ที่เขียนบทความนี้ขึ้นมา เนื่องจากเคยได้ยินการพูดถึงพระเทวทัตในน้ำเสียงที่จะถูกว่ากล่าวมาโดยตลอด
บางทีคนไม่ดีบางคนก็จะถูกเปรียบเทียบเหมือนดั่งพระเทวทัต
ผู้เขียนจะรู้สึกว่าคนที่เอ่ยถึงพระเทวทัตลักษณะนั้นอาจจะก่อเวรกรรมขึ้นมาไม่รู้โดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์
แต่ถ้าจะเอ่ยถึงในลักษณะความเป็นจริง ยกตัวอย่างว่าพระเทวทัตทำอย่างนี้ เป็นสิ่งที่ไม่ดี โดยไม่เอาความรู้สึกส่วนตัว ความไม่พอใจใส่เข้าไปขณะที่พูดถึง เพื่อที่จะยกตัวอย่างเป็นอุทาหรณ์แก่ผู้ฟัง ก็จะน่าเป็นการกระทำที่เหมาะสมกว่า
ประวัติอย่างย่อของพระเทวทัต
ในชาติก่อนที่จะเป็นพระเทวทัต ได้มีกล่าวถึงพระเทวทัตในชาดกต่างๆ ในลักษณะเป็นคู่เวรของพระโพธิสัตว์ ทั้งหมด ๗๘ ชาดก โดยที่ชาติแรกที่เป็นปฐมในการจองเวรนั่นคือ เสรีววาณิชชาดก ในชาติที่พระโพธิสัตว์เกิดเป็นพ่อค้าวาณิช
พระเทวทัตนั้น เป็นพระโอรสของพระเจ้าสุปปพุทธะแห่งโกลิยวงศ์ ในพระนครเทวทหะ กับพระนางอมิตา พระกนิษฐภคินี(น้องสาว) ของพระเจ้าสุทโธทนะ (พระพุทธบิดา) อีกทั้งพระเทวทัตยังเป็นพี่ชายของพระนางยโสธราพิมพา
ได้ออกบวชเมื่อครั้งที่พระพุทธองค์เสด็จมาทรงโปรดพระประยูรญาติครั้งแรกที่กรุงกบิลพัสดุ์ เนื่องจากความโลภด้านลาภสักการะทำให้พระเทวทัตประพฤติตัวออกนอกลู่นอกทาง จนถึงขั้นลอบปลงพระชนม์พระพุทธองค์ ทำหมู่สงฆ์ให้แตกแยก เป็นเหตุให้พระเทวทัตโดนธรณีสูบในที่สุด ระหว่างที่โดนธรณีสูบลงไปนั้น ตั้งแต่ข้อเข่าจนถึงคาง พระเทวทัตได้ระลึกถึงพระคุณของพระพุทธองค์ได้กล่าวสรรเสริญคุณของพระพุทธเจ้า และถวายตั้งแต่กระดูกคางที่เหลืออยู่เป็นพุทธบูชา(ด้วยถูกธรณีสูบตั้งแต่ข้อเท้ามาถึงคาง จึงใช้อวัยวะที่เหลืออยู่นี้ถวายเป็นพุทธบูชา) หลังจากนั้นก็โดนธรณีสูบจนหมดทั้งร่าง ลงไปสู่อเวจีมหานรก
พระพุทธองค์ทรงทำนายให้พุทธบริษัทฟังว่า พระเทวทัตเมื่อเสวยทุกข์อยู่ในนรกอเวจี ๑ กัปแล้ว ภายหลังก็จะได้กลับมาเกิดเป็นมนุษย์และจะได้ตรัสรู้เป็นพระปัจเจกพุทธเจ้านามว่า อัฏฐิสสระ ด้วยอำนาจผลบุญที่ถวายกระดูกตั้งแต่คางที่เหลืออยู่ในร่างกายนี้เป็นพุทธบูชา
พระเทวทัตยังเป็นพระภิกษุรูปหนึ่งในพระพุทธศาสนา
ถึงแม้พระเทวทัตจะประพฤติตัวเป็นศัตรูกับพระพุทธเจ้า แต่สิ่งหนึ่งที่ปฏิเสธไม่ได้ ก็คือ พระเทวทัต ก็ยังคงเป็นสาวกรูปหนึ่งของพระพุทธเจ้าที่ได้กล่าวคำบวชต่อหน้าของพระพุทธเจ้า อีกทั้งพระเทวทัตยังไม่ต้องอาบัติปาราชิกดังนั้น สถานะความเป็นพระภิกษุยังคงมีอยู่ในพระเทวทัต และในตอนต้นที่พระเทวทัตออกบวชนั้น อาจจะกล่าวได้ว่าเป็นการออกบวชด้วยศรัทธา มีความตั้งใจที่จะปฏิบัติเพื่อการพ้นทุกข์ สามารถปฏิบัติธรรมจนได้ฌานมีฤทธิ์มาก
