฏฐิวิสุทธิจะหมดจดเฉพาะในเรื่องไม่มีตัว
ตนเท่านั้น เพราะฉะนั้นจะต้องถึงกังขาวิตรณวิสุทธิ
แสว่าบริสุธิ์หมดจดจากความสงสัย ว่ารูป-นามนี้มีมา
อย่างไร เกิดขึ้นอย่างไร

เมื่อมีแต่รูปกับนาม รูป-นามนี้มาอย่างไร เกิด
ขึ้นอย่างใร ใครเป็นคนสร้างขึ้น ความเข้าใจยังไม่แจ่ม
แจ้ง เพราะยังเข้าไม่ถึงกังขาวิตรณวิสุทธิ

การที่จะหมดความสงสัยได้ ก็เพราะเหตุที่ต่อ
มาจากทิฏฐิวิสุทธินั่นเอง คือกำหนดนาม-รูปนั่นเอง
กำหนดไป ๆ แล้วก็จะทราบว่า นาม-รูปนี้เกิดขึ้นด้วย
เหตุปัจจัย ทั้งจะทราบเหตุปัจจัยของนามและรูป เพราะ
ปร ากฎอยู่ รูปใดเกิดขึ้นก็รู้ว่าเกิดขึ้นเพราะเหตุไร นาม
อะไร เกิดขึ้นก็รู้ว่าเกิดขึ้นเพราะ เหตุอะไร อย่างนี้ปัญญา
ก็จะ เข้าถึงความรู้ในกังขาวิตรณวิสุทธิ

ปัญญาที่รู้ในกังขาริตรณวิสุทธินี้ คือการรู้บฏิจ-
สมุปบาท ซึ่งเป็นภูมิของวิปัสสนานั่นเอง ปฏิจสมุปบาทนี้
อยู่ในภูมิของวิปัสสนาด้วย แต่เราไม่มีปัญญาที่จะ เข้าไปรู้
ถ่องแท้ในปฏิจสมุปบาทนั้นได้
เอาแต่เพียงว่าเมื่อได้
กำหนดนาม-รูป รู้นามรู้รูปแล้ว จะรู้มากหรือรู้น้อยก็แล้ว
แต่ความเข้าใจและบารมีของท่านที่อบรมมา ผู้ที่แตกฉาน
ในพระไตรปิฎก ก็สามารถจะรู้ปัจจัยของนาม-รูปได้มาก

กังขาวิตาณวิสุทธิ แปลว่าหมดจดจากความสงสัย
ในชาตินี้ ชาติที่แล้วมา และชาติหน้า สงสัยว่าตายแล้ว
จะเกิดอีกหรือไม่ จะเกิดจริ งหรือเบล่า ที่แล้วมาเราก็
เกิด มีนานมีรูปอย่างนี้ แล้วจะมีอีกหรือเบล่า นาม-รูปที่
ตายไปแล้ว มาเกิดอีกในชาตินี้ใช่หรือไม่ นาม-รูปเกิด
มาจากอะไรกันแน่

ทิฏฐิวิสุทธินั้น รู้แล้วว่าทุกอย่างในโลกนี้มีแต่นาม
กับรูป แต่นามกับรูปนี้เกิดมาจากไหน ใครเป็นผู้ทำให้
เกิดมา อย่างนี้ยังไม่รู้ รู้แต่ว่าเป็นนามเป็นรูป แต่ตาย
แล้วจะ เกิดอีกหรือไม่เกิด จะเป็นคนอย่างนี้อีก หรือว่า
ตายไปแล้วจะ เบลี่ยนรูปร่างเป็นอย่างไร จะเป็นผู้หญิง
หรือเป็นผู้ชาย ก็ไม่รู้ ความสงสัยอย่างนี้เรามือยู่มากมาย
สงสัยว่ายังมีตัวตนอยู่ในเบญจขันธ์อีก หรือว่าตัว
ตนนี้ไม่ตาย จิตนี้ไม่มีวันดับเป็นต้น นี่ก็เป็นการสงสัยอีก
อย่างหนึ่ง

นาม-รูปที่เห็นแล้วในนาม-รูปปริจเฉทญาณ
ไม่มีตัวไม่มีตน ไม่มีสัตว์บุคคลในโลกทั้งสาม จะเป็น