โพธิปักขิยสังคหะกองที่ ๓ อิทธิบาท ๔
อิทฺธิยา ปาโทติ อิทฺธิปาโทฯ ธรรมที่เป็นเหตุให้ถึงซึ่งความสัมฤทธิผลนั้น
อิทธิบาท
คำว่า สัมฤทธิผล ในที่นี้หมายถึง ความสำเร็จ ถือ บรรลุถึงกุศล ฌานจิตและ
มัคคจิต
ฉนฺโท เอว อิทฺธิปาโทติ ฉนฺทิทฺธิปาโท ฯ ฉันทะเป็นเหตุให้ถึงสัมฤทธิผล ได้ชื่อว่า
ฉันทิทธิบาท
วิริโย เอว อิทฺธิปาโทติ วิริยิทฺธิปาโท ฯ วิริยะเป็นเหตุให้ถึงสัมฤทธิผล ได้ชื่อว่า
วิริยิทธิบาท
จิตฺตญฺเญว อิทฺธิปาโทติ จิตฺติทฺธิปาโท ฯ จิตตะ เป็นเหตุให้ถึงสัมฤทธิผล ได้ชื่อว่า
จิตติทธิบาท
วิมํสา เอว อิทฺธิทปาโทติ วิมํสิทฺธิปาโท ฯ วิงสา คือ ปัญญา เป็นเหตุให้ถึงสัม-
ฤทธิผลได้ชื่อว่า วิมังสิทธิบาท
ดังนี้จะเห็นได้ว่า องค์ธรรมของอิทธิบาทนี้ได้แก่ ฉันทะ วิริยะ จิตตะ และ ปัญญา
ซึ่งเหมือนกับองค์ธรรมของอธิบดี และมีความหมายว่า เป็นไปเพื่อให้กิจการงานนั้น ๆ
เป็นผลสำเร็จเหมือนกัน ถึงกระนั้นก็ยังมีความแตกต่างกันอยู่ กล่าวคือ
อธิบดีนั้นเป็นไปเพื่อดวามสำเร็จในกิจการงาน อันเป็น กุศล อกุศล และ อพยากตะ
ได้ทั้งนั้น
ส่วนอิทธิบาทนี้ เป็นไปเพื่อความสำเร็จในกิจการงานอันเป็นกุศล แต่ฝ่ายเดียว
และเป็นกุศลที่จะให้บรรลุถึงมหัคคตกุศล และโลกุตตรกุศลด้วย
ดังนั้น ฉันทะ วิริยะ จิดตะ (กิริยาจิต) และ ปัญญา ของพระอรหันต์ จึงไม่ซื่อว่า
อิทธิบาท เพราะพระรหันต์เป็นผู้ที่สัมฤทธิผลจนสุดยอดแล้ว ไม่ต้องทำให้สัมฤทธิผล
อย่างใด ๆ อีก
ฉันทะ วิริยะ จิตตะ และ ปัญญา ที่อยู่ในโถกุตตรวิบากจิต คือผลจิตนั้น ก็ไม่ชื่อว่า
อิทธิบาท เพราะผลจิตเป็นจิตที่ถึงแล้วซึ่งความสัมฤทธิผล
อิทธิบาท มี ๔ ประการ คือ
๑. ฉันทิทธิบาท ความเต็มใจความปลงใจกระทำ เป็นเหตุให้สัมฤทธิ์ผล องค์-
ธรรมได้แก่ ฉันทเจตสิก ที่ใน กุสลญาณสัมปยุตตจิต ๑๗
๒. วิริยิทธิบาท ความเพียรพยายามอย่างยิ่งยวด เป็นเหตุให้สัมฤทธิผล องค์ธรรม
ได้แก่ วิริยเจตสิก ที่ใน กุสลญาณสัมปยุตตจิต ๑๗
๓. จิตติทธิบาท ความที่มีจิตจดจ่อปักใจอย่างมั่นคง เป็นเหตุให้สัมฤทธิผล องค์-
ธรรมได้แก่ จิต คือ กุสลญาณสัมปยุตตจิต ๑๗
๔. วิมังสิทธิบาท ปัญญา เป็นเหตุให้สัมฤทธิผล งค์ธรรมได้แก่ ปัญญาเจตสิก
ที่ใน กุสลญาณสัมปยุตตจิต ๑๗
กิจการงานอันเป็นกุศลที่ถึงซึ่งความสัมฤทธิผลนั้น ย่อมไม่ปราศจากธรรมทั้ง ๘
ที่เป็นองค์ธรรมของอิทธิบาทนี้เลย แต่ว่าความเกิดขึ้นนั้นไม่กล้าเสมอกัน บางทีฉันทะกล้า
บางทีวิริยะกล้า บางทีจิตตะกล้า บางทีก็ปัญญากล้า ถ้าธรรมใดกล้าแล้ว ก็เรียกธรรมที่
กล้านั่นแต่องค์เดียวว่าเป็น อิทธิบาท
| ไฟล์แนป: |
|
5e6fbab18b0e6408b6ee6c4e_800x0xcover_TdqTe7EK.jpg [ 72.66 KiB | เปิดดู 671 ครั้ง ] |