คำว่า สัมมาสัมพุทธะ คือผู้ตรัสรู้ด้วยพระองค์เอง
ในบทว่า สมฺมาสมฺพุทธนี้ สมฺมา ศัพท์เป็นบทนิบาตที่เป็นไปในอรรถว่่า ชอบ (ถูกต้อง)
ซึ่งเป็นการแสดงว่า กิริยาอาการรู้แจ้ง(ของพระพุทธเจ้า)มีปกติแผ่ไปทั่วเญยยธรรมที่พึงรู้ ดังปรากฏในคัมภีร์อรรถกถาว่า
โค้ด:
ตถา หิ ปเทสญาเณ ฐิตา ปจฺเจกพุทฺธาทโย อตฺตโน วิสเย เอว อวปรึตํ พุชฺฌนฺติ.
อวิสเย ปน อนฺธกาเร ปวิฏฺฐา วิย โหนติ
อวิสเย ปน อนฺธกาเร ปวิฏฺฐา วิย โหนติ
วิสัยของพระปัจเจกพุทธเจ้าและพระอรหันต์ผู้ดำรงค์อยู่ในญาณบางส่วนแล้ว ย่อมรู้แจ้งโดยชอบในวิสัยของตน
ส่วนอารมณ์ที่ไม่ใช่วิสัยก็เหมือนเข้าไปในที่มืด
วิสัยของพระปัจเจกพุทธเจ้า และพระอรหันต์นั้นมีน้อย เมื่อเปรียบเทียบกับพระสัพพัญญู เหมือนดั่งอากาศในอุ้งมือ มีจำนวนน้อย เมื่อเปรียบเทียบกับอากาศในท้องฟ้า ความจริงพระปัจเจกพุทธเจ้าและพระอรหันต์ ไม่สามารถหยั่งรู้ธรรมที่เป็นผัสสะ(สภาวะกระทบอารมณ์) เป็นต้น โดยประการทั้งหมด แต่ไม่มีธรรมที่พระสัพพัญญูไม่ทรงรู้แจ้งชัด พระองค์หยั่งเห็นธรรมอันเป็นไปในกาล ๓ และพ้นจากกาล(นิพพานและบัญญัติ) ในสังสารวัฏอันไม่ปรากฏเบื้องต้นและโลกธาตุอันหาที่สุดมิได้ ทรงทราบถ้วนทั้งหมดดั่งแก้วมณีในพระหัตถ์ สมจริงดังกล่าวว่า
โค้ด:
สพฺเพ ธมฺมา สพฺพากาเรน พุทฺธสฺส ภควโต ญาณมุเข อาปาถํ อาคจฺฉนฺติ
ธรรมทั้งปวงย่อมมาปรากฏในข่ายของพระญาณของพระผู้มีพระภาค ผู้ทรงรู้เห็นโดยสิ้นเชิง
ในพากย์นั้น คำว่าในข่ายพระญาณ หมายถึง มหาภวังค์(มหาวิปากจิตดวงแรกที่ทำหน้าที่ภวังค์)ของสัพพัญญู ความจริงธรรมเหล่านั้นแม้ปรากฏเสมอในมหาภวังค์ แต่ครั้งพิจารณาพระอภิธรรม ณ ควงไม้โพธิพฤกษ์ แต่เมื่อพระสัพพัญญูทรงประสงค์จะพิจารณาธรรมเหล่าใด ย่อมใคร่ครวญธรรมเหล่านั้นด้วยอาวัชชนจิตเป็นอย่างๆ และใครๆ ย่อมไม่สมควรท้วงติงว่า ธรรมทั้งหลายมีหลากหลาย แต่มหาวิภังค์เป็นจิตเล็กน้อยไม่ใช่หรือ ความจริงเรื่องนี้เป็นอานุภาพของธรรมที่บรรลุถึงความยิ่งยวด
ส่วน สํ ศัพท์ที่เป็นอุปสรรคที่มีอรรถเหมือน สามํ (ด้วยพระองค์เอง) ซึ่งแสดงว่าพระผู้มีพระภาคทรงรู้แจ้งธรรมโดยปราศจากครู ดังพระพุทธวจนะว่า
โค้ด:
น เม อาจาริโย อตฺถิ
"อาจารย์ของเราไม่มี"ถามว่า :- อรูปาวจรสมาบัติที่ ๓ และที่ ๔ ของพระผู้มีพระภาคมีมูลเหตุคือ อาฬาลดาบสและอุทกดาบสมิใช่หรือ
ตอบ :- อรูปาวจรสมาบัติที่ ๓ และที่ ๔ มีมูลเหตุคือดาบสเหล่านั้นก็จริง แต่สมาบัติเหล่านั้นไม่ใช่บาทแห่งกิริยาตรัสรู้ในภายหลัง เพราะพระองค์มิได้กระทำฌานให้เป็นองค์ประกอบแห่งการตรัสรู้ เพียงแต่บรรลุแล้วละไป เช่นนั้นปฏิเวธธรรมจะเกิดขึ้นโดยอาศัยสมาบัติอย่างไร สมาบัติเหล่านั้นจึงมิใช่เป็นครูนำทางไปสู่การตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า
| ไฟล์แนป: |
|
Image-6078.jpg [ 94.4 KiB | เปิดดู 1411 ครั้ง ] |