ผู้ปรารถนาจะบรรลุอภิญญา พึงฝึกจิตโดยนัยทั้ง ๑๔ ประการ
มีการเข้าฌานตามลำดับกสิณเป็นต้น"

[นัย ๑๔ ประการ คือ
๑. การเข้าฌานไปตามลำดับกสิณตั้งแต่ปฐวีกสิณจนถึงโอทาตกสิณรวมกสิณ ๘ อย่าง เว้น
อากาสกสิณและอาโลกกสิณ (กสิณานุโลม)

๒. การเข้าฌานถอยหลังไปตามลำดับกสิณตั้งแต่โอทาตกสิณจนถึงปฐวีกสิณ (กสิณปฏิโลม)

๓. การเข้าฌานไปตามลำดับและถอยหลังไปตามลำดับตั้งแต่ปฐวีกสินถึงโอทาตกสิณ และ
ตั้งแต่โอทาตกสิณจนถึงปฐวีกสิณ (กสิณานุโลมปฏิโลม)

๔. การเข้าฌานไปตามลำดับจากต้นไปถึงปลาย คือ ตั้งแต่ปฐมฌานจนถึงเนวสัญญานา-
สัญญายตนฌาน (ฌานานุโลม)

๕. การเข้าฌานไปตามลำดับจากปลายไปถึงต้น คือ ตั้งแต่เนวสัญญานาสัญญายตนฌานจน
ถึงปฐมฌาน (ฌานปฏิโลม)

๖. การเข้าฌานไปตามลำทันและถอยหลังไปตามลำดับตั้งแต่ปฐมฌานจนถึง
เนวสัญญานาสัญญายตนฌาน และตั้งแต่เนวสัญญานาสัญญายตนฌาน
จนถึงปฐมฌาน (ฌานานุโลมปฏิโลม)

๗. การข้ามลำดับฌาน คือ การเข้าปฐมฌานในปฐวีกสิณแล้วเข้าตติยฌานในปฐวีกสิณนั้น
เอง เมื่อออกจากตติยฌานแล้วเพิกกสิณเข้าอากาสานัญจายตนฌาน
ต่อจากนั้นเข้าอากิญจัญญายตนฌาน (ฌานุกฺกนฺติก)

๘. การข้ามลำดับกสิณ คือ การเข้าปฐมฌานในปฐวีกสิณแล้วเข้าฌานนั้นในเตโชกสิณ
(กสิณุกกนฺติก)

๙. การข้ามลำดับฌานและลำดับกสิณ คือ การเข้าปฐมฌานในปฐวีกสิณแล้วเข้าตติยฌานใน
เตโชกสิณ (ฌานกสิณุกฺกนฺติก)

๑๐. การปลี่ยนองค์ฌาน คือ การเข้าปฐมฌานในปฐวีกสินแล้วเข้ารูปฌานอื่น โดยการล่วง
องค์ฌานไปตามลำดับ (องฺคสงฺกนฺติก)

๑๑. การเปลี่ยนอารมณ์ คือ การเข้าปฐมฌานในปฐวีกสิณแล้วเข้าฌานในกสิณอื่นไปตาม
ลำดับ (อารมฺมณสงฺกนฺติก)

๑๒. การเปลี่ยนองค์ฌานและอารมณ์ คือ การเข้าฌานและการเพ่งอารมณ์กรรมฐาน
ไม่ให้ซ้ำกันไปตามลำดับแห่งฌานและลำดับแห่งกสิณ เช่น เข้าปฐมฌานในปฐวีกสิณ
แล้วเข้าทุติยฌานในอาโปกสิณ (องฺคารมฺมณสงฺกนฺติก)

๑๓. การกำหนดองค์ฌานโดยนัยว่าปฐมฌานมีองค์ฌาน ๕ ทุติยฌานมีองค์ฌาน ๓ เป็นตัน
ไปตามลำดับแห่งสมาบัติ ๘ (องคววตฺถาน)

๑๔. การกำหนดกสิณอารมณ์ โดยนัยว่าอารมณ์นี้คือปฐวีกสิณ อารมณ์นี้คืออาโปกสิน เป็นต้น
(อารมฺมณววตฺถาน)*]