.
"มนุษย์คือภพภูมิอันล้ำค่า"
" .. "เกิดมาเป็นมนุษย์นี้เองจืงมีจิดใจที่เข้าถึงทุกภพทุกภูมิ" เป็นอบายก็ได้ เป็นมนุษย์ก็ได้ เป็นเทพก็ได้ เป็น พรหมก็ได้ "เป็นอริยะก็ได้และก็เป็นได้ในปัจจุบันนี้เอง" ดามสมควรแก่การปฎิบ้ติ
"เมื่อมาปฎิบ้ติ คืออยู่ในทางแห่งอกุศล อันมิใช่มรรคทางแห่งการพ้นทุกข้โดยส่วนเดียว" ก็เป็นมนุษย์อบาย เป็น มนุษย์นรก มนุษย์เดียรัจฉาน มนุษย์เปรด มนุษย์อสุรกาย "แต่เมึ่อมาปฎิบัติในทางของกุศลน้อยหรือมากขึ้นโดยลำดับ" ก็เลื่อนขั้นขึ้นเป็นมนุษย์มนุษย์ มนุษย์เทพ มนุษย์พรหม ก็เป็นอันสุดโลก
"เมึ่อละได้คือปล่อยความยึดถือได้ก็เป็นมนุษย์อริยะ ก็เป็นโลกุตตระ ขึ้นไปโดยลำดับ" จนถืงละวางได้หมด ดัดสังโยชน์ได้หมด "ก็เป็นมนุสสวิสุทโธ มนุษย์ที่บริสุทธึ๋"
ในที่สุดดังที่กล่าวมาแล้ว "ก็เป็นอันว่าได้ปฎิบ้ติในทางของกุศล" ที่เป็นกุศลกรรมบถทางของกุศลตั้งแต่เบื้องด้นขึ้นมาจนถืงที่สุด "นี้เองเป็นมรรค คือทางปฎิบ้ติให้ถืงความดับทุกข์" ซึ่งพระพุทธเจ้าได้ทรงสั่งสอนไว้ .. "
"โลก-เหนือโลก"
สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร
