การบรรลุทุติยฌาน
[อนึ่ง ผู้เพียรปฏิบัติที่สั่งสมวสี ๕ เหล่านี้จนชำนาญแล้ว ออกจากปฐมฌาน
ที่คล่องแคล่ว พิจารณาว่า (ปฐมฌานสมาบัตินี้อยู่ใกล้ปฏิปักษ์คือนิวรณ์ (พราะละนิวรณ์
ได้เป็นครั้งแรก) และมีองค์ฌานอ่อนกำลัง เพราะวิตกและวิจารเป็นสภาพหยาบ จึงเห็น
โทษในปฐมฌานนั้นแล้ว ไฝ่ใจ[ทุติยฌาน]ว่าสงบ แล้วคลายความยินติในปฐมฌาน ควรทำ
ความเพียรเพื่อบรรลุทุติยฌานเถิด
ลำคับนั้น ครั้นเธอออกจากปฐมผาน มีสติสัมปธัญญะพิจารณาองค์ฌานอยู่ วิตก
วิจารย่อมปรากฏว่าเป็นองค์หยาบ ปีติ สุข และเอกัดคตาปรากฏว่าละเอียด เมื่อนั้น
ครั้นเธอเพ่งไปฏิภาคนิมิตนั้นอยู่บ่อยๆ ว่า ปฐวี ปฐวี (ดินๆ) เพื่อละองค์ฌานหยาบ
บรรลุองค์ฌานละเอียด มโนทวาราวัชชนจิตที่ตัดภวังคจิตแล้วรับเอาปฐวีกสิณเป็นอารมณ์
ย่อมเกิดขึ้น (ในชวนวาระที่ควรกล่าวว่า "บัดนี้ ทุติยฌานจักเกิดขึ้น" ต่อแต่นั้น ชวนจิต
ย่อมแล่นไปในปฐวีกสิณอารมณ์นั้น ๔ ขณะบ้าง ๕ ขณะบ้าง (ตามสมควรแก่ดิกขบุคคล
และมันทบุคคล)]
วิสุทธิมรรคนิสสัย (เล่ม ๑ หน้า ๔๗๙) อธิบายเพิ่มเติมว่า ข้อความว่า
สัมปชัญญะ" หมายถึง การมีสติในการพิจารณาองค์ฌานหลังจากออกจากฌานแล้ว ถ้าปฏิบัติ
ปฏิบัติมิได้พิจารณาองค์ฌานเช่นนั้น แต่ไปคิดเรื่องราวอื่น ก็จะทำให้เวลาหมดสิ้นไปโดย
เปล่าประโยชน์ ส่วนสัมปชัญญะคือการพิจารณาว่ามีประโยชน์หรือไม่มีประโยชน์ (สาตถก-
สัมปชัญญะ) และการพิจารณาว่าสมควรหรือไม่สมควร (สัปปายสัมปชัญญะ)
หมายถึง
ความเข้าใจว่าการพิจารณาองค์ฌานในขณะนี้มีประโยชน์เพื่อให้บรรลุฌานขั้นสูงต่อไป และ
เวลานี้ก็เหมาะสมเพื่อพิจารณาองค์ฌาน เพราะเพิ่งออกจากฌานไม่นาน องค์ฌานจึงปรากฏ
ชัดเจนอยู่ ดำนั้นมิใช่หมายถึงโคจรสัมปชัญญะและอสัมโมหสัมปชัญญะ เพราะไม่เกี่ยวกับ
การปฏิบัติเพื่อพัฒนาสมาธิและปัญญา
ในจิตดวงสุดท้ายของชวนจิตดังกล่าว ชวนจิตควงหนึ่ง (ดวงที่ ๔ หรือที่ ๕
รูปาวจรทุติยฌานชวนจิต ชวนจิต (๓ หรือ ๔ ดวง) ที่เหลือ เป็นกามาวจรชวนจิตที่ได้กล่าว
ประเภทไว้แล้วเว่าเป็นบริกรรม อุปจาระ อนุโลม และโคตรภู]
อนึ่ง ด้วยลำคับภาวนาเพียงเท่านี้ ผู้เพียรปฏิบัตินั้นเข้าถึงทุติยถานที่มีใจภายใน
ผ่องใส อันยังสมาธิให้เกิดขึ้น เพราะวิตกวิจารระงับลง ไม่มีวิตกและวิจาร มีปีติและสุข
อันเกิดจากสมาธิอยู่ เธอได้บรรสุทุติยฌานที่มีปฐวีกสิณเปินอารมณ์ ละองค์ ๒ ประกอบ
ด้วยองค์ ๓ มีความงาม ๓ ถึงพร้อมด้วยลักษณะ ๑๐ ด้วยประการฉะนี้
ประโยคที่กล่าวถึงการบรรลุทุติยฌานว่า วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺ-
ปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺก่ อวิจารํ สมาธิชั ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
(เข้าถึงทุติยฌานที่มีใจภายในผ่องใส อันยังสมาธิให้เกิดขึ้น เพราะวิตกวิจารระงับลง ไม่มีวิตก
และวิจาร มีปีติและสุขอันเกิดจากสมาธิอยู่) พบในพระไตรปิฎกหลายแห่ง"* ท่านจะอธิบาย
ความหมายของบทเหล่านั้นต่อไป
| ไฟล์แนป: |
|
dharama_m4-6_U3-59-3.png [ 393.69 KiB | เปิดดู 1173 ครั้ง ] |