"เหมือนอย่างที่พระผู้มีพระภาดทรงแสตงอสุภะแก่คนราคจริต แสดงเมตตาแก่คน.
โทสจริต แสดงปฏิจจสมุปบาทแก่คนโมหจริต (พระเทศนานี้ย่อมสมควร หากว่าพระองค์ทรง
แสดงความหลุดพันทางใจด้วยเมตตา (เมตตาเจโตวิมุตติ) แก่คนราคจริต หรือพึงแสดงสุข-
ปฏิปทาทันธาภิญญา (ปฏิปทาอันสะดวกแต่บรรลุช้า) หรือพึงแสดงการละกิเลสอันมีวิปัสสนา
นำหน้า เทศนานั้นย่อมไม่สมควร [แต่ควรแสดงอสุภภาวนาแก่คนราคจริต โดยประการตังนี้
(พึ่งกล่าว)ธรรมอย่างใดอย่างหนึ่งที่ควรละราคะ ควรละโทสะ ควรละโมหะ

บัณฑิตใคร่ครวญด้วยวิจยหาระทั้งหมดนั้นแล้ว พึงประกอบด้วยยุตติหาระ ตาม
กำลังสติปัญญา"

การแสดงธรรมของพระผู้มีพระกาคคล้อยตามจริตของผู้ฟังธรรม เหมือนการจ่ายยาที่ตรง
กับโรคให้คนป่วย ในที่นี้ท่านแสดงความเหมาะสมของพระเทศนา ดังนี้

๑. การแสดงอสุกกรรมฐานแก่คนราคจริต ย่อมสมควร เพราะอสุภกรรมฐานมีลักษณะ
น่ารังเกียจ จึงเหมาะสมกับคนราคจริต การแสดงเมตตาภาวนาแก่คนราคจริตย่อมไม่สมดวร เพราะ
เมตตาเป็นศัตรูใกล้ของราคะ เนื่องจากมีลักษณะคล้ายคลึงกัน หรือการแสดงปฏิปทาอันสะดวกแต่
บรรลุช้าแก่คนราคจริต ก็ไม่สมควร เพราะคนราคจริตที่มีกิเลสแรงย่อมเหมาะสมกับปฏิปทาอันลำบาก
หรือการแสดงการละกิเลสด้วยการเจริญวิปัสสนาโดยตรง ก็ไม่เหมาะสมกับคนราคจริต เพราะเขาไม่เห็น
โทษของกามคุณ อย่างไรก็ตาม กำเขาเห็นโทษของกามคุณเล้วก็สามารถเจริญวิปัสสนาโดยตรงได้
เช่นเดียวกัน
๒. การแสดงเมตตาภาวนาแก่คนโทสจริต ย่อมสมคาร เพราะเมตตาเป็นปฏิปักษ์ต่อโทสะ
๓, การแสดงปฏิจสมุปบาทแก่คนโมหจริต ย่อมสมควร เพราะปฏิจจสมุปบาทเป็นวิสัย
แห่งปัญญา ทำให้คนโมหจริตเกิดปัญญาเข้าใจสภาวธรรมคือการเกิดขึ้นของรูปนามโดยอาศัยเหตุปัจจัย

คำว่า สพฺพํ ตํ วิจเยน หาเรน วิจินิตฺวา ยุตฺติหาเรน โยเชตพฺพํ ยาวติกา ญาณสฺส ภูมิ
(บัณฑิตพึงใคร่ครวญด้วยวิจยหาระทั้งหมดนั้นแล้ว พึงประกอบด้วยยุตติหาระ ตามกำลังสติปัญญา)
หมายความว่า ยุตติหาระเป็นการตราจสอบความเหมาะสมโดยศัพท์หรืออรรถ จึงมีขอบเขตกว้างขวาง
ตามศัพท์และธรรมทั้งหมด นอกจากนี้ สิ่งที่ตรวจสอบด้วยวิจยหาระทั้งหมดก็สามารถตรวจทานตาม
หลักของยุตติหาระนี้ได้ฝึกด้วย เพราะพระสัทธรรมมีนัยวิจิตรพิสดาวหาขอบเขตมิได้)

เนตติปกรณ์/153