กิน ‘สมอ’ ดีเสมอ

ผลสมอหรือลูกสมอ เคยเป็นผลไม้ที่เด็กๆ ในครั้งอดีตชอบรับประทาน โดยเฉพาะสมอแช่อิ่มที่มีรสชาติหวานหอม เด็กๆ จะอมเหมือนอมท็อฟฟี่ อมจนความหวานเจือจางแล้วจึงค่อยเคี้ยวเนื้อที่สุดแสนจะอร่อย แต่น่าเสียดายที่เด็กสมัยนี้ไม่ค่อยรู้จักสมอ หรือมีโอกาสได้ลองลิ้มชิมรสสมอ

ต้นสมอ เป็นต้นไม้หลายชนิดในสกุล Terminalia วงศ์ Combretaceae เช่น สมอไทย, สมอพิเภก, สมอดีงู, สมอจีน เป็นต้น มีชื่อเรียกทางภาษาบาลีว่า ‘หรีตกะ’

ลักษณะโดยรวมของสมอ เป็นไม้ยืนต้นผลัดใบ ขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ ลำต้นเปลาตรง เรือนยอดเป็นพุ่มกลม แผ่กว้าง เปลือกหนา ลำต้นขรุขระ ใบเป็นใบเดี่ยวรูปไข่ ดอกคล้ายหางกระรอกออกเป็นช่อเดี่ยวๆ บนกิ่งหรือตามซอกใบ กลีบดอกสีเหลืองอ่อน มีกลิ่นหอม

ส่วนผลของสมอนั้นแต่ละชนิดจะแตกต่างกัน เช่น สมอไทยมีผลรูปป้อมๆ ผิวเกลี้ยงไม่มีขน เมื่อผลแก่จะมีสีเขียวอมเหลือง ผลแห้งสีดำ ผลของสมอพิเภกค่อนข้างกลม ผิวมีขนนุ่มสีน้ำตาล หรือน้ำตาลแกมเหลืองปกคลุมอยู่ทั้งผล มีสันตามยาว ๕ สัน ส่วนสมอดีงู หรือสมอหมึกมีผลค่อนข้างยาว หัวและท้ายแหลมคล้ายผลสมอของจีน ต้นสมอจะทิ้งใบในช่วงเดือนพฤศจิกายน-ธันวาคม และใบอ่อนจะขึ้นมาใหม่พร้อมกับตาดอกในระหว่างเดือนมีนาคม-เมษายน

ประโยชน์ของสมอมีมากมาย อาทิเช่น เปลือกและผลดิบมีสารฝาด จึงใช้ในการย้อมแห อวน หรือย้อมผ้าให้เป็นสีเขียวขี้ม้า เนื้อไม้ใช้สร้างบ้านเรือน ทำเครื่องเรือน ทำเกวียน เป็นต้น

ส่วนสรรพคุณด้านสมุนไพรนั้นก็มีมากมาย คือ ดอก ช่วยแก้โรคตา แดง ตาอักเสบ, เปลือกต้น ช่วยบำรุงหัวใจ ขับน้ำเหลืองเสีย ขับปัสสาวะ, ผลอ่อนหรือผลดิบ ใช้เป็นยาระบาย ขับเสมหะ ทำให้ชุ่มคอ แก้บิด แก้ไข้ แก้โลหิตเป็นพิษ แก้โรคตา แก้ธาตุกำเริบ บำรุงธาตุ และแก้ริดสีดวง, ผลสุก ใช้เป็นยาฝาดสมาน แก้ท้องเดิน ช่วยเจริญอาหาร แก้ลมจุกเสียด แก้เจ็บคอ และขับน้ำเหลืองเสีย





ด้วยสรรพคุณทางยาเหล่านี้ของสมอ ในพระไตรปิฎกจึงได้บอกไว้ว่า ครั้งพุทธกาล มีภิกษุรูปหนึ่งอาพาธเป็นโรคผอมเหลือง ภิกษุทั้งหลายจึงกราบทูลเรื่องนี้แด่พระพุทธเจ้า พระองค์จึงตรัสอนุญาตแก่ภิกษุทั้งหลายว่า “ดูกรภิกษุทั้งหลาย เราอนุญาตให้ดื่มยาผลสมอดองน้ำมูตรโค”

และในพระไตรปิฎก ก็ได้เล่าถึงอดีตชาติของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ครั้งเสวยพระชาติเป็นพระหรีตกิทายกเถระ ซึ่งท่านได้กล่าวถึงผลแห่งการถวายลูกสมอไว้ใน ‘หรีตกิทายกเถราปทานที่ 8’ ว่า

