นิวรณ์ (เครื่องปิดกั้นกุศล) คือ กิเลสที่ปิดกั้นกุศลธรรมในกระแสจิตของสัตว์
ทั้งหลาย กล่าวคือ ไม่ให้กุศลที่ยังไม่เกิดได้เกิดขึ้นหรือไม่ทำให้กุศลที่เกิดแล้วดำเนินต่อ
ไปได้
ความพอใจที่มีกำลังมาก ชื่อว่า กาม เพราะเป็นสภาพยินดี และชื่อว่า ฉันทะ
เพราะเป็นสภาพต้องการ จึงชื่อว่า กามฉันทะ
กามฉันทนิวรณ์ คือ นิวรณ์ที่เป็นความยินดีต้องการ
ความโลภทั้งหมดยกเว้นรูปราคะและอรูปราคะ ย่อมนับเข้าในกามฉันทนิวรณ์
เพราะในคัมภีร์ปัฏฐานตรัสว่า อารุปฺเป กามจฺฉนฺทํ นีวรณํ ปฏิจฺจ อุทฺธจฺจนีวรณํ (อุท-
ธัจจนิวรณ์ย่อมเกิดขึ้นโดยอาศัยกามฉันทนิวรณ์ในอรูปภูมิ)ส่วนความเป็นปฏิปักษ์ต่อ
ฌานมีอยู่แก่ราคะที่เป็นไปในกามคุณ ๕ เท่านั้น


ขยายความเพิ่มเติมความเห็นในส่วนของผู้เขียน

โลภะเจตสิก เป็นฝ่ายในอกุศลจิต
ฉันทะเจตสิก ประกอบได้ทั้งกุศลจิต และอกุศลจิต
กามฉันทนิวรณ์อาศัยกามที่เป็นโสมนัสนัส แม้ในมหากุศลจิตโสมนัส

ในฌานจิตมีเวทนาโสมนัสก็ยังมีโลภะหรือตัณหายึดเอามาเป็นอารมณ์ได้แต่ไม่ชื่อว่านิวรณ์
ส่วนฉันทะเจตสิกจะคล้อยตามไปในฌานจิตที่เป็นกุศลจิต

ส่วนในฌานจิตที่มีเวทนาโสมนัส ก็ต้องละเพราะยังเป็นอารมณ์ของตัณหาได้
แม้สุขเวทนาก็ต้องละ เพื่อให้ได้อุเบกขาเวทนา
จะได้ทำให้ห่างไกลจากกามทั้งหลาย

ส่วนฉันทเจตสิกทีเป็นกุศลส่วนเดียวจะเห็นได้ในอิทธิบาท ๔

ในโลกุตตรจิตก็มีโสมนัสเวทนาก็จริง ตัณหาอุปาทานไปยึดหน่วงมาเป็นอารมณ์ไม่ได้

ยกภาพขึ้นมาประกอบคำบรรยายเพื่อเห็นภาพนึกตามได้
โลภะเจตสิกอุปมาเหมือนม้าดำ
ฉันทะเจตสิกอุปมาเหมือนม้าขาว
จึงแยกกันหรือรวมกันได้ เพราะไม่ใช่สิ่งเดียวกัน

มีการสนทนากันในที่ต่างๆ มักจะมีความเห็นที่แตกกันไปว่าฉันทะเจตสิก เป็นอกุศลจิต

โลภะ+ฉันทะ =กามฉันทนิวรณ์ เพราะความอยากได้
ในกามคุณอารมณ์ ชื่อว่านิวรณ์ ทำให้สมาธิไม่ตั้งมั่นในอันจะกระทำ
ความดี มีฌาน มรรคผล เป็นต้น องค์ธรรมได้แก่ ฉันทเจตสิก ที่ในโลภมูลจิต ๘