อิ..อิ..อิ..

ใครอยากไปนรก..เชิญต่อแถวได้ครับ..

คนต่อไป..จะได้เป็นคนที่ 3 นะครับ..อย่าแย่งกัน

สวัสดีครับทุก ๆ ท่าน

(๓๓๑)หน้าที่ของจิต กิจ หรือ วิญญาณกิจ ๑๔ ในโลกียะบุคคล

(กิจของวิญญาณ, หน้าที่ของจิต — functions of consciousness; psychic functions)



๑. ทำหน้าที่ในการเกิด เรียกว่า ปฏิสนธิ คือเกิดร่วมเกิดพร้อมกับขันธ์ ๕ ในภพภูมิใหม่ (หน้าที่สืบต่อภพใหม่ ได้แก่จิต ๑๙ คือ อุเบกขาสันติรณะ ๒ มหาวิบาก ๘ รูปวิบาก ๕ อรูปวิบาก ๔ — re-linking; rebirth-linking)

๒.ทำหน้าที่ในการสืบต่ออุปนิสัย เรียกว่า ภวังค ทำอะไรตามที่ชอบตามที่คุ้นเคย และการนอนหลับ(หน้าที่เป็นองค์ของภพ ได้แก่จิต ๑๙ อย่างเดียวกับปฏิสนธิ — life-continuum; factor for being)

๓.ทำหน้าที่ในการรับการสัมผัสนามรูปในปัจจุบันขณะ เรียกว่า อาวัชชนะ (หน้าที่คำนึงอารมณ์ใหม่ ได้แก่ จิต ๒ คือ ปัญจทวาราวัชชนะ และมโนทวาราวัชชนะ — apprehending; adverting)

๔.ทำหน้าที่ในการเห็นพร้อมกับดวงตา เรียกว่า ทัสสนะ (หน้าที่เห็นรูป ได้แก่ จักขุวิญญาณ ๒ — seeing)

๕.ทำหน้าที่ในการได้ยินพร้อมกับหู เรียกว่า สวนะ (หน้าที่ได้ยินเสียง ได้แก่ โสตวิญญาณ ๒ — hearing)

๖.ทำหน้าที่ในการดมกลิ่นพร้อมกับจมูก เรียกว่า ฆายนะ (หน้าที่รู้กลิ่น ได้แก่ ฆานวิญญาณ ๒ — smelling)

๗.ทำหน้าที่ในการลิ้มรสพร้อมกับลิ้น เรียกว่า สายนะ (หน้าที่ลิ้มรส ได้แก่ ชิวหาวิญญาณ ๒ — tasting)

๘.ทำหน้าที่ในการสัมผัสพร้อมกับร่างกาย เรียกว่า ผุสนะ (หน้าที่ถูกต้องโผฏฐัพพะ ได้แก่ กายวิญญาณ ๒ — contacting; touching)

๙.ทำหน้าที่ในการคิดนึกพร้อมกับจิตใจ เรียกว่า สัมปฏิจฉนะ (หน้าที่รับอารมณ์ ได้แก่ สัมปฏิจฉนะ ๒ — receiving)

๑๐.ทำหน้าที่ในการพินิจพิจารณานามรูป ที่ได้สัมผัสจากอายตนะทั้ง 6 เรียกว่า สันตีรณะ ทั้งที่เป็นอดีต อนาคต และปัจจุบัน เข่นเมื่อวานทำอะไรมาบ้าง พรุ่งนี้จะทำอะไรบ้าง ปัจจุบันกำลังประสบกับเรื่องราวใด (หน้าที่พิจารณาอารมณ์ ได้แก่ สันตีรณะ ๓ — investigating)

๑๑. ทำหน้าที่ในการตัดสินใจเชื่อถือหรือไม่เชื่อถือนามรูปนั้นว่าจริงหรือเท็จ พร้อมกับการทำความเข้าใจเพื่อรู้แจ้งนามรูปนั้นตามภูมปัญญาของจิต เรียกว่า โวฏฐัพพนะ หรือ โวฏฐปนะ (หน้าที่ตัดสินอารมณ์ ได้แก่ มโนทวาราวัชชนะ ๑ — determining)

๑๒..ทำหน้าที่ในการพินิจพิจารณาการกระทำที่ได้สัมผัสจากอายตนะทั้ง 6 ว่าจะตอบสนองต่อนามรูปนั้นอย่างไร เรียกว่า ชวนะ คือจะตัดสินใจจะทำดี หรือทำชั่ว หรือเสพความสุขความทุกข์ดี (หน้าที่แล่นเสพอารมณ์ อันเป็นช่วงที่ทำกรรม ได้แก่ จิต ๕๕ คือ กุศลจิต ๒๑ อกุศลจิต ๑๒ กิริยาจิต๑๘ คือเว้นอาวัชชนะทั้งสอง โลกุตตรผลจิต ๔ — apperception; impulsion)

๑๓...ทำหน้าที่ในการรับรู้อารมณ์ก่อนจิตที่ทำหน้าที่เป็นภวังค์ เรียกว่า ตทาลัมพนะ (หน้าที่อารมณ์ต่อจากชวนะก่อนตกภวังค์ ได้แก่ จิต ๑๑ คือ มหาวิบาก ๘ สันตีรณะ ๓ — retention; registration)

๑๔. ..ทำหน้าที่ในการตาย เรียกว่า จุติ (หน้าที่เคลื่อนจากภพปัจจุบัน ได้แก่ จิต ๑๙ อย่างเดียวกับในปฏิสนธิ — decease; death; shifting)

จัดโดยฐานที่จิตทำกิจ ๑๔ นี้ มี ๑๐ คือ รวมข้อ ๔-๕-๖-๗-๘ เป็นข้อเดียว คือ ปัญจวิญญาณฐาน (fivefold sense-impressions) นอกนั้นคงชื่อเดิม

กิจ ๑๔ นี้ ในวิสุทธิมรรคเรียกว่า วิญญาณปวัตติ หรือ วิญญาณปวัตติอาการ (อาการที่วิญญาณเป็นไป — modes of occurrence of consciousness)

ดู (๓๔๒) จิต ๘๙.

Vism.457; Comp 114. วิสุทฺธิ.๓/๒๙; สงฺคห. ๑๕


ในพระอริยะบุคคลนั้น อริยะผลจิต 4 ทำหน้าที่เป็นภวังค์ คือปิดประตูอบายตราบจนดับขันธ์ปรินิพพานครับ


เจริญในธรรมครับ

พึ่งรู้นะครับว่า กบ เป็นตัวที่ 2 เชิญท่านตามสบายน๊ะครับ

งานเข้าครับท่านทั้งหลาย เกิดมาก็ไม่เคยไปเข้าคอร์สเรียนอภิธรรมครับ เลยต้องขออธิบายจาำำกสภาวะที่เกิดจากการปฏิบัติ



----> อาการต่างๆ ที่เกิดนั้นเกิดกับผมนั้นอ้างจากความรู้สึกขณะปฏิบัติ กำหนดไปเรื่อยๆ แล้วเกิดอาการดังกล่าว แต่สติผมยังไม่ถึงขนาดจะรู้ได้ว่าเกิดจากจิตดวงไหน กุศล อกุศล หรือจากช่องว่างของจิต เพราะขณะที่กำหนด ก็กำหนดตามฐานทั้งสี่ไปเรื่อยไม่ได้คิดจะไปอยากรู้อะไร



ถ้าจริงอย่างที่ท่านว่าผมก็ No comment ครับ



ผมไม่แน่จริงคับทุกวันยังต้องปฏิบัติอยู่ เวลาทุกข์ สุข หรือไม่สุข ไม่ทุกข์ เกิดขึ้นช่วงขาดสติ ก็ค่อยๆ กำหนดตามไป



ที่ยกมาเพราะท่านบอกว่าไม่มีในพระอภิธรรม จะไม่อธิบายครับแค่จะอ้างอิงลอยๆ เท่านั้น
แต่ถ้าท่านอ่านแล้วไม่เข้าใจท่าน พระธรรมปิฎก (ประยุทธ์ ปยุตฺโต) ก็ขยายความไว้อย่างแจ่มแล้ว
ผมนั้นมีภูมิธรรมน้อย แต่มีเจตนาไม่อยากให้ใครที่คะนองปัญญา ไปว่ากล่าวพระอริยะเจ้า เพราะมันเป็นกรรมหนัก ผมไม่ได้ตั้งกระทู้เพื่อเจตนาเอามันแบบท่าน เวรกรรมของใครของมันครับ

