เจตสิก ๕๒ ดวง
๔๘. สพฺเพ เจตสิกา วุตฺตา พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา
นามสามญฺญโตเยว เทฺวปญฺญาส ภาวนฺติ เต

"เจตสิกที่พระพุทธเจ้าผู้ทรงเผ่าพันธุ์แห่งดวงสุรีย์ตรัสไว้ทั้งหมดนั้น
มี ๕๒ ดวง โดยชื่อทั่วไป"

[ฎีกาใหม่อธิบายว่า ผัสสะประกอบในจิต ๘๙ ดวง จึงมีผัสสะ ๘๙ ดวง
แต่ในที่นี้กล่าวถึงผัสสะไว้ดวงเดียวโดยชื่อทั่วไปที่เสมอกัน
แม้เวทนาเป็นต้นก็มีนัยเดียวกัน ความจริงแล้วเจตสิกทั้ง ๕๒ ดวง
มีจำนวนมากโดยจำแนกเป็นผัสสะ ๘๙ ดวง เวทนา ๘๙ ดวง เป็นต้น
ตามประเภทแห่งจิตที่ประกอบกับเจตสิก]

เสยฺยถิทํ. ผสฺโส เวทนา สญฺญา เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺเตกคฺคตา วีริยํ ชีวิตํ
ฉนฺโท อธิโมกฺโข มนสิกาโร ตตฺรมชฺฌตฺตตา สทฺธา สติ หิริ โอตฺตปฺปํ อโลโภ อโทโส
อโมโห กายปฺปสฺสทฺธิอาทีนิ ฉ ยุคานิ, ติสฺโส วิรติโย, กรุณา มุทิตา โลโภ โทโส โมโห
อุทฺธจฺจํ มาโน ทิฏฺฐิ อิสฺสา มจฺฉริยํ กุกฺกุจฺจํ ถีนํ มิทฺธํ วิจิกิจฺฉา อหิริกํ อโนตฺตปฺปญฺจาติ.

"เจตสิก ๕๒ ดวงนี้ คือ ผัสสะ เวทนา สัญญา เจตนา วิตก วิจาร ปีติ จิตเตกัคคตา
วิริยะ ชีวิตินทรีย์ ฉันทะ อธิโมกข์ มนสิการ ตัตรมัชฌัตตตา ศรัทธา สติ หิริ โอตตัปปะ
อโลภะ อโทสะ อโมหะ [ปัญญา] เจตสิก ๖ มีกายปัสสัทธิเป็นต้น วิรตี ๓ กรุณา มุฑิตา
โลภะ โทสะ โมหะ อุทธัจจะ มานะ ทิฏฐิ อิสสา มัจฉริยะ กุกกุจจะ ถีนะ มิทธะ วิจิกิจฉา
อหิริกะ และอโนตตัปปะ"

[ฏิกาใหม่กล่าวว่า ลำดับของเจตสิก ๕๒ ดวงเหล่านี้ เรียงตามประเภทแห่งชาติ คือ
๑. เจตสิกที่เป็นกุศล อกุศล และอัพยากฤต คือ เจตสิก ๑๓ ดวงตั้งแต่ผัสสะจนถึงมนสิการ
๒. เจตสิกที่เป็นกุศล และอัทยากฤต คือ เจดสิก ๑๓ ดวงทั้งแต่ตัตรมัชฌัตตตาถึงถึงมุฑิตา
๓. เจตสิกที่เป็นอกุศล คือ เจตสิก ๑๔ ดวงตั้งแต่โลภะจนถึงอโนตตัปปะ]