บัญญัติธรรม
ได้กล่าวแล้วตั้งแต่ต้นตามนัยแห่งคาถาที่ ๒ ว่า ปัจจยสังหควิภาคนี้แสดงธรรม ๒
ส่วนคือ ปฏิจสมุปปาทนัยส่วนหนึ่ง และปัฏฐานนัย (คือปัจจัย ๒๔) อีกส่วนหนึ่ง
เมื่อได้แสดงธรรม ๒ ส่วนนั้นแล้ว ก็ควรจะจบได้แล้ว แต่ว่าในปัจฉิมคาถาที่ ๒ (คือคาถา
ที่ ๒๗) มีใจความว่า ปัจจับ ๒๔ ล้วนตั้งอยู่แล้วด้วยสามารถแห่งบัญญัติธรรม นามธรรม
และรูปธรรม
นามธรรม และ รูปธรรม ได้แสดงมาแล้วมากมาย ส่วนบัญญัติธรรมได้กล่าว
ถึงบ้างแต่เพียงเล็กน้อย เหตุนี้ พระอนุรุทธาจารย์ จึงแสดงบัญญัติธรรมโดยมีข้อความ
ละเอียดพอประมาณ ในตอนท้ายปริจเฉทนี้ด้วยการเริ่มคาถาที่ ๒๘ และ ๒๙ ว่า
๒๘. ตตฺถ รูปธมฺมา รูปกฺ- ขนฺโธ วาติ วิชานิยา
จิตฺตเจตสิกกฺขาตา จตุขนฺธา อรูปิโน ฯ
๒๙. อสงฺขตํ นิพฺพานญฺจ อิติ ปญฺจวิธํ อิทํ
อรูปนฺติ จ วเกฺยน. นามนฺติ จ ปวุจฺจติ ฯ
แปลความว่า ธรรมเหล่านั้น (คือ บัญญัติธรรม นามธรรม รูปธรรม) รูปธรรม
ทั้งหลายพึงทราบว่าเป็นรูปขันธ์อย่างเดียว อรูปขันธ์ ๔ นั้น ได้แก่จิต เจตสิก ซึ่งเป็น
สังขตธรรม
อรูปขันธ์ ๔ และรวมนิพพาน ๑ ซึ่งเป็นสังขตธรรมเข้าไปด้วยเป็น ๕ อย่างนี้
ท่านกล่าวว่าเรียก อรูป ก็ได้ เรียก นาม ก็ได้
คาถาทั้ง ๒ นี้แสดงถึงรูปนาม ย้ำให้รู้ว่า รูปธรรมทั้ง ๒๘ รูปนั้นเรียกว่า รูป
ขันธ์ อย่างเจียว ส่วน นามธรรม คือ เวทนาบันธ์ สัญญาขันธ์ สังบารบันธ์ วิญ-
ญาณขันธ์ ที่เป็นขันธ์และเป็นฝ่ายสังขตธรรม กับ นิพหาน ที่เป็นบันธวิมุตติและเป็น
ฝ่ายอสังบตธรรม รวมนามธรรมทั้ง ๕ อย่างนี้เรียกว่าอรูปก็ได้ เพราะนามธรรมทั้ง ๕
อย่างนี้ ไม่มีรูป ไม่ใช่รูป จึงเรียกว่า อรูป
๓๐. อวเสสา จ ปญฺญตฺติ. ตโต จ นามรูปโต
ปญฺญาปิยตฺตา ปญฺญตฺติ สปฺญาปนโต ตถา
ทุวิชา ปญฺญตฺติ โหติ อิติ วิญฺญูหิ จิตฺติตํ ฯ
| ไฟล์แนป: |
|
dark-2564614_1280 (1).jpg [ 62.11 KiB | เปิดดู 1377 ครั้ง ] |