โพสต์ กะทู้ถามใด ๆ ควรอ่านให้ดีก่อนน๊ะครับ ว่า ผู้โพสต์เขียนอะไร ถามว่าอะไร
หากไม่มีปัญญาอ่านให้เข้าใจคำถาม ก็ไม่ควร ยื่น อะไรออกมา

ถามเกี่ยวกับ ช่วงว่างระหว่างจิตเป็นขันธ์ไหน ช่วงว่างนั่นแหละไม่มีหรอก ท่านไปงัดภวังคจิตออกมา
มีปัญญาอ่านเข้าใจ คำถามหรือเปล่า คุณอายะ

ถ้าท่านกล่าวว่า เช่นนั้น คะนองปัญญา ท่านก็คะนองมือนั่นล่ะสิ ถึงเอามันแบบไม่รู้หัวรู้หาง แส่ออกมา

ผมมันประเภท..รู้น้อย..ตกนรกยาก..

บางคนนี้ซี..รู้มาก..ตกนรกง่าย..

ธรรมสวัสดีค่ะ คุณเช่นนั้น และทุกท่าน

กุหลาบสีชาขออธิบายและเรียบเรียงในฐานะที่
ตนเองก็ยังเป็นผู้ต้องศึกษาและปฏิบัติอีกมาก
ตามสติปัญญาที่มีอยู่ดังนี้ค่ะ

การทำงานของจิตมี ๒ ลักษณะ คือ

๑. ภวังค์หรือภวังคจิต

เป็นภาวะจิตหยุดจากการรับรู้อารมณ์
กล่าวคือภาวะที่จิตหยุดการเสวยอารมณ์(เวทนา)จากภายนอก
อันเนื่องมาจากทวารทั้ง ๖

(แต่จิตก็ยังพอมีสติที่แค่เพียงรับรู้แค่จิตภายในตน
ดังเช่น รับรู้ในสัญญาความจำที่อาจผุดขึ้นมาได้เองโดยขาดเจตนาโดยตรง
หรืออาจแทรกจรเข้ามาด้วยตั้งใจมั่นไว้)

ดังนั้น จิตเป็นภวังค์
จึงได้แก่จิตที่มิได้ขึ้นวิถีรับอารมณ์ต่าง ๆ
จากทางทวารหรือประตูทั้ง ๖ จากทางตา หู จมูก ลิ้น กายและใจเลย

แต่จิตก็ทำงานอยู่ตลอดเวลา คือ เกิด-ดับ
และมีอารมณ์ติดมาตั้งแต่ปฏิสนธิ

ภวังคจิตจึงเป็นจิตที่ทำหน้าที่รักษารูปนาม
ในภพปัจจุบันไว้มิให้แตกทำลายไป จนกว่าจะสิ้นอายุจากภพนี้
แม้ในขณะหลับสนิท (ไม่มีการฝัน) หรือสลบไป
ก็จะมีภวังคจิต เกิดดับสืบเนื่องกันตลอดเวลา
และอารมณ์ของภวังคจิต นั้น
เป็นอารมณ์ที่สืบเนื่องมาจากเหตุปัจจัยในอดีตภพ

๒. วิถีจิต

คือภาวะจิต ที่จิตมีการรับรู้อารมณ์ภายนอกอันเกิดแต่ทวารทั้ง ๖
หรือในการดำเนินชีวิตโดยทั่วไปนั่นเอง เรียกกันว่า " วิถีจิต "
อันเป็นสภาวธรรมหรือธรรมชาติของปุถุชนในชีวิต

สภาวะทั้ง ๒ นี้ จึงเกิดขึ้นในลักษณะที่เกิดดับสลับกันนั่นเอง
กล่าวคือเมื่อไม่อยู่ในวิถีจิตเมื่อใด ก็เกิดภวังคจิตขึ้น
เมื่อวิถีจิตเกิด ภวังคจิตก็ดับไป