พระเทวทัตเป็นผู้ทำให้เกิดประโยชน์มากมายต่อศาสนาพุทธ
ในอีกสถานะหนึ่ง ท่านยังเป็นผู้มีพระคุณต่อชาวพุทธเรา เนื่องด้วยพระเทวทัตจึงทำให้ก่อประโยชน์มากมายดังนี้
๑. ระหว่างบำเพ็ญบารมีของพระโพธิสัตว์ ด้วยลักษณะการจองเวรของพระเทวทัต เมื่อพิจารณาแล้วก็เป็นเหมือนกับกับหินลับมีด ซึ่งช่วยให้พระโพธิสัตว์ สามารถบำเพ็ญบารมีได้อย่างอุกฤษฏ์ ตัวอย่างเช่น ในชาติที่เกิดเป็นชูชก ได้เข้ามาขอบุตรต่อพระเวสสันดรทำให้พระเวสสันดรได้กระทำสิ่งยากยิ่ง ๗ อย่างได้สำเร็จ แม้แต่แผ่นดินยังไหวเมื่อพระเวสสันดรผ่านการทดสอบ (อ้างอิง จากคัมภีร์ มิลินทปัญหา การตอบปัญหาเรื่องทานของพระเวสสันดร)
๒. ความประพฤติของพระเทวทัตต่างๆนั้น ไม่ได้ทำให้พระพุทธศาสนา และองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าต้องมัวหมองหรือเสื่อมลงไป ในทางตรงกันข้ามกลับทำให้ผู้คนรู้จักคุณของพระองค์ยิ่งใหญ่สว่างไสวมากขึ้น ตัวอย่างเช่น ในเหตุการณ์ตอนช้างนาฬาคิรี จะเข้ามาทำร้ายพระพุทธองค์ พระเทวทัตเป็นต้นเหตุในการปล่อยช้างนาฬาคิรี มาทำร้ายพระพุทธเจ้า ท้ายที่สุดพระพุทธองค์ทรงแสดงพุทธานุภาพ แผ่พลังเมตตาไปสู่ช้าง ทำให้ช้างสงบลง ลดงวงและหูทั้งสองข้างไปหมอบอยู่แทบพระบาทของพระองค์ ประชาชนทั่วไปเห็นปาฏิหาริย์นี้ จึงได้ส่งเสียงปรบมืออื้ออึง โยนผ้าอาภรณ์ต่างๆไปคลุมตัวช้าง หลังจากนั้นก่อนที่ช้างนาฬาคิรีจะกลับยังโรงช้าง ช้างนาฬาคิรีได้เอางวงของตัวเอง ลูบที่ละอองธุลีพระบาทของพระพุทธองค์แล้วพ่นลงใส่ศีรษะตน จากนั้นค่อยกลับโรงช้างด้วยความสงบ เหตุการณ์ครั้นนั้นทำให้ผู้คนได้ประจักษ์ถึงคุณพระพุทธเจ้าได้ชัดยิ่งขึ้น อีกทั้งยังเป็นโอกาสให้พระอานนท์ได้แสดงถึงความกตัญญู ยอมสละชีวิต เอาตัวบังพระพุทธองค์เพื่อป้องกันช้างจะเข้ามาทำร้ายพระพุทธองค์ ต่อมาพระพุทธเจ้าได้ทรงแสดงชาดกที่เกี่ยวเนื่องกับเรื่องนี้อีก (จุลหังสชาดก มหาหังสชาดกและ กักกฏกชาดก)
๓. ก่อให้เกิดการแสดงธรรม โดยที่บทบาทของพระเทวทัตต่างๆเป็นเหตุให้พระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมต่างๆ
- พระสูตรที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงปรารภพระเทวทัต ถึง ๑๔ พระสูตร
- ชาดกที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงปรารภพระเทวทัต ทั้งโดยตรงและโดยอ้อมจำนวน ๖๔ ชาดก
๔. ก่อให้เกิดการบัญญัติสิกขาบท
๕. เป็นสาเหตุให้บุคคลทั้งหลายเข้าเฝ้าพระพุทธองค์ เช่น นายขมังธนู ๓๒ คน ที่ถูกส่งไปปลงพระชนม์พระพุทธองค์ภายหลังได้ฟังธรรมและบรรลุธรรมเป็นพระโสดาบันทั้งหมด
