: ลักษณะเป็นต้นของโสตประสาท

สทฺทาภิฆาตารหภูตปฺปสาทลกฺขณํ.
"มีลักษณะคือความใสของมหาภูตรูปที่ควรกระทบเสีย"
มหาภูตรูป หรือธาตุ ๔ คือ ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ และธาตุลม
ทั้ง ๔ ธาตุเหล่านี้ มีสภาวะใสที่สามารถกระทบเสียงได้ คล้ายกับเทป
บันทึกเสียงนั่นเอง เป็นสภาวะที่ทำให้เสียงสามารถเข้าไปกระทบได้
เพราะโสตประสาทเป็นรูปใสที่อยู่ในขนอ่อนภายในหู ทำหน้าที่เป็น
เหมือนสายไฟที่ทำให้ได้ยินเสียง

โสตประสาทเป็นธาตุใสเหมือนจักขุประสาท โดยจักขุประสาท
สามารถเห็นรูปเหมือนเงาในกระจก แต่โสตประสาทสามารถได้ยินเสียง
โดยเป็นธาตุใสที่ทำให้เกิดโสตวิญญาณในขณะที่เสียงมากระทบหู

ในคัมภีร์อรรถกถากล่าวว่า

สทเทสุ อาวิญฺฉนรสํ.
"มีหน้าที่ดึงจิตมาสู่เสียง"

โสตประสาทเป็นเครื่องช่วยให้จิตได้ยินเสียง นับว่าเป็นสิ่งที่
เชื่อมโยงให้เสียงมาปรากฎที่หู เหมือนการที่เราไม่ได้ยินเสียงเมื่อไม่มีวิทยุ
ทั้งๆ ที่เสียงมีอยู่ในสถานที่ทุกแห่ง แต่เมื่อมีวิทยุก็สามารถเปิดคลื่นวิทยุ
และรับฟังเสียงได้ ไม่ว่าจะอยู่ในสถานที่ใดก็สามารถได้ยินเสียงที่มีอยู่

แม้รถกำลังวิ่งอยู่ ผู้ที่อยู่ในรถก็อาจเปิดวิทยุฟังได้ เพราะมีเสียง
อยู่ทั่วไป วิทยุทำให้ผู้ฟังรับฟังเสียงได้ ในทำนองเดียวกัน เมื่อเสียงมา
กระทบโสตประสาท โสตประสาทก็ทำหน้าที่ซักนำจิตให้รับรู้เสียง เหมือน
ส่งจิตไปสู่เสียง ตังนั้น โสตวิญญาณที่เป็นสภาวะได้ยินจึงเกิดขึ้นได้โดย
อาศัยโสดประสาทที่เป็นตัวช่วยในการส่งสัญญาณนั่นเอง

ในคัมภีร์อรรถกถากล่าวว่า
โสตวิญาณิส อาธารภาวปจจุปฏฺธานํ.ㆍ

"ปรากฏแก่ปัญญาของผู้ปฏิบัติโดยความเป็นที่ตั้งของโสตวิญญาณ
ข้อนี้หมายความว่า สภาวะได้ยินดำรงอยู่โดยอาศัยโสตประสาท
เป็นหลักจึงเกิดขึ้นได้ ผู้ที่เจริญสติกำหนดรู้ว่า "ได้ยินหนอ" ย่อมเข้าใจ
ว่าหูได้ยินเสียง ไม่ใช่มือหรือเท้าหรืออวัยวะอื่นในร่างกาย ไม่ว่าจะเป็น
ท้อง ศีรษะ ดวงตา ปาก จมูก เป็นต้น สิ่งอื่นนอกจากหูไม่อาจทำหน้าที่
ได้ยินเสียงได้

ถ้าหูอยู่ในสภาพปกติ บุคคลย่อมได้ยินเสียงได้เป็นอย่างดี แต่ถ้า
หูผิดปกติก็ไม่อาจได้ยินเสียง ดังนั้น โสตวิญญาณจึงจำต้องอาศัย
โสตประสาทแน่นอน โสตประสาทจึงจัดว่าเป็นสถานที่ตั้งของการได้ยิน
อันเป็นโสตวิญญาณ

สรุปความว่า ผู้ปฏิบัติที่กำหนดรู้สภาวะได้ยินว่า "ได้ยินหนอ"
บางขณะอาจรับรู้โสตประสาท คือ เข้าใจว่าโสตประสาทเป็นสภาวะใส

ที่ทำให้เสียงมาปรากฏได้กล่าวคือเป็นหูปกติที่ทำให้ได้ยินเสียง
นอกจากนั้น ในบางขณะเขาอาจรับรู้หน้าที่ของโสตประสาท คือเข้าว่า
โสตประสาทเป็นตัวช่วยในการนำจิตไปเพื่อให้ได้ยินเสียง โดย เข้าใจว่า
โสตวิญญาณเกิดขึ้นได้เพราะอาศัยโสตประสาท จึงทำให้ได้ยินเสียง
ต่างๆ การที่ทำให้โสตวิญญาณได้ยินเสียงจัดเป็นหน้าที่ของโสตประสาท
และในบางขณะผู้ปฏิบัติอาจรู้เห็นอาการปรากฏของโสตประสาท คือ
เข้าใจว่าได้ยินเสียงที่หู ไม่ใช่ได้ยินเสียงด้วยอวัยวะส่วนอื่นๆ นอกจากหูของตน
ในบางขณะเมื่อผู้ปฏิบัติกำหนดว่า "ได้ยินหนอ" อาจเข้าใจก็ง
สภาวะใสที่ทำให้ได้ยินเสียงชัดเจน หรือเขาอาจเข้าใจว่าโสตประสาท่ำ
หน้าที่ชักนำให้โสตวิญญาณได้ยินเสียงได้ หรืออาจเข้าใจว่าโสตประสาท
เป็นสถานที่เกิดของการได้ยิน นี้จัดเป็นความเข้าใจลักษณะ หน้าที่และ
อาการปรากฏของโสตประสาท