การแยกการงานของจิตออกเป็น ๒ ชนิด เช่นนี้
เพื่อจะแสดงให้เห็นว่า

ในขณะที่รับอารมณ์ตามทวารทั้ง ๖ นั้น จิตก็ทำงาน
และจิตที่เป็นภวังค์มิได้ขึ้นวิธีรับอารมณ์ จิตก็ทำงานเหมือนกัน

การขึ้นวิถีรับอารมณ์ของจิตนั้น
จิตจะรับอารมณ์หรือเกิดอารมณ์ขึ้นได้
ก็จะต้องอาศัย มีผัสสะ คือการตกกระทบ
แล้วถ้าไม่มีผัสสะจิตก็ไม่สามารถรับอารมณ์ได้

เช่น เสียงมิได้กระทบหู แล้วก็จะไม่ได้ยิน
รูปมิได้กระทบตาแล้วก็จะไม่เห็น
และอารมณ์หรือเรื่องที่จะเป็นตัวยืนให้คิด
ไม่กระทบกับจิตแล้วก็จะคิดนึกไม่ได้เลย

อย่างไรก็ตาม ภวังคจิต คำว่าภวังค์หรือจิตตกภวังค์นี้
มักมีพูดกันอยู่เสมอโดยทั่วไป
แต่ความเข้าใจของคนเป็นส่วนมากนั้นมักเข้าใจว่า
ภวังค์หมายถึงจิตมีความสงบ คือนั่งอยู่เฉย ๆ หรือนั่งใจลอย
แต่ตามหลักของปรมัตถธรรมนั้นตรงกันข้าม

เพราะคำว่า “ภวังค์” หมายถึง องค์แห่งภพ
หมายถึงจิตตั้งแต่ปฏิสนธิจนถึงจุติคือตาย
ขณะใดที่จิตมิได้ยกขึ้นสู่อารมณ์ ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
แล้วขณะนั้นจิตก็เป็นภวังค์
ภวังคจิตที่เห็นได้ง่าย ๆ ก็คือ
คนกำลังหลับสนิท ขณะหลับสนิท จะไม่รู้สึกตัวเลย

และขณะใดจิตมีความรู้สึกขึ้นในอารมณ์จากทวารทั้ง ๖ แล้ว
ขณะนั้นจิตก็พ้นไปจากเป็นภวังค์

ความจริงขณะที่เราเห็นหรือได้ยินหรือคิดนั้น
จิตขึ้นวิถีรับอารมณ์แล้ว ก็มีภวังคจิตคั่น สลับอยู่ตลอดไป
ทั้งนี้เป็นไปโดยรวดเร็วมาก ดังนั้นเราจึงไม่รู้สึก

การทำงานของจิตนั้นจะเกิดดับสืบต่อกันไปอย่างไม่ขาดสาย

ในพระสูตรตอนหนึ่ง พระพุทธองค์ทรงแสดงไว้มีใจความว่า
ยากที่จะนำสิ่งอื่น ๆ ทั้งหลายในโลก
มาเปรียบเทียบกับความเกิดดับอันรวดเร็วของจิต
เพราะจิตเกิดดับ ๆ รวดเร็วกว่าสิ่งใด ๆ ในโลก
เพียงชั่วลัดนิ้วมือเดียว จิตจะเกิดดับถึงแสนโกฏิขณะ
หรือ ๑,๐๐๐,๐๐๐,๐๐๐,๐๐๐ ดวง (หนึ่งล้านล้านดวง)

ภาวะที่จิตเกิดดับสืบต่อกันเป็นกระแสนี้ท่านเรียกว่า “สันตติ”
ซึ่งสามารถเปรียบเทียบได้กับกระแสน้ำ
ที่ประกอบไปด้วยอณูของน้ำเล็กๆ เรียงติดต่อกันเป็นสาย

ดังนั้น จากการหลวงพ่อพุธ ท่านกล่าวว่า

"ภวังค์คือช่วงว่างของจิตที่ปราศจากสติ"

นั้นน่าจะหมายถึง

“ช่วงเวลาระหว่างการเกิดดับของวิถีจิตที่ถูกคั่นหรือแทรกแซงด้วยภวังคจิต
ซึ่งเกิดดับสลับกันไปอย่างต่อเนื่องนั่นเอง”

(มีต่อ)

