วัตถุปุเรชาตินทริยปัจจัย

วจนัตกะของวัตถุปุเรชาตินทริยปัจจัย
ปุเรชาโต หุตฺวา อินฺทฺริยภาเวน อุปการโก ธมฺโม = ปุเรชา
ตินทฺริย ปจฺจโย (ธรรมที่เกิดก่อนแล้วเป็นปัจจัยช่วยอุดหนุน โดยความเป็น
ใหญ่ชื่อว่า ปุเรซาตินทริยปัจจัย)

วัตถุปุเรชาตินทริยปัจจัย หมายความว่า ปัจจัยธรรมนั้นเป็นวัตถุ
ที่เกิดก่อน และเป็นอินทรีย์ด้วยซึ่งได้แก่ปสาทรูป ๕ มีจักขุนทรีย์เป็นต้น
ซึ่งเป็นวัตถุที่เกิดก่อนปัจจยุบบันธรม คือจักขุวิญญาณ เป็นต้น

องค์ธรรมวัตถุปุเรชาตินทริยปัจจัย

ปัจจัย
มัชฌิมายุกปวาทรูป ๕ ที่เกิดพร้อมกับอุปาทขณะของ
อดีตภวังค์แล้วตั้งอยู่เป็นฐีติขณะ
ปัจจยุบบัน
ทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ เจตสิก ๗
ปัจจนิก
จิต ๗๙ (เว้นทวิ. ๑๐) เจ.๕๒ รูป ๗ หมวด

ความเป็นไปของวัตถุปุเรชาตินทริยปัจจัยนี้ คล้ายกับวัตถุปุเร
ซาตปัจจัย ต่างกันแต่วัตถุปุเรชาตปัจจัยนั้น ปัจจัยได้วัตถุทั้ง ๖ คือปสาท
รูป ๕ และหทยวัตถุ ส่วนวัตถุปุเรชาตินทริยปัจจัยนั้น เอาเฉพาะวัตถุที่
เป็นอินทรีย์เท่านั้น ซึ่งได้แก่ปสาทรูป ๕ ส่วนหทยวัตถุไม่เป็นอินทรีย์ เพราะ
ไม่เป็นใหญ่ในหน้าที่ของตนคือ หทยวัตถุไม่ได้เป็นใหญ่ให้เกิดจิตเสมอไป
เพราะจิตไม่ได้อาศัยหทยวัตถุก็เกิดได้ เช่น อรูปวิบาก ๔ และหทยวัตถุก็
ไม่มีลักษณะกล้าและอ่อนด้วย จึงเป็นอินทรีย์ไม่ได้

ปสาทรูป ๕ ที่เป็นปัจจัยธรรมนั้น เกิดก่อนปัจจยุบบันธรรมและยัง
ไม่ได้ดับไป คือยังตั้งอยู่ในระหว่างฐิติขณะ
เช่นในจักขุทวารวิถี เป็น
อติมหันตารมณ์ จักขุปสาทที่เกิดพร้อมตั้งแต่อุปาทขณะของอตีตภวังค์ เมื่อ
ถึงฐิติขณะ ก็เป็นปัจจัยให้เกิดจักขุวิญญาณ จักขุปสาทที่ตั้งอยู่ในฐติปัตตะ
นี้จะมีฐติปัตตะรูปจำนวน ๔๙ อนุขณะ ซึ่งมี มัชฌิมายุกปสาทรูป ถึงจะ

เป็นวัตถุปุเรชาตินทริยปัจจัยได้เพราะว่ามีอารทณ์พอดี คืออายุของรูปกับ
อายุของอารมณ์เกิดพร้อมกัน ดับพร้อมกันพอดีกัน จึงให้เกิดจักขุวิญญาณ ได้

ส่วนปสาทรูป ๕ ที่เกิดก่อนอุปาทขณะของอดีตภวังค์ เป็นวัตถุปุเร
ชาตินทริยปัจจัยไม่ได้ เพระรูปที่เกิดก่อนอุปาทขณะของอตีตภวังค์ รูปก็
ดับไปก่อน แต่อารมณ์ยังไม่ดับ เพระอารมณ์ยังมีอายุไม่ถึง ๑๗ ขณะจิต
ปสาทรูปที่เกิดก่อนอดีตภวังค์เรียกว่า มันทายุกปสาทรูป
ถ้าปสาทรูป ๕ เกิดที่หลังอุปาทขณะของอตีตภวังค์ ก็เป็นวัตถุปุเร
ชาตินทริยปัจจัยไม่ได้เหมือนกัน เพราะว่ารูปที่เกิดทีหลังอุปาทขณะของ
อตีตภวังค์ รูปก็ยังไม่ดับแต่อารมณ์ดับไปก่อน ปสาทรูปที่เกิดทีหลัง
อุปาทขณะ ของอตีตภวังค์ เรียกว่า อมันทายุกปสาทรูป

มันทายุกปสาทรูป ปสาทรูปเกิดก่อนอุปาทขณะของอตีตภวังค์
ปสาทรูปดับก่อน อารมณ์ดับที่หลัง ปสาทรูปมีอายุน้อยกว่าอารมณ์
วัตถุปุเรชาตินทรีย์ไม่ได้

อมันทายุกปสาทรูป ปสาทรูปเกิดที่หลังอุปาทขณะของอตีตภวังค์
ปสาทรูปยังไม่ดับ แต่อารมณ์ดับก่อน ปสาทรูปมีอายุแก่กว่าอารมณ์ ก็
เป็นวัตถุปุเรชาตินทรีย์ไม่ได้

มัชฌิมายุกปสาทรูป ปสาทรูปกับอารมณ์เกิดพร้อมกันที่อุปาทขณะ
ของอตีตภวังค์ อายุของรูปกับอายุของอารมณ์เท่ากันก็ดับพร้อมกันพอดี
กัน จึงเป็นวัตถุปุเรชาตินทรีย์ได้

ปัญหาวาระของวัตถุปุเรชาตินทริยปัจจัยมี ๑ วาระ คือ
อัพ. -- > อัพ.
บาลีวิธี
อพฺยากโต ธมฺโม อพฺยากตสฺส ธมฺมสฺส ปุเรชาตินฺทฺริย
ปจฺจเยน ปจฺจโย
อัพ. --> อัพ. ธรรมที่เป็นอัพยากตะเป็นปัจจัยแก่ธรรมที่เป็น
อัพยากตะ ด้วยอำนาจปุเรชาตินทริยปัจจัย

มัชฌิมายุกปสาทรูป ๕ → ทวิปัญจ. ๑๐ เจ.๗

บาลีอนุวาท
จกฺขุนฺทฺริยํ จกฺขุวิญฺญาณสฺส โสตินทริยํ โสตวิญฺญาณสุส
ฆานินฺทริยํ ฆานวิญฺญาณสฺส ชิวฺหินฺทริยํ ชิวฺหาวิญฺญาณสฺส กายินฺทรียํ
กายวิญฺญาณสฺส ปุเรชาตินฺทฺริยปจฺเยน ปจฺจโย (จักขุปสาทที่เกิดก่อน
เป็นปัจจัยแก่จักขุวิญญาณ
...ฯลฯ...
กายปสาทที่เกิดก่อนเป็นปัจจัยแก่
กายวิญญาณ ด้วยอำนาจปุเรชาตินทริยปัจจัย)
จักขุนทรีย์ (จักขุปสาท) --> จักขุวิญ. ๒ เจ.๗
โสตินทรีย์ (โสตปสาท) → โสตวิญ.๒ เจ.๗
ฆานินทรีย์ (ฆานปสาท)- ฆานวิญ.๒ เจ.๗
ชิวหินทรีย์ (ชิวหาปสาท) ชิวหาวิญ. ๒ เจ.๗
กายินทรีย์ (กายปสาท) → กายวิญ. ๒ เจ.๗

อัพ. --> อัพ. เกิดได้ในปวัตติกาล เกิดได้ในปัญจโวการภูมิ
ได้ปูถุชน ๔ ผลบุคคล ๔ เกิดได้เฉพาะปัญจทวาร ได้สภาคปัจจัย ๕
เป็นปัจจัยประเภทวัตถุปุเรชาตชาติ คือวัตถุปุเรซาตนิสสย วัตถุปุเรซาต
วัตถุปุเรชาตวิปปยุตต
วัตถุปุเรชาตัตถิ
วัตถุปุเรชาตอวิคต
(เว้นวัตถุปุเรชาตินทริย)

-จบวัตถุปุเรชาตินทริยปัจจัย-