๒๒ นัตถิปัจจัย

นัตถิ แปลว่า ไม่มี ในที่นี่หมายความว่า ปัจจัยธรรมอันได้แก่ จิตและเจตสิก
นั้น ไม่มีแล้ว ดับไปแล้ว จึงจะเป็นโอกาสให้จิตเจตสิกดวงต่อมาเกิดขึ้นได้ ถ้าจิตเจตสิก
ดวงที่เกิดอยู่ก่อนยังไม่ดับไป จิตเจตสิกดวงต่อมาก็จะเกิดขึ้นหาได้ไม่
ความดับไป หรือความไม่มีของจิตเจตสิกที่เกิดก่อนนี่แหละเรียกว่า นัตถิปัจจยุบบัน
เจตสิกดวงที่เกิดต่อมานั้นเรียกว่า นัตถิปัจยุบบัน
นัตถิปัจจัยนี้ นามเป็นปัจจัย นามเป็นปัจยุบบัน และเหมือนกับอันตรปัจจัยทุก
ประการ ดังนั้นจึงจะไม่กล่าวซ้ำในที่นี้อีก ขอให้ทบทวนดูที่อนันตรปัจจัยนั้น
๒๓. วิคตปัจจัย
วิคตะ แปลว่า ปราศจากไป หมายถึงดับไปแล้วนั่นเอง ปัจจัยธรรม อันได้
แก่จิตเจตสิกนั้น ปราศจากไปเเล้ว ที่ดับไปแล้ว ไม่มีแล้ว ปัจจุยุบบันธรรม จึงจะเกิด
ขึ้นได้ หรือจะกล่าวถึงผลก่อน ก็ว่า ปัจจุยุบบันธรรรระจะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อปัจจัยธรรม
นั้นปราศจากไปแล้ว ถ้าหากว่าปัจจัยธรรมยังไม่ปราศจากไป และปัจจยุบบันนธรรมก็
เกิดขึ้น ดังนี้ไม่ชื่อว่า วิคตะ และเป็นวิคตปัจจัยไม่ได้
อุปมาหมือน ความสว่างกับความมืด ถ้าแสงสว่างยังมีอยู่ ยังปรากฏอยู่ ความมืดก็
จะมีอยู่ไม่ได้ ต่อเมื่อใดแสงสว่างปราศจากไปไม่มีแล้ว เมื่อนั้นจึงปรากฎเกิดความมืดขึ้น
มาได้ หรือว่า พระอาทิตย์ปราศจากไปแล้ว พระจันทร์จึงปรากฏได้[/quote]

๒๒. นตฺถิ
[๔๓๖] ๑.กุสโล ธมฺโม กุสลสฺส ธมฺมสฺส นตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย.
กุศลธรรม เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรม ด้วยอำนาจนัตถิปัจจัย

๑.๑ ปุริมา ปุริมา กุสลา ขนฺธา ปจฺฉิมานํ ปจฺฉิมานํ กุสลานํ ขนฺธานํ
นตฺถิปจฺจเยน ปจฺจโย. (สํขิตฺตํ.)
กุศลนามขันธ์ที่เกิดก่อน ๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลนามขันธ์ที่เกิดหลัง ๆ
ด้วยอำนาจนัตถิปัจจัย ฯลฯ

(ยถา อนนฺตรปจฺจยํ, เอวํ วิตฺถาเรตพฺพํ.)
พึงให้พิสดารเหมือนอย่างอนันตรปัจจัย