จิตที่มีเหตุอย่างเดียวคือ โมหะ เป็นธรรมชาติหลงอย่างยิ่ง เพราะเว้นจากมูลอย่าง
อื่น และเป็นธรรมชาติหวั่นไหว เพราะประกอบด้วยวิจิกิจฉาและะอุทธัจจะ เพราะฉะนั้น
จึงเป็นธรรมชาติสหรคตด้วยอุเบกขาอย่างเดียว. ความที่จิตอันมีเหตุอย่างเดียวคือโมหะ
นั้น เป็นธรรมชาติกล้าแข็งเอง แม้ในกาลไหน ๆ จะมีอยู่ก็หามิได้.
จริงอยู่ จิต ๒ ดวง ชื่อเป็นไปอยู่ด้วยอำนาจความกระสับกระส่าย และด้วยอำนาจ
ความฟุ้งซ่านในอารมณ์ จะพึงมีความกล้าแข็งเอง และความเป็นจิตที่จะพึงให้อุตสาหะใน
กิจเช่นไรเล่า เพระฉะนั้น ความต่างแห่งสังขารจึงไม่มีอยู่ในจิต ๒ ดวงนั้น อุทธัจจะ
แม้ได้อยู่ในอกุศลจิตดวงอื่น ๆ จึงมีกำลังในจิตนี้เท่านั้นโดยพิเศษ เพราะฉะนั้นเหละ
จิตนี้จึงเป็นประธานเป็นไปในสัมปยุตตธรรมทั้งหลาย. เพราะฉะนั้น โมหะจิตนี้แหละ ท่าน
จึงกล่าวใช้ให้พิเศษด้วยอุทธัจจะว่า อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตํ สัมปยุตด้วยอุทธัจจะ. จริงอย่างนั้น
อัทธัจจะมาแล้วโดยรูปในที่นี่พระบาลี. โมหมูล พึงทราบว่า ท่านกล่าวไว้ ๒ อย่าง คือ
วิจิกิจฉาสัมปยุต ๑ อุทธัจจสัมปยุต ๑ ด้วยอำนาจธรรมอันเป็นประธานที่ไม่ทั่วไป ด้วย
ประการฉะนี้. ความตกลงไม่ได้ (ลังเล) ได้แก่ ความสงสัย. ความฟุ้งซ่าน ได้แก่ ความ
ไม่เข้าไปสงบ อธิบายว่า ความเป็นจิตพลุกพล่าน.
อกุศลจิตทั้ง ๑๒ ดวงนี้นั้น พึงทราบว่า หน่วงเอาอารมณ์อย่างใดอย่างหนึ่ง ใน
บรรดาอารมณ์ทั้ง ๖ เกิดขึ้นด้วยอำนาจกรรมบถมีปาณาติบาตเป็นต้น และด้วยอำนาจ
กรรมตามสมควร โดยเป็นกายกรรมเป็นต้น ทางทวารทั้ง ๓ มีกายทวารเป็นต้น ในลำดับ
แห่งมโนวิญญาณธาตุอันเป็นอเหตุกกิริยาสหรคตด้วยอุเบกขา.
ในบรรดาอกุศลจิต ๑๒ ดวงนั้น เว้นอกุศลจิตที่สหรคตด้วยอุทธัจจะ อกุศลจิต
ทั้ง ๑๑ ดวงที่เหลือ ให้ปฏิสนธิในอบายทั้ง ๔ ให้วิบากในปวัตติกาล แม้ในสุคติภูมิ. ส่วน
อกุศลจิตที่สหรคตด้วยอุทธัจจะ ให้วิบากในปวัตติกาลอย่างเดียวแล.
ก็ในอธิการนี้ มีผู้สงสัยถามว่า อกุสลจิตที่สัมปยุตด้วยวิจิกิจฉาซึ่งอ่อนกำลังกว่า
อกุศลจิตทุกดวง ย่อมให้ปฏิสนธิ อกุศลจิตที่สหรคตด้วยอุทธัจจะแม้มีกำลังกว่าอกุศลจิต
ที่สัมปยุตด้วยวิจิกิจฉานั้น เพราะมีอธิโมกขเจตสิกอยู่ด้วย ไม่ให้เพราะหตุไร ?
ตอบว่า เพราะพระผู้มีพระภาคนีได้ตรัสไว้ในจำพวกธรรมอันโสตปัตติมรรคพึงละ
จริงอยู่ อกุศลจิตอันสหรคตด้วยอุทธัจจะนี้ เมื่อจะให้ปฏิสนธิ ก็จะพึงในอบายทั้งหลาย
| ไฟล์แนป: |
|
Y11825247-6.jpg [ 154.88 KiB | เปิดดู 1330 ครั้ง ] |