อีกประเด็นนึง ที่กุหลาบสีชาขอกล่าวไว้ ณ ที่นี้
ทั้งนี้เพื่อเป็นประโยชน์ในการสนทนาแลกเปลี่ยนธรรม
และศึกษาปฏิบัติธรรมของทุกท่าน คือ

เราท่านทุกคน โปรดพึงตระหนักกันให้ดีว่า
แม้ทุกวันนี้ก็ยังมีผู้ปฏิบัติชอบ ปฏิบัติจริง
ปฏิบัติตามมรรค ๘ ตามที่พระพุทธเจ้าทรงสอนอยู่มาก

และเมื่อปฏิบัติ โอกาสบรรลุมรรคผลเป็นอริยบุคคลย่อมมี
จิตทุกดวงมีโอกาสที่จะเข้าถึงพระสัทธรรม
และบรรลุถึงวิวัฒนาการอันสูงสุดอันสูงสุดเท่าเทียมกันตามเหตุปัจจัย

ดังนั้นการไม่ประมาทใครเลย ไม่เพ่งโทษใครเลย
จึงถือเป็นความอุ่นใจ ปลอดภัยได้ประการหนึ่ง
ที่ลดโอกาสความเสี่ยงในความไม่รู้ ไม่ให้ตนเองต้องตกสู่อบาย
และการหมั่นขออโหสิกรรมต่อสหายธรรมบ่อยๆ นั้น
ก็นับเป็นอุบายแก้มานะมมังการที่ดี

อย่างไรก็ตาม การไม่เพ่งโทษ
ไม่ได้หมายความว่าเราไม่ควรสะกิดเตือนผู้สมควรถูกสะกิด
หากทำด้วยใจจริง ทำด้วยความมีใจเป็นสัมมาทิฏฐิ
ก็พึงกระทำกันฉันสหายธรรมที่มีจิตที่คิดเกื้อกูลกัน
มีความปรารถนาดีเป็นที่ตั้ง และสนทนากันด้วยวจีสุจริต

อย่างไรก็ตาม ขออนุโมทนากับกุศลจิตของทุกท่านที่สนทนา
และแลกเปลี่ยนความรู้ในธรรมด้วยวจีสุจริตเพื่อความก้าวหน้าในธรรม

ขณะเดียวกันต้องขออภัยเป็นอย่างยิ่ง
และขออโหสิกรรมทุกท่านที่เข้ามาแสดงความเห็น
และ/หรือเข้ามาอ่านกระทู้นี้
ที่เป็นเหตุปัจจัยให้หลายท่านต้องขุ่นเคืองใจกันและกัน
และกระทำการใดใดอันเป็นการก้าวล่วงและปรามาสต่อพระรัตนตรัย
ทั้งที่เจตนาหรือรู้เท่าไม่ถึงการณ์ด้วยค่ะ



เจริญในธรรมค่ะ

สาธุ อนุโมทนาครับท่านกุหลาบสีชา

:

กะลังจะกด อนุโมทนา
อ่านเสร็จ รอคุณกุหลาบ สีชามาแก้ก่อน ค่อยกด

ต้องขออภัยอย่างยิ่ง
และขอบพระคุณมากๆค่ะที่ทักท้วงมา
ได้แก้ไขคำที่เขียนผิดที่ทำให้ความหมายแปรเปลี่ยนไปเรียบร้อยแล้ว

จึงขออนุโมทนา คุณเช่นนั้น ก่อน
ที่ คุณเช่นนั้น กำลังจะอนุโมทนาด้วยเช่นกันค่ะ

เช่นนั้น ก็ไม่เข้าใจครับ ว่า มีจิตประเภทไหนที่ทำหน้าที่ ภวังค หรือภวังคจิตได้
คุณกุหลาบสีชา แสดงต่อครับ ว่า ภวังคจิตเป็นจิตประเภทไหน ที่ทำกิจเป็นภวังค์


เจริญธรรม

สิ่งที่ท่านเช่นนั้น คิดว่าผมเข้าใจคงเป็นกระบวนการเกิดดับของจิตคือ จิตดวงเก่าดับ แล้วเกิดช่องว่าง แล้วเกิดจิตดวงใหม่ ซึ่งผมไม่ได้เข้าใจอย่างนั้นนั้น แต่โดยแท้จริงแล้วผมเข้าใจว่า จิตดวงเก่าดับไปก็เป็นปัจจัยให้จิตดวงใหม่เกิดขึ้นทันทีไม่มี "ช่องว่าง"

