๖. สหชาตปัจจัย

๑. สหชาต หมายความว่า เกิดพร้อมกัน
๒. ประเภท นามรูปเป็นปัจจัย นามรูปเป็นปัจจุยุบบัน
๓. ชาติ เป็นสหชาตชาติ หมายความว่า ปัจจัยธรรมเกิดพร้อมกับปัจจยุบ-
บันนธรรม และช่วยอุดหนุนปัจจยุบบันธรรมนั้นด้วย
๔. กาล เป็นปัจจุบันกาล หมายความว่า ปัจจัยธรรมนั้นยังอยู่ในระหว่าง
อุปาทะ ฐิติ ภังคะ คือยังไม่ทันดับไป
๕.สัตติ มีทั้ง ชนกสัตติ และอุปถัมภกสัตติ
๖. องค์ธรรมของปัจจัย ได้แก่จิต ๘๙ เจตสิก ๕๒ ทั้งในปฏิสนธิกาลและใน
ปวัตติการ, มหาภูตรูปที่เกิดด้วยสมุฏฐานทั้ง ๔ ทั้งในปฏิสนธิกาล และในปวัตติกาล,
หทยวัตถุกับปัญจโวการปฏิสนธิ ๑๕ ดวง เจตสิก ๓๕
องค์ธรรมของปัจจยุบบัน ได้แก่ จิต ๘๙ เจตสิก ๕๒, มหาภูตรูปกับอุปาทาย
รูปที่เกิดด้วยสมุฏฐานทั้ง ๔, หทยวัตถุกับปัญจวการปฏิสนธิ ๑๕ เจตสิก ๓๕
องค์ธรรมของปัจจนิก ไม่มี เพราะปัจจัยนี้ไม่มีธรรมที่ไม่ไช่ผล
๗. ความหมายโดยย่อ สหชาตปัจจัยนี้ มี ๙ วาระ
(๑) กุสลเป็นปัจจัยแก่กุสล กุสลจิต ๒๑ คือ กุสลนามขันธ์ ๔ แล้วแต่จะยกเอา
ขันธ์ใดว่าเป็นปัจจัย ขันธ์นั้นก็เป็นสหชาตปัจจัย กุสลจิต ๒๑ คือกุสลนามขันธ์ที่เหลือ ก็
เป็นสหชาตปัจจยุบบัน
(๒) กุสลเป็นปัจจัยแก่อพยากตะ กุสลจิต ๒๑ เป็นสหชาตปัจจัย จิตตธรูปที่เกิด
ด้วยกุสลจิตนั้น ก็เป็นสหชาตปัจจยุบบัน

(๓)กุสลเป็นปัจจัยแก่กุสลด้วยแก่อพยากตะด้วย กุสลจิต ๒๑ เป็นสหชาตปัจจัย
กุสลจิต ๒๑ ด้วย จิตตชรูปที่เกิดด้วยกุสลจิตนั้นด้วย เป็นสหชาตปัจจยุบบัน

(๔) อกุสลเป็นปัจจัยแก่อกุสล อกุสลจิต ๑๒ คือ อกุสลนามขันธ์ ๔ แล้วแต่จะยกเอาขันธ์ใดว่าเป็นปัจจัย ขันธ์นั้นก็เป็นสหชาตปัจจัย อกุสลจิต ๑๒ คือ อกุสลนาม
ขันธ์ที่เหลือ ก็เป็นสหชาตปัจจยุบบัน

(๕) อกุสลเป็นปัจจัยแก่อพยากตะ อกุสลจิต ๑๒ เป็นสหชาตปัจจัย จิตตชรูปที่เกิด
ด้วยอกุสลจิตนั้น ก็เป็นสหชาตปัจจยุบบัน

(๖) อกุสลเป็นปัจจัยแก่อกุสลอพยากตะด้วย อกุสลจิต ๑๒ เป็นสหชาตปัจจัย
อกุสลจิต ๑๒ ด้วย จิตตรูปที่เกิดด้วยอกุสลจิตนั้นด้วยเป็นสหชาตปัจจุยุบบัน

(๗) อพยากตะเป็นปัจจัยแก่อพยากตะ วิบากจิต ๓๖ คือ วิบากนามชันธ์ ๔, กิริยา
จิต ๒๐ คือ กิริยานามขันธ์ ๔ เป็นสหชาตปัจจัย วิบากจิต ๓๖ คือวิบากนามขันธ์ ๔,
กิริยาจิต ๒๐ คือ กิริยานามขันธ์ ๔, วิบากจิตตชรูป กิริยาจิตตชรูป ตามสมควร เป็น
สหชาตปัจจยุบบันมหาภูตรูปที่เกิดด้วยสมุฏฐานทั้ง ๔ แล้วแต่จะยกเอารูปใดว่าเป็นสหชาตปัจจัย
ที่เหลือ ก็เป็นสหชาตปัจจยุบบัน มหาภูตรูปที่เกิดด้วยสมุฏฐานทั้ง ๔
เป็นสหชาตปัจจัย อุปาทายรูปที่อาศัยเกิด กับมหาภูตรูปนั้น เป็นสหชาตปัจจยุบบัน

(๘) กุสลด้วยอพยากตะด้วยเป็นปัจจัยแก่อพยากตะ กุสลจิต ๒๑ คือ กุสลนาม
ขันธ์ ๔ ด้วย และมหาภูตรูปที่เกิดจากกุสลจิตนั้นด้วย เป็นสหชาตปัจจัย