พระเทวทัตเป็นพระญาติของเจ้าชายสิทธัตถะ
อีกทั้งท่านยังเป็นพระญาติของเจ้าชายสิทธัตถะ นั่นคือ
- พระมารดาของพระเทวทัต เป็นน้องสาวของ พระบิดาของเจ้าชายสิทธัตถะ
- น้องสาวของพระเทวทัต เป็นมเหสีของเจ้าชายสิทธัตถะ
- พระเทวทัต เป็นลุงของพระราหุล
- พระเทวทัต เป็นเพื่อนเล่นกับศากยกุมารทั้งหลายที่ออกบวช โดยเคยเป็นเพื่อนเล่นกัน ตั้งแต่ยังเป็นพระกุมารพร้อมกับศากยกุมารอีก ๔ คือ ภัททิยกุมาร อนุรุทธกุมาร กิมพิลกุมาร และภคุกุมาร
พระเทวทัตเป็นว่าที่พระปัจเจกพุทธเจ้าในอนาคต
และที่สำคัญพระเทวทัตเป็นว่าที่พระปัจเจกพุทธเจ้าในอนาคต นั่นคือ ได้รับพุทธทำนายจากพระพุทธองค์ว่า พระเทวทัตเมื่อเสวยทุกข์อยู่ในนรกอเวจี ๑ กัปแล้ว ภายหลังจักได้กลับมาเกิดเป็นมนุษย์และจะได้ตรัสรู้เป็นพระปัจเจกพุทธเจ้านามว่า อัฏฐิสสระ ด้วยอำนาจผลบุญที่ถวายกระดูกคางเป็นพุทธบูชา
ผู้ใดที่เคยคิดกล่าววาจาว่ากล่าว หรือไม่พอใจเป็นอกุศลจิตต่อพระเทวทัต นั่นหมายความว่าได้กระทำการล่วงเกิน โดยสร้างวจีกรรม มโนกรรมต่อ
- ผู้ที่ได้สำนึกผิดแล้ว สามารถดูได้จากเหตุการณ์ก่อนโดนธรณีสูบ พระเทวทัตนอนป่วยอยู่ ๙ เดือน ได้มีความสำนึกผิดเพราะไม่สามารถไปเองได้เนื่องจากป่วย จึงได้บอกศิษย์ให้พาไปเฝ้าพระพุทธองค์เพื่อขอขมากรรม
- พระภิกษุสาวกรูปหนึ่งของพระพุทธเจ้า
- ผู้ที่ทำประโยชน์ต่อพระพุทธศาสนาอย่างมาก
- ผู้ที่จะเป็นพระปัจเจกพุทธเจ้าในอนาคต
แทนที่จะไม่พอใจท่าน ชาวพุทธทุกคนควรจะสำนึกบุญคุณของท่านมากกว่า จึงขอเชิญชวนทุกท่าน ระลึกถึงพระคุณของท่านในส่วนที่ได้ทำประโยชน์แก่พุทธศาสนา และให้ส่วนบุญส่วนกุศลแก่ท่านเพื่อที่ท่านจะได้บรรเทาจากความทรมาน เมื่อท่านได้มาเกิดในภพภูมิที่สามารถรับบุญกุศลได้ หรือไม่ก็อาจจะพ้นจากภพภูมินั้นได้เร็วขึ้นเมื่อได้รับบุญกุศล เพราะเมื่อท่านพ้นขึ้นมาแล้ว ท่านก็จะได้เป็นพระปัจเจกพุทธเจ้า ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อสรรพสัตว์อย่างมาก ส่วนท่านใดที่เคยล่วงเกินท่านทั้งทางกาย วาจาหรือทางใจ ก็ขอตั้งจิตขอขมากรรมท่าน เพื่อไม่ให้เกิดเป็นโทษจากวิบากกรรมในการลบหลู่คุณท่านสืบไป
หนังสืออ้างอิง : วิทยานิพนธ์การศึกษาวิเคราะห์บทบาทของพระเทวทัตที่ปรากฏในคัมภีร์พระพุทธศาสนา
AN ANALYTICAL STUDY OF THE ROLES OF DEVADATTA BHIKKHU AS FOUND IN THE BUDDHIST TEXTS
พระมหาไกรวรรณ ชินทตฺติโย (ปุณขันธ์)
ISBN 974-364-118-1
http://www.mcu.ac.th/thesis_file/254729.pdf
http://www.sirimitr.com