ท่านได้นำผลสมอถวายแด่พระสยัมภูพุทธเจ้า (พระพุทธเจ้าที่ทรงตรัสรู้ด้วยพระองค์เอง) ทำให้พระพุทธเจ้าพระองค์นั้นทรงบรรเทาพยาธิทั้งปวง พระสยัมภูพุทธเจ้าได้ทรงทำอนุโมทนาว่า ด้วยการถวายเภสัชอันเป็นเครื่องระงับพยาธินี้ ท่านเกิดเป็นเทวดา เป็นมนุษย์ หรือจะเกิดในชาติอื่น จงเป็นผู้ถึงความสุขในที่ทุกแห่ง และท่านอย่าถึงความป่วยไข้ ฉะนั้น เพราะการถวายสมอนี่เอง ความป่วยไข้จึงมิได้เกิดแก่ท่านเลย นี้เป็นผลแห่งเภสัชทาน

ส่วนในตำนานได้เล่าไว้ว่า ขณะที่องค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ประทับเสวยวิมุตติผลสุขสมบัติอยู่ใต้ต้นไม้ พระอินทร์ทรงเห็นว่า พระพุทธองค์ควรเสวยพระกระยาหาร จึงได้นำผลสมอทิพย์มาถวาย

เชื่อหรือยังว่า ‘กินสมอ ดีเสมอ’ จริงๆ






......................................................

โดย ผู้จัดการออนไลน์ 25 เมษายน 2549 18:35 น.

สมอไทย (ซื้อได้จากร้านขายยา) เอา๖หรือ๗ผล ต้มกับน้ำประมาณ๑แก้วครึ่งจนน้ำเดือด เคี่ยวต่อไปประมาณ๑๐นาทีจึงยกลงเทเอาแต่น้ำใส่ถ้วย เติมเกลือ๑ช้อนชาพูน พอเกลือละลายแล้วดื่มให้หมด(ท้องจะเดินในเวลาประมาณสองสามชั่วโมง ไม่ไซ้ท้อง)….สำเนา..ประมวลตำรับยาไทย..โครงการตามพระราชดำริสวนป่าสมุนไพร..เสถียร จอมบุญ
เจริญในธรรม

กราบขอบพระคุณท่านอริยชนครับ...วันก่อนpostเรื่องหลวงตาบัวและ ปะweb
ผมไปอ่านมาดีมากเลย...

สมอเป็นยาน่าว่าจะขมนะครับ..ถ้าแข็งแรงดีก็อย่าไปชิมเลยครับมันเป็นยา


ลางเนื้อ ชอบลางยา ท่านว่าไว้
เมื่อเจ็บไข้ ทุกคน คิดถึงหมอ
พอหายไข้ คนไข้ สบายพอ
ชื่อหมอก็ หายพราก จากความจำ



เจริญในธรรม

ขออนุโมทนาสาธุกับข้อมูลดี มีสาระค่ะ
ดิฉันก็เป็นเด็กในยุคอดีตเช่นกัน
เมื่อก่อนหาซื้อง่าย ลิ้มรสแล้วติดใจค่ะ เย็นชุ่มคอ
ไม่ทราบว่าเป็นยาระบายด้วย น่าสนใจ
แต่ที่บ้านคุณแม่ใช้ใบชุมเห็ดเทศมาต้มน้ำดื่มแทนใบชา
ให้คุณพ่อดื่มแก้ท้องผูกค่ะ ดื่มตอนค่ำได้ผลตอนเช้าเลยค่ะ

อ่านเรื่องผลสมอแล้วนึกถึงวัยเด็ก จะมีขายเป็นแผงที่ร้านกาแฟ
หน้าร้านกาแฟก็มีต้นพิกุลซึ่งอายุมากกว่าดิฉันซะอีก ออกดอกแทบจะทั้งปี
ดอกร่วงเต็มลานหน้าร้านกาแฟ เด็กๆ อย่างเราก็จะไปเก็บมาร้อยเป็นสร้อย
หรือเหลาก้านมะพร้าวอ่อนๆ แล้วร้อยดอกพิกุลนำไปปักแจกันหอมมาก
แต่เมื่อไหร่ที่ดอกเป็นสีเหลืองทองออกน้ำตาลกลิ่นจะหอมจนเอียนกันเลย
จบดีกว่าค่ะ ชักนอกเรื่องไปไกลแล้ว ดิฉันชอบอะไรที่โบราณๆ นึกถึงแล้วมีความสุข

ขอบคุณอีกครั้งนะคะ

อนุโมทนาบุญครับสาธุ