อริยสัจเกี่ยวกับความดับของทุกข

นิพพาน มีคำไวพจน์ (คำที่มีรูปต่างกัน แต่มีความหมาย
เหมือนกัน) อีกอย่างหนึ่ง คือ นิโรธ ในธัมมจักกัปปวัตนสูตรตรัสถึง
นิโรธสัจ (ความจริงคือความดับของทุกข์) ดังนี้

อิทํ โข ปน ภิกฺขเว ทุกฺขนิโรโธ อริยสจุจํ. โย ตสฺสาเยว
ตณฺหาย อเสสวิราคนิโรโธ จาโค ปฏินิสฺสคฺโค มุตฺติ อนาลโย.-
"ภิกษุทั้งหลาย อริยสัจที่เป็นความดับทุกข์นี้ คือ ความดับ

โดยชื้นเชิงด้วยอรหัตตมรรคญาณ ความสละ ความปล่อยอย่าง
เด็ดขาด ความหลุดพัน และความไม่พัวพันในตัณหานั้น

ในพระสูตรนี้ตรัสว่า ตัณหาจะดับไปได้ด้วยอรหัตตมรรค
และเมื่อปราศจากตัณหาแล้ว การทำกรรมก็ไม่เกิด และการเกิด
ใหม่ก็ไม่มีอีก คือ ไม่มีรูป ไม่มีนาม ไม่มีขันธ์อีกต่อไป

หลังจากที่ทรงตรัสรู้ได้ ๕๐ วัน พระพุทธองค์ทรงพิจารณา
ลักษณะของนิพพาน ซึ่งละเอียด สุขุมจนยากที่บุคคลทั่วไปจะ
เข้าใจได้ดังนี้

อิทมฺปิ โข ฐานํ สุทุทฺทสํ, ยทิทํ สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพปธิ.
ปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหากฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพพานํ

"ถึงแม้ฐานะนี้ก็เป็นสิ่งที่เห็นได้ยากนัก กล่าวคือ ความสงบ
เเห่งสังขารทั้งปวง ความสลัดอุปธิทั้งปวง ความสิ้นตัณหา ความ
ไม่มีราคะ ความดับ ความพันไปจากตัณหา"