การบรรลุที่สุดของโลก

นิพพานไม่ได้ตั้งอยู่ ณ ที่แห่งใด แต่มีอุปมาว่า นิพพานมี
อยู่ในร่างกายของพระอรหันต์
ดังที่ได้ตรัสไว้ในสังยุตตนิกาย และอังคุตตรนิกาย โรหิตัสสสูตร

เมื่อพระพุทธองค์ประทับอยู่ที่พระเชตวัน เขตเมืองสาวัตถี
มีพรหมนามว่า โรหิตัสสะ ได้มาเฝ้าและทูลถามว่า
มีที่ใดในโลกนี้ที่ไม่มีการเกิด ไม่มีการแก่ ไม่มีการจุติ
และไม่มีการอุบัติ อันบุคคลจะสามารถเดินทางไปถึงได้

พระพุทธองค์ตรัสตอบดังนี้

ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น
อุปฺปชฺชติ. นาหํ ตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาเตยฺยํ ทฎฺเฐยฺยํ
ปตฺเตยฺยนฺติ วทามิ.

"อาวุโส สัตว์ย่อมไม่เกิด ย่อมไม่แก่ ย่อมไม่ตาย ย่อมไม่
จุติ ย่อมไม่อุบัติ ในที่ใด เราไม่กล่าวที่นั้นว่าเป็นที่สุดแห่งโลก
ที่ควรรู้ ควรเห็น ควรถึงด้วยการไป"

โรหิตัสสะชื่นชมยินดีในพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคเจ้า
เพราะอดีตเคยเป็นฤๅษีมีฤทธิ์มาก เคยพยายามแสวงหาที่สุดแห่ง
โลกตัวยการเดินทางถึงร้อยปีก็ยังไม่บรรลุถึงที่สุดโลก ในที่สุดได้
แล้วมาเกิดเป็นพรหมในจักรวาลเดิมที่เคยเดินทางนั่นเอง ที่สุดของ
โลกที่เขาแสวงหานั้นเป็นรูปธรรม แต่โลกที่เป็นความหมายของ
พระพุทธองค์นั้น คือโลกอันเป็นวัฏฏทุกข์ที่เกิดจากการแปรเปลี่ยน
ของรูปและนาม บุคคลจะบรรลุถึงที่สุดโลกได้ก็ต่อเมื่อบรรลุที่สุด
ของวัฏฏทุกข์เท่านั้น

......
สิ้นทุกข์เมื่อบรรลุถึงที่สุดของโลก
พระพุทธองค์ตรัสต่อไปว่า
น โข ปนาหํ อาวุโส อปฺปตฺวา โลกสฺส อนฺตํ ทุกฺขสฺส อนฺต
กิริยํ วทามิ. อปิจ ขวาหํ อาวุโส อิมสฺมิญฺเญว พฺยามมตฺเต กเฬวเร
สสญฺญมฺหิ สมนเก โลกญฺจ ปญฺญเปมิ โลกสมุทยญฺจ โลกนิโรธญฺจ
โลกนิโรธคามินิญฺจ ปฏิปทํ

"และเราย่อมไม่กล่าวการกระทำที่สุดแห่งทุกข์ เพราะไปไม่
ถึงที่สุดแห่งโลก แต่เราย่อมบัญญัติโลก เหตุเกิดของโลก ความดับ
ของโลก และทางดำเนินให้ถึงความดับของโลก ในอัตภาพอันมี
ประมาณวาหนึ่ง มีสัญญา และมีใจนี้เท่านั้น"
การไปให้ถึงที่สุดของโลก ไม่สามารถจะสำเร็จได้ด้วยการ
กระทำทางกาย แต่จะบรรลุได้ด้วยการพัฒนาปัญญา คำว่า"โลก"
ตามที่พระพุทธองค์ตรัสนั้นหมายถึง "ทุกข์" ผู้ที่ไม่พยายานใช้
ปัญญาเพื่อไปให้ถึงที่สุดของโลก ย่อมไม่สามารถบรรลุถึงความดับ
ทุกข์ได้ เพราะทั้งโลกนี้ถูกปรุงแต่งด้วยความแปรเปลี่ยนของกระแส
รูปนาม เป็นโลกแห่งความทุกข์ และที่สุดของโลกก็คือนิพพาน