นิพพานไม่มีทั้งรูปและนาม

นิพพานไม่มีสิ่งที่เรียกว่านาม (คือจิตและเจตสิก) เหมือน
ในอรูปภูมิข้างตัน ไม่มีรูปคือธาตุทั้ง ๔ เป็นต้นดังที่ได้กล่าวมาแล้ว
ดังนั้น จึงไม่มีทั้งรูปและนามซึ่งเป็นของมีอยู่ในภูมิ ๓๑ แต่ก็มีคน
ที่พยายามเสนอว่า หลังจากพระพุทธเจ้าและพระอรหันต์ปรินิพ
แล้วจะได้รับรูปและนามอย่างพิเศษในแดนนิพพาน ความคิดที่ผิด
ประหลาดทำนองนี้อาจทำให้ผู้ที่ยังไม่สามารถละอัตตาได้รู้สึกพอใจ

มีพระเถระผู้เป็นบัณฑิตรูปหนึ่งได้กล่าวแก้เอาไว้ว่า ถ้าใน
นิพพานมีรูปและนามที่พิเศษจริงแล้ว ก็คงมีการปฏิสนธิแบบพิเศษ
ที่สามารถเป็นปัจจัยให้เกิดความชรา ความเจ็บป่วย และความตาย
อย่างพิเศษ ซึ่งจะก่อให้เกิดความโศกเศร้า ความคร่ำครวญ ความ
ทุกข์กาย ความทุกข์ใจ และความคับแค้นใจอย่างพิเศษอีกด้วย เมื่อ
พระพุทธองค์ได้ตรัสสอนไว้อย่างชัดเจนว่านิพพานนั้นเป็นความดับ
ของปนาม ย่อมหมายถึงความไม่มี ดังนั้น จึงไม่สมควรที่ใครจะ
คิดแต่งเติมว่ามีความเป็นอยู่พิเศษในนิพพาน

นิพพานอยู่เหนือโลก
ในพระบาลีตรัสไว้ว่า นายํ โลโก น ปรโลโก (ไม่ไช่โลกนี้
ไม่ใช่โลกหน้า) หมายความว่า นิพพานไม่ใช่โลกมนุษย์นี้ และไม่ไช่
เทวโลกหรือในโลกอื่นใดทั้งสิ้น เพราะเป็นความดับรูปนาม จึงไม่ใช่
อารมณ์) หรือเจตสิก (สภาพที่เกิดร่วมกับจิต) จึงไม่ประกอบด้วย
ลักษณะ ๓ อย่าง คือ อุปปาทะ (การเกิดขึ้น), ฐิติ (การตั้งอยู่), และ
ภังคะ (การดับไป) ที่เป็นลักษณะของจิตและเจตสิก แม้จะไม่อาจ
กล่าวได้ว่านิพพานอยู่ในที่แห่งใด แต่ก็กล่าวโดยอุปมาได้ว่านิพทาน
มีอยู่ในร่างกายที่ยาววาหนาคืบกว้างศอกของพระอรหันด์ เพราะ
เป็นการดับของรูปนามภายในร่างกายนี้เอง

.......