อายตนะภายใน

โดยทั่วไปแล้วพระอรหันต์ยังมีการเห็น ได้ยิน รู้กลิ่น รู้รส
รู้สัมผัสเหมือนสัตว์โลกทั้งหลาย เพราะท่านยังมีอายตนะภายใน คือ
ตา หู จมูก ลิ้น กาย เช่นเดียวกับคนอื่นๆ จึงสามารถรับรู้และ
แยกแยะอารมณ์ดีและไม่ดี อายตนะทั้ง ๕ ของท่านก็เหมือนของ
ปุถุขนกับพระเสกขะทั่วไป ท่านยังไม่สามารถขจัดเวทนาหรือความ
รู้สึกทางกายได้ ยังได้รู้ว่าทุกข์และสุขมีความรู้สึกเป็นอย่างไง แต่
เนื่องจากได้กำจัดกิเลสทั้งหลายได้แล้ว ท่านจึงไม่รู้สึกทุกข์ใจแม้ว่า
จะรับรู้ความทุกข์ทางกาย เช่น รู้สึกร้อนในฤดูร้อน หรือรู้สึกหนาว
ในฤดูหนาว รู้สึกสบายเวลาที่แข็งแรง หรือไม่สบายเวลาที่สุขภาพ
ไม่ดี เมื่อได้รับอารมณ์ที่ไม่ดีท่านอาจรู้สึกไม่สบายทางกาย แต่ใจ
กลับไม่รู้สึกยินดีหรือยินร้าย เพราะท่านไม่ใส่ใจในความสุขหรือทุกข์
ทางกาย เนื่องจากเวทนาที่เกิดจากอารมณ์ต่างๆ ไม่ทำให้เกิดความ
โลภ โทรธ หรือหลงขึ้นในจิตของท่านได้แม้แต่น้อย ดังข้อความ
ในคัมภีร์อิติวุตตกะว่า

ตสฺส ติฏฐนฺเตว ปญฺจินฺทริยานิ, เยสํ อวิฆาตตฺตา มนาปา
มนาปํ ปจฺจานุโภติ. สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทติ."

*ภิกษุนั้นย่อมเสวยอารมณ์ทั้งที่พึงใจและไม่พึงใจ ยังเสวย
สุขและทุกข์อยู่ เพราะอินทรีย์ ๕ ยังไม่ดับไป อินทรีย์ ๕ เหล่านั้น
ของเธอยังตั้งอยู่ทีเดียว"