ขันธ์ ๕คือ รูป (ทั้งที่ใช่เหตุและไม่มีเหตุ)
เวทนา (ความรู้สึกอารมณ์)
สัญญา (ความจำได้หมายรู้)
สังขาร (เจตนาหรือความคิด)
วิญญาณ (ความรู้แจ้งอารมณ์)
ที่เป็นอดีต ปัจจุบัน อนาคต ภายในหรือภายนอก หยาบ หรือละเอียด เลวหรือประณีต อยู่ไกลหรือใกล้ทั้งหมด
อายตนะ* ๑๒ คือ ที่ติดต่อหรือบ่อเกิด เครื่องรู้ หรือสิ่งที่รู้ ๑๒ อย่าง แบ่งเป็นอาตยนะภายใน ๖ คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ และอาตยนะภายนอก ๖ คือ รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส ธรรมะ
ตา หู จมูก ลิ้น กาย เป็นประสาท ต้องอาศัยธาตุสี่ (ดิน น้ำ ลม ไฟ)
ใจ ต้องอาศัยวิญญาณ หรือความรู้แจ้งอารมณ์ในขันธ์ ๕
รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส อาศัยธาตุสาม (ดิน ไฟ ลม)
ส่วนธรรมะ อาศัยเวทนา สัญญาสังขาร รูปที่เห็นไม่ได้ ถูกต้องไม่ได้
และธาตุที่ไม่มีปัจจัยปรุงแต่ง ได้แก่ นิพพาน
อายตนะ ๑๐ คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัสนี้เป็นอัพยากฤตธรรม
หรือธรรมอย่างกลางๆ และไม่มีข้าศึกเพราะเป็นรูป
ส่วนใจกับธรรมะเป็นได้ทั้งกุศล อกุศล อัพยากฤต มีข้าศึกคือกิเลส
*อายตนะทั้ง ๑๒ นี้ ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ ไม่ใช่ตัวตน มีความแปรปรวนเป็นธรรมดา จบค่ะ สาธุ
