คำว่า แม้อันพระผู้มีพระภาค ความว่า แม้อันพระผู้มีพระภาค
อนาวรณญาณ ผู้ทรงมีความฉลาดในเทศนาอันน่าอัศจรรย์ และอันใคร ๆ จะพึงประมาณ
มิได้. คำว่า ด้วยอำนาจแห่งอุปมา คือ ด้วยอำนาจแห่งอุปมา มีอุปมาด้วยหลุมถ่านเพลิง
เป็นต้น.

บรรยายทุกข์มีการก้าวลงสู่ครรภ์เป็นมูล
[๕๔๐] ในบรรดาทุกข์เองหล่านั้น ทุกธ์อันต่างด้วยทุกข์มีการก้าวลงสู่ศรรภ์เป็นมูล
เป็นต้น ดังนี้.
ก็สัตว์นี้เมื่อบังเกิดในท้องมารดา หาบังเกิดในดอกไม้ มีอุบล ปทุม และบุญฑริก
เป็นตันไม่ โดยที่แท้ ย่อมบังเกิดอยู่ในส่วนแห่งท้องใต้กระเพาะอาหารใหม่ เหนือกระเพาะ
อาหารเก่า ท่ามกลางหน้าท้องและกระดูกสันหลัง คับแคบยิ่ง มีดมิด อบอวลด้วยกลิ่น
เหม็นยิ่ง ซึ่งเกิดจากกลิ่นซากศพต่าง ๆ น่าเกลียดเหลือประมาณ เหมือนหนอนที่เกิดใน
ปลาเน่า ขนมบูด และปอน้ำคร่ำเป็นตัน สัตว์ที่เกิดในท้องมารดานั้น อบอยู่ด้วยน้ำสัมภวะ
ในท้องของมารดาตลอดทศมาส ถูกต้มอยู่เหมือนข้าวต้มมัด ถูกนี่งอยู่เหมือนก้อนแป้ง
เว้นจากการคู้เข้าและเหยียดออกเป็นต้น เสวยทุกข์มีประมาณยิ่ง.
ที่ว่ามานี้เป็นทุกข์ที่มีการก้าวลงสู่ครรภ์เป็นมูลก่อน.

บรรยายทุกข์มีการบริหารครรภ์เป็นมูล
อนึ่ง ทุกข์มีประมาณยิ่งในที่สัตว์นั้นเสวย ในเพราะมารดาลื่นล้ม เดิน นั่ง ลุกขึ้น
พลิกตัวโดยเร็ว เป็นต้น ด้วยการกระทำของผู้อื่น มีการฉุดกระชาก การลากถู การกระแทก
และการผลัก เป็นต้น เหมือนอย่างลูกแกะอยู่ในมือของนักเลงสุรา และเหมือนอย่างลูกงู
อยู่ในมือของหมองู และทุกข์ใดรุนแรงที่สัตว์นั้นเสวยในเวลาที่มารดาดื่มน้ำเย็น เหมือนกับ
สัตว์ตกนรกหนาว ในเวลามารดากลืนกินยาคูและภัตร้อนเป็นต้น เหมือนสัตว์เปียกด้วย
ถ่านเพลิง ในเวลามารดากลืนกินของเค็มของเปรี้ยวเป็นต้น เหมือนสัตว์ถูกลงโทษ คือสับ
ร่างกายแล้วราดด้วยน้ำกรดเป็นต้น นี้เป็นทุกข์มีการบริหารครรภ์เป็นมูล.

บรรยายทุกข์มีครรภ์วิบัติเป็นมูล
อนึ่ง ทุกข์ใดที่เกิดขึ้นมาสัตว์นั้น ด้วยการตัดและการผ่าเป็นต้น มารดา ผู้มีครรภ์
หลงในที่ที่เกิดทุกข์ แม้มิตรสหาย ผู้ชอบพอกันก็ไม่ควรดู นี้เป็นทุกข์มีครรภ์วิบัติ ที่สุด

บรรยายทุกข์มีการคลอดเป็นมูล
ทุกข์ใดที่เกิดแก่สัตว์ผู้ถูกลมกรรมชาวาตของมารดาผู้กำลังกลังคลอด พัดผันให้ตรงช่องที่
คลอดที่น่ากลัวยิ่ง เหมือนปล่องเหว ถูกเบ่งออกทางช่องคลอดที่แคบยิ่ง เหมือนช้างใหญ่
ถูกดันออกทางช่องดาล ถูกบีบด้วยภูเขาคือเชิงกราน เหมือนสัตวนรกถูกสังฆาตบรรพต
บดอยู่นี้เป็นทุกข์อันมีการคลอดเป็นมูล

บรรยายทุกข์อันมีการออกมาภายนอกเป็นมูล
อนึ่ง ทุกข์ใดเหมือนกับการเจาะและการผ่าตัวปลายเข็มและคมมีดโกน เกิดแก่
สัตว์ที่เกิดใหม่มีร่างกายละเอียดอ่อน เหมือนแผลใหม่ ในเวลารับด้วยมือให้อาบน้ำล้าง
และเช็ดด้วยผ้าเป็นต้น นี้เป็นทุกข์อันมีการออกมาภายนอกจากครรภ์มารดาเป็นมูล.

บรรยายทุกข์อันมีการทำร้ายตนเองเป็นมูล
ในปวัตติกาลต่อจากการออกมาภายนอกครรภ์มารดานั้น ทุกข์ใดย่อมเกิดแก่สัตว์
ผู้ทำร้ายตนเอง ผู้ประกอบความเพียรทรมานตัวให้เร่าร้อน ย่างกิเลส โดยประพฤติวัตรมี
อเจลกวัตรเป็นต้น ไม่ยอมกินด้วยอำนาจความโกรธ และแขวนคอ นี้เป็นทุกข์มีการทำร้าย
ตนเองเป็นมูล.

บรรยายทุกข์มีการที่ผู้อื่นทำร้ายเป็นมูล
อนึ่ง ทุกข์ใดเกิดแก่สัตว์ผู้ได้รับการฆ่าและการจองจำเป็นต้นจากบุคคลอื่น นี้เป็น
ทุกข์มีการถูกผู้อื่นทำร้าย ฉะนี้แล.
ชาติ ความเกิดนี้ ย่อมเป็นที่ตั้งทีเดียวแห่งทุกข์ทั้ง ๗ อย่าง ตามที่กล่าวมาแล้วนี้
แม้ทั้งสิ้น.