อาสวโสปมสูตร

อริยมรรคหมวดศีล ๓
สัมมาวาจา
หมวดศีลแบ่งออกเป็น ๓ ประเภท คือ สัมมาวาจา การกล่าว
ชอบ สัมมากัมมันตะ การกระทำชอบ และสัมมาอาชีวะ การเลี้ยงชีพชอบ

ผู้ต้องการจะข้ามห้วงน้ำ ในเบื้องแรกต้องมีสัมมาวาจาคือการ
กล่าวชอบเสียก่อน การกล่าวชอบนี้ หมายถึง การหลีกเลี่ยงจากการพูด
กล่าวคำเท็จ, ส่อเสียด, คำหยาบ และเพ้อเจ้อ เมื่อเราพูดเท็จอยู่ ก็จะ
ทำให้ไม่สบายใจในขณะพูด และทำให้บุคคลอื่นไม่สบายใจอีกด้วย เมื่อ
เรามีความไม่สงบทางใจ อีกทั้งทำให้ผู้อื่นมีความไม่สงบทางใจเช่นนี้ ถือว่า
เรายังอยู่ในห้วงกิเลส ไม่อาจขึ้นแพคือสัมมาวาจาได้ เพราะถ้าจิตของเรา
ยังไม่สงบ ย่อมไม่อาจเจริญคุณธรรมขั้นสูงต่อไปได้

ผู้ที่ประพฤติสัมมาวาจาจะต้องพูดกล่าวคำจริง พูดคำที่ก่อให้
เกิดความสามัคคี พูดคำไพเราะอ่อนหวาน และพูดคำที่มีประโยชน์

การหลีกเลี่ยงจากการพูดเท็จก็คือ การพูดคำจริง การหลีกเลี่ยง
จากการพูดส่อเสียดก็คือ การพูดคำที่ก่อให้เกิดความสามัคคี แม้เราจะ
ได้ยินคำพูดของผู้อื่นและเป็นความจริง แต่ถ้านำไปพูดแล้วก่อให้เกิด
ความแตกแยก ก็ไม่ควรพูดคำนั้น เพราะคำพูดดังกล่าวจัดเป็นปิสุณวาจา


การหลีกเลี่ยงจากการพูดคำหยาบก็คือ การพูดคำไพเราะอ่อน
หวาน การหลีกเลี่ยงจากการพูดเพ้อเจ้อก็คือ การพูดคำที่มีประโยชน์
จะเห็นได้ว่า คนที่พูดเท็จ พูดส่อเสียด พูดคำหยาบ หรือพูดพัอเจือ คำพูด
เหล่านี้ไม่ทำให้เรารู้สึกเป็นสุขหรือสงบใจ แต่ทำให้สังคมรอบช้างรู้สึกไม
สบายใจ อึดอัดรำคาญ เมื่อตัวเราและสังคมยังไม่มีความสุขใจและความ
สงบเช่นนี้ เป็นเหตุให้เรายังไม่สามารถปฏิบัติธรรมชั้นสูงต่อไปใช้

สัมมากัมมันตะ

ศีลประการต่อมาคือ สัมมากัมมันตะ การกระทำชอบ หมายถึง
การกระทำที่งดเว้นจากการฆ่าสัตว์ ลักทรัพย์ และประพฤติผิดในกาม
จะเห็นได้ว่า คนที่ฆ่าสัตว์มักรู้สึกไม่สบายใจในขณะทำบาป บุคคลรอบ
ข้างที่พบว่าเขาฆ่าสัตว์ก็บังเกิดความไม่สบายใจเช่นเดียวกัน การลักทรัพย์
ก็เหมือนกัน ทำให้เขากับบุคคลรอบข้างไม่สบายใจเพราะเกิดความ
หวาดระแวงไม่ไว้ใจกัน การประพฤติผิดในกามก็ทำให้เขาและคนรอบข้าง
ไม่สบายใจ เกิดความวิตกกังวลหวาดกลัวต่อภัยที่จะเกิดขึ้น

ในเบื้องแรกคนทำผิดมักได้รับอัตตานุวาทภัย คือ การตำหนิ
ตนเองเมื่อเราทำชั่ว หลังจากนั้นก็มีปรานุวาทภัย คือ บุคคลอื่นตำหนิ
เอา หลังจากนั้นก็เป็นทัณฑภัย คือ การได้รับโทษตามกฎหมาย และ
ประการสุดท้ายเป็นทุคติภัย คือ การไปเกิดในทุคติภูมิ

ดังนั้น ผู้ที่ล่วงละเมิดการฆ่าสัตว์ ลักทรัพย์ หรือประพฤติผิด
ในกาม เขามักเกิดความไม่สบายใจ และคนรอบข้างก็นึกหวาดระแวง

ไม่สบายใจไปด้วย แต่เมื่อเขาประพฤติสมมากัมมันตะคือการกระทำชอบ
แล้ว ตัวเขาเองก็รู้สึกสบายใจ ไม่วิตกกังวลกับภัยทั้ง ๔ ประการเหล่านั้น
และบุคคลรอบข้างก็จะไว้วางใจ ไม่รู้สึกหวาดกลัวหรือวิตกกังวล

ในขณะนั้นจัดว่าเขาเจริญเมตตาและเจริญกรุณาโดยอ้อม เพราะ
ศีลเป็นอภัยทานคือ การให้อภัยบุคคลอื่น ที่จริงแล้วการไม่เบียดเบียน
ผู้อื่นทางกายและวาจาเหมือนการเจริญเมตตาโดยมีความปรารถนาดีต่อ
ผู้อื่น หรือเจริญกรุณาคือ สงสารผู้อื่นถ้าเขาทำผิด การรักษาศีลจึงนับว่า
เป็นการเจริญเมตตาและเจริญกรุณาโดยอ้อม

สัมมาอาชีวะ

สัมมาอาชีวะเป็นการเลี้ยงชีพโดยชอบ คนทั่วไปที่ฆ่าสัตว์ด้วย
ความตั้งใจ เช่น ฆ่ายุงหรือมด ถือว่ากระทำผิดเรื่องการฆ่าสัตว์ แต่ไม่ผิด
ต่อการเลี้ยงชีพ ถ้าต้องฆ่าเป็นอาชีพเหมือนกับคนที่ฆ่าหมู วัว ควาย ไก่
ปลา ก็นับว่าได้ล่วงละเมิดมิจฉาอาชีวะ เพราะเป็นการฆ่าสัตว์ที่เกี่ยวกับ
การเลี้ยงชีพ เพราะเหตุนั้น สัมมาอาชีวะจึงเป็นการหลีกเลี่ยงจากการ
ฆ่าสัตว์ ลักทรัพย์ ประพฤติผิดในกาม (กายทุจริต ๓) และหลีกเลี่ยงจาก
การพูดเท็จ พูดส่อเสียด พูดคำหยาบ และพูดเพ้อเจ้อ (วจีทุจริต ๔)
โดยเนื่องด้วยการเลี้ยงชีพ เมื่อเป็นเช่นนั้นจึงจัดว่าเราได้ประพฤติสัมมา-
อาชีวะแล้ว