คราวนี้มาเรื่องช่วงว่างระหว่างจิต ตามที่หลวงพ่อพุธ กล่าว ที่ท่านเช่นนั้นกับผมตีความไม่เหมือนกัน ผมจะตีความตามประสบการณ์โดยสังเกตุจากสติที่เกิดขึ้นจากการปฏิบัติคื่อเมื่อกำหนดไปจะมีช่วงหนึ่งที่รู้สึกว่าเคลิ้ม(สติน้อย)แล้วก็วูบไป(ตอนนี้ไม่รู้สึกตัว)ซึ่งตอนนี้น่าจะเรียกว่าภวังค์ แล้วก็เกิดอาการต่างๆ ตามที่หลวงพ่อพุธกล่าว ซึ่งมันก็เป็นสภาวะที่เคยเกิดกับผม ดังที่หลวงพ่อพุธท่านกล่าวว่า "เมื่อจิตตกภวังค์นิ่งวูบลงไปนิ่งพั้บ เกิดสว่างแสดงว่าจิตเข้าสู่สมาธิ หรือ ถ้านิ่งพั้บมืดมิดไม่รู้เรื่องจิตนอนหลับ " ซึ่งอันนี้เป็นสภาวะปกติที่ผู้ปฏิบัติจะต้องเจอ
ตามที่ผมคาดหลวงพ่อพุธท่านคงกล่าวเพื่อให้ผู้ปฏิบัติโดยรวมฟังแล้วเข้าใจ ก็เลยต้องใช้คำง่ายๆ คงมิได้มุ่งหมายกล่าวให้ผู้เชี่ยวชาญอภิธรรม เชี่ยวตีความจำผิดหรอกครับ

ผมตีความว่าช่วงที่จิตวูบลงไปตามสภาวะคือภวังค์ ดังนั้น"ช่องว่าง" ที่ผมตีความก็คือช่วงที่ "วูบ" ไปนั่นเอง ไม่ใช่ช่วงที่ จิตดวงเก่าดับไป แล้วเกิดช่องว่าง แล้วก็มีผลทำให้จิตดวงใหม่เกิด




ผมต้องขออโหสิกรรมด้วยที่ทำให้อกุศลจิตเกิดในดวงจิตของ ท่านเช่นนั้น เนื่องมาจากตัวผม ผมนั้นขอรับรองไ้ด้ว่าไม่ได้คะนองมืออย่างที่ท่านกล่าว แต่เนื่องด้วยความปราถนาดีเพราะว่า การติติงพระอริยะเจ้ามีผลถึงห้ามสวรรค์ ห้ามนิพพาน ซึ่งแน่นอนย่อมส่งผลให้การปฏิบัติไม่ก้าวหน้า โดยส่วนตัวผมแล้ว ถ้าเป็นคำกล่าวของพระอริยะผู้ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบแล้ว มิควรรีบไปเพ่งโทษจับผิด ควรที่จะตีความหลายๆ แนวทางในทางกุศลไว้ก่อนเพื่อเป็นการป้องกันตัวเองมิให้ไปติติงอริยะสงฆ์ หรือถ้าเป็นกรณีที่พระท่านพูดผิดแต่ด้วยความเป็นอริยะสงฆ์แล้วท่านก็มิได้มีเจตนา หากไปกล่าวโทษท่านนั้นมันก็เข้าตัวอยู่ดีละครับ หรือจะเรียกว่ามีแต่เสียกับเท่าทุนเท่านั้น ขออโหสิกรรมนะครับ

เรียน คุณเช่นนั้น คุณมหาราชันย์ คุณอายะ และทุกท่าน

ขออนุญาตนำคำถาม และคำตอบไปแสดง
เพื่อเป็นการแลกเปลี่ยนความรู้กัน
ในกระทู้นี้ต่อไปนะคะ



อันว่าด้วยเรื่องภวังคจิต วิถีจิต และวิบากกรรม ฯ
viewtopic.php?f=2&t=25359