(วิสุทธิ.๒/๓๖๙)

ในอกุศลกรรมบถ ๑๐ อย่างนั้น อกุศลกรรมบถ ๕ คือ
ปาณาติบาต(ฆ่าสัตว์)
อทินนาทาน(ลักทรัพย์)
กาเมสุ มิจฉาจาร(ประพฤติผิดประเวณี)
มุสาวาท(พูดหลอกลวงให้ผู้อื่นเสียผลประโยชน์)
และมิจฉาทิฏฐิ
เป็นธรรมที่ละได้ด้วย โสดาปัตติมรรค

อกุศลกรรมบถ ๓ อย่างคือ
ปิสุณวาจา (พูดส่อเสียด)
ผรุสวาจา(พูดหยาบคาย)
พยาบาท(การจองเวร)
เป็นธรรมที่ละได้ด้วยอนาคามิมรรค

สัมผัปปลาปะ(พูดจาไร้สาระ)
อภิชฌา(คิดครอบครองสมบัติของผู้อื่น)
ธรรม ๒ อย่างนี้พึงละได้ด้วยอรหัตตมรรค

ประโยคบาลีข้างต้นนี้ พึงทราบว่า เพราะกรรมบถที่อนาคามิมรรคละได้ และอรหัตตมรรคละได้
นั้นท่านไม่ได้กล่าวโดยเอวศัพท์มาจำกัดความทั้งนี้เพื่อการให้รู้ว่า ปิสุณวาจา ผรุสวาจา พยาบาท
สัมผัปปลาปะ และ อภิชฌา เฉพาะที่เป็นเหตุให้ไปเกิดในอบายนั้นถูกละได้ตั้งแต่ปฐมมรรคแล้ว

ส่วนสกทาคามี(ทุติยมรรค)ซึ่งไม่ระบุไว้นั้นสามารถละกามราคะและพยาบาทชนิดหยาบที่ไม่เป็นเหตุ
ให้ตกอบายได้ สำหรับกามราคะและพยาบาทอย่างละเอียดที่หลงเหลืออยู่นั้นละด้วยอนาคามิมรรค
ส่วนอรหัตตมรรคที่กล่าวว่าละ สัมผัปปลาปะและอภิชฌาได้นั้นหมายถึงสัมผัปปลาปะ และอภิชฌาทีเกี่ยว
ข้องในภวราคะเท่านั้น

(วิสุทธิ. ๑/๓๖๙)

ในอกุศลจิตตุปบาท ๑๒ ดวง ปฐมมรรคละได้สิ้นเชิง ๕ ดวง คือทิฏฐิคตสัมปยุตตจิต ๔ ดวง
วิจิกิจฉาสัมปยุตตจิต ๑ ดวง อนาคามิมรรคละได้ ๒ ดวง คือ ปฏิฆะสัมปยุตตจิต ๒ ดวง
ส่วนอกุศลจิตที่เหลือ คือ ทิฏฐิคตวิปปยุตตจิต ๔ ดวง และอุทธัจจสัมปยุตตจิต ๑ ดวงละได้ด้วยอรหัตตมรรค

แม้ในบทบาลีนี้ก็พึงทราบว่าเพราะอกุศลจิตตุปบาทที่ละด้วยอนาคามิมรรค และอรหัตตมรรคนั้น
ท่านไม่ได้กล่าวโดยใส่เอวศัพท์เข้ามากำกับ(บังคับ) ทั้งนี้ก็เพื่อต้องการให้รู้ว่า ทิฏฐิคตวิปปยุตตจิต ๔
และโทสะ(ปฏิฆะ) ๒ เฉพาะที่เป็นเหตุให้ไปบังเกิดในอบายนั้นสามารถละได้ตั้งแต่ปฐมมรรคมาแล้ว
หลังจากนั้นก็จะเหลือแต่ส่วนที่เป็นอนปายคมนียะ คือ ไม่สามารถส่งให้ไปอบายได้ สกทาคามิมรรค
สามารถละอกุศลจิตได้ ดังนี้ ที่สัมปยุตกับกามราคะและปฏิฆะส่วนที่หยาบและอุทธัจจะส่วนหนึ่ง
ซึ่งเป็นส่วนที่เรียกว่า ปทาเนกัฏฐะ แต่สำหรับอกุศลจิตตุปบาท ๖ ดวงที่สัมปยุตกับกามาราคะและปฏิฆะ
ชนิละเอียดและอุทธัจจสัมปยุตตจิตส่วนหนึ่ง ซึ่งเป็นส่วนที่เรียกว่า ปหเนกัฏฐะ(ซึ่งยังละไม่ได้เด็ดขาด
ด้วยมรรคเบื้องต่ำ)พึงละได้ด้วยอนาคามิมรรค ธรรมที่เหลือคือทิฏฐิวิปปยุตตจิตทีเกี่ยวกับภวราคะ(๔)
และอุทธัจจสัมปยุตตจิตที่เหลือพึงละได้ด้วยอรหัตตมรรค ด้วยการอธิบายมานี้จะเห็นว่าอกุศลทั้งหมด
สามารถละได้ด้วยมรรคจิต ๔ ตามความสามารถของมรรคนั้นๆ

อนึ่ง คำว่า ปหาเนกัฏฐะ หมายถึงปหาตัพพธรรมส่วนหนึ่งที่มีระดับเดียวกันกับธรรมที่บุคคลเดียว
กำลังละอยู่ ถึงแม้ว่าจะไม่ใช่ธรรมที่สัมปยุตกัน แต่ก็สามารถสงบระงับไปพร้อมกันกับกิเลสธรรมที่
กำลังละได้ตามอำนาจของอริยะมรรคเป็นธรรมที่พลอยติดร่างแหไปกับเขาด้วย หมายความว่า
เป็นธรรมที่ตั้งอยู่ในจิตสันดานของบุคคลคนเดียวกันกันซึ่งกำลังละกิเลสชนิดอื่นอยู่ และเมื่อละกิเลสนั้น
ได้แล้วปหาเนกัฏฐธรรมที่ว่านี้ก็พลอยถูกละไปด้วย(ข้อนี้พึงศึกษาเรื่อฝการละอุทธัจจะ)

อนึ่ง หลักฐานที่ว่า พระโสดาบันสามารถละกิเลสคือทิฏฐิวิปปยุตและโทสจิตเฉพาะที่เป็นเหตุให้ไปอบาย
นั้นมาจากบาลีธัมมสังคณีดังนี้

ด้วยประโยคพระบาลีธัมมสังคณีที่ยกมานี้ แสดงให้เห็นว่า อุทธัจจสัมปยุตจิตนั้นไม่ใช่
วิสัยของพระโสดาบันที่จะพึงละ และก็ไม่ใช่วิสัยของพระอรหัตตมรรคอย่างเดียวเท่านั้น
แต่เป็นวิสัยของอริยมรรคเบื้องบน ๓ ช่วยกันละตามลำดับ จริงอยู่อุทธัจจะในสันดาน
ของพระสกทาคามีและพระอนาคามีไม่หยาบเหมือนปุถุชน และพระโสดาบัน เพราะฉะนั้น
จึงรู้ได้ว่า อริยมรรคเบื้องบน ๓ ต่างก็ทำการละอุทธัจจะด้วยกันทั้งนั้น เพียงแต่สกทาคามี
และอนาคามียังละไม่หมด กระทั่งถึงพระอรหัตตมรรค อุธัจจะจึงหมดไปโดยสิ้นเชิง

อกุศลธรรมที่พึงละที่ท่านเรียกว่ปหาตัพพธรรม (ซึ่งไม่ได้แสดงไว้ทั้งในคัมภีร์วิสุทธิมรรค)
ยังมีอีกมากมาย แต่เป็นการละอกุศลธรรมเหล่านั้น เฉพาะที่มีองค์ธรรมพิเศษนั้น พึงทราบว่า
เหมือนกับวิธีการละที่ได้แสดงไปแล้วในตอนที่ว่าด้วยสังโยขน์เป็นต้นนั่นเอง ส่วนที่มีองค์ธรรม
ที่ไม่พิเศษ(ชื่อต่างกันแต่องค์ธรรมเหมือนกัน)นั้นให้ถือเอทตามวิธีการละของอริยมรรคทั้ง ๔
จากอกุศลจิตตุปบาทที่เกี่ยวข้อฝได้ตามสมควร สมดังที่อาจารย์ผู้รจนาวิสุทธิมรรคมหาฎีกา
ได้สั่งไว้ว่า
(วิสุทฺธิ.ฎี. ๒/๕๕๑)