สัตตาวาสภูมิ ๙

สัตตาวาสภูมิ หมายถึง ที่อยู่ ที่อาศัยของสัตว์ โดยจัดเป็นพวก ๆ คือ จำพวก ที่มีรูปร่างสัณฐานเหมือน ๆ กันบ้าง ต่าง-กันบ้าง จำพวกที่มีปฏิสนธิจิตเหมือนกัน บ้าง ต่างกันบ้าง จัดได้เป็น ๙ จำพวก จึงเรียกว่า สัตตาวาสภูมิ ๙ ดังต่อไปนี้ คือ

๑. นานาตฺตกายภูมิ ภูมิเป็นที่เกิดของสัตว์ทั้งหลาย ที่มีรูปร่างสัณฐานต่าง ๆ กัน ๑๔ ภูมิ คือ กามภูมิ ๑๑ ปฐมฌานภูมิ ๓

(คำว่า นานาตฺต นี้บางแห่งใช้ว่า นานตฺต)

๒. เอกตฺตกายภูมิ มีรูปร่างสัณฐานเหมือน ๆ กัน มี ๑๒ ภูมิ คือ ทุติยฌานภูมิ ๓ ตติยฌานภูมิ ๓ เวหัปผลาภูมิ ๑ สุทธาวาสภูมิ ๕

๓. นานตฺตสญฺญีภูมิ มีปฏิสนธิจิตต่างกัน มี ๑๐ ภูมิ คือ กามสุคติภูมิ ๗ ทุติยฌานภูมิ ๓

๔. เอกตฺตสญฺญีภูมิ มีปฏิสนธิจิตอย่างเดียวกัน มี ๑๖ ภูมิ คือ อบายภูมิ ๔ ปฐมฌานภูมิ ๓ ตติยฌานภูมิ ๓ เวหัปผลาภูมิ ๑ สุทธาวาสภูมิ ๕

๕. อสญฺญีภูมิ ภูมิเป็นที่เกิดของสัตว์ที่ไม่มีนามธรรม มี ๑ ภูมิ คือ อสัญญ สัตตภูมิ

๖. อากาสานญฺจายตนภูมิ ๑

๗. วิญฺญาณญฺจายตนภูมิ ๑

๘. อากิญฺจญฺญายตนภูมิ ๑

๙. เนวสญฺญานาสญฺญายตนภูมิ ๑

จัดโดยรูปร่างสัณฐานร่วมกับปฏิสนธิวิญญาณด้วย

๑. นานาตฺตกายนานาตฺตสญฺญี สัตว์ที่มีรูปร่างต่างกัน และมีปฏิสนธิวิญญาณ ก็ต่างกันด้วย มี ๗ ภูมิ คือ กามสุคติภูมิ ๗

๒. นานาตฺตกายเอกตฺตสญฺญี มีรูปร่างต่างกัน แต่มีปฏิสนธิวิญญาณอย่าง เดียวกันมี ๗ ภูมิ คือ อบายภูมิ ๔ ปฐมฌาน ภูมิ ๓

๓. เอกตฺตกายนานาตฺตสญฺญี มีรูปร่างเหมือนกัน แต่ปฏิสนธิวิญญาณต่าง กันมี ๓ ภูมิ คือ ทุติยฌานภูมิ ๓

๔. เอกตฺตกายเอกตฺตสญฺญี มีรูปร่างเหมือนกัน และมีปฏิสนธิวิญญาณก็ อย่างเดียวกัน มี ๙ ภูมิ คือ ตติยฌานภูมิ ๓ เวหัปผลาภูมิ ๑ สุทธาวาสภูมิ ๕

สำหรับอสัญญสัตตภูมิ ๑ ไม่มีนามขันธ์ คือไม่มีปฏิสนธิวิญญาณ และ อรูปภูมิ ๔ ก็ไม่มีรูปขันธ์ คือ ไม่มีรูปร่างสัณฐาน รวม ๕ ภูมินี้ จึงจัดเป็น นานตฺต หรือ เอกตฺต ไม่ได้

วิญญาณฐีติ ๗

วิญญาณฐีติ หมายถึง ภูมิอันเป็นที่ตั้งแห่งวิญญาณ

๑. นานาตฺตกายนานาตฺตสญฺญีภูมิ สัตว์ที่มีรูปร่างต่างกัน และมีปฏิสนธิ วิญญาณก็ต่างกัน

๒. นานาตฺตกายเอกตฺตสญฺญีภูมิ สัตว์ที่มีรูปร่างต่างกัน แต่มีปฏิสนธิ วิญญาณ อย่างเดียวกัน

๓. เอกตฺตกายนานาตฺตสญฺญีภูมิ สัตว์ที่มีรูปร่างเหมือนกัน แต่มีปฏิสนธิ วิญญาณต่างกัน

๔. เอกตฺตกายเอกตฺตสญฺญีภูมิ สัตว์ที่มีรูปร่างเหมือนกัน และมีปฏิสนธิ วิญญาณก็อย่างเดียวกัน

๕. อากาสานัญจายตนภูมิ

๖. วิญญาณญฺจายตนภูมิ

๗. อากิญจญฺญายตนภูมิ

สำหรับอสัญญสัตตภูมิเป็นภูมิของสัตว์ที่ไม่มีปฏิสนธิวิญญาณ และเนวสัญญา นาสัญญายตนภูมิ เป็นภูมิของสัตว์ที่มีปฏิสนธิวิญญาณ คือนามขันธ์ก็จริงอยู่ แต่ว่า นามขันธ์นั้น ไม่ปรากฏชัด จะว่ามีก็ไม่ใช่ จะว่าไม่มีก็ไม่เชิง ทั้ง ๒ ภูมินี้ จึงไม่จัด เข้าในวิญญาณฐีติ ๗ นี้