หทัยวัตถุ ๑
[๔๔๐] หทัยวัตถุ มีความเป็นที่อาศัยแห่งมโนธาตุ และมโนวิญญาณธาตุเป็น
ลักษณะ มีการรองรับธาตุเหล่านั้นแหละเป็นรส มีการยกธาตุเหล่านั้นแหละเป็นปัจจุปัฏ"
ฐาน อาศัยโลหิตอันมีประการที่ได้กล่าวไว้แล้วในกายคตาสติกถา อันภูตรูปทั้ง ๔ ซึ่งมี
หน้าที่ค้ำจุนเป็นต้นกระทำอุปการะ อัน อุตุ จิต และอาหารอุปถัมภ์อยู่ อันอายุตามรักษา
ให้สำเร็จความเป็นวัตถุแห่งมโนธาตุ และมโนวิญญาณธาตุ และแห่งธรรมที่สัมปยุตด้วย
ธาตุทั้ง ๒ นั้นตั้งอยู่ภายในหัวใจ.
[๔๔๐] (๑๖) ถามว่า ข้อว่า หทัยวัตถุ มีความเป็นที่อาศัยแห่งมโนธาตุ และ
มโนวิญญาณธาตุเป็นลักษณะ นี้ จะพึงเข้าใจได้อย่างไร ? ตอบว่า พึงเข้าใจได้พระ
บาลีอันเป็นที่มา และโดยข้อยุตติพระบาลีอันปืนที่มา มีอาทิอย่างนี้ว่า : นโนธาตุธาตุและ
มโนวิญญาณธาตุย่อมอาศัยรูปใดเป็นไป รูปนั้นเป็นปัจจัยโดยนิสสยปัจจัย แก่มโน
มโนวิญญาณธาตุ และแก่ธรรมที่สัมปยุตด้วยมโนธาตุและมโนวิญญาณธาตุนั้น. ถามว่า
ถ้าเป็นอย่างนั้น เพราะเหตุไรจึงไม่ตรัสหทยวัตถุใหญ่นั้นไว้ในรูปกัณฑ์เล่า ? ตอบว่า การไม่
ตรัสไว้ในรูปกัณฑ์นั้นมีเหตุอื่น ก็เหตุอื่นนั้นคืออะไร ? คือ ความต่างแห่งเวทนา เหมือน
อย่างว่า วิญญาณทั้งหลายมีจักขุวิญญาณเป็นต้น มีจักขุเป็นต้นเป็นที่อาศัยโดยส่วนเดียว
ฉันใด มโมวิญญาณมีททัยวัตถุเป็นที่อาศัยโดยส่วนเดียวฉันนั้น หามิได้.
ก็เทศนาถึงทุกะ มีวัตถุทุกะเป็นต้น เป็นไปด้วยอำนาจนิสสิตโวหาร โดยนัยเป็นต้น
ว่า รูปเป็นวัตถุแห่งจักขุวิญญาณก็มี รูปไม่เป็นวัตถุแห่งจักขุวิญญาณก็มี ดังนี้ แม้เมื่อ
กล่าวทุกะเป็นต้น โดยนัยมีอาทิว่า รูปเป็นวัตถุแห่งมโนวิญญาณก็มี ดังนี้ ด้วยอำนาจแห่ง
วิญญาณ แม้มีหทัยวัตถุเป็นที่อาศัยโดยส่วนเดียว ก็จะไม่สำเร็จอารัมมณทุกะเป็นต้น ที่มี
คุณอันสมควรแก่วิญญาณนั้น เพราะไม่อาจจะกล่าวได้ว่า รูปเป็นอารมณ์แห่งมโนวิญญาณ
ก็มี รูปไม่เป็นอารมณ์แห่งมโนวิญญาณก็มี ฉะนี้. ทุกะว่าด้วยวัตถุและอารมณ์จะพึงมีคติ
ต่างกันไป เพราะฉะนั้น จะไม่พึงเป็นเทศนาที่เป็นเอกรส และการแสดงเทศนาที่เป็นเอก
รส เป็นอัธยาศัยของพระศาสดาในพระศาสนานี้ เพราะฉะนั้น จึงมิได้ตรัสหทัยวัตถุไว้ใน
รูปกัณฑ์นั้น พึงเห็นว่า ไม่ใช่เพราะได้อยู่.
| ไฟล์แนป: |
|
hearth1.jpg [ 19.5 KiB | เปิดดู 1524 ครั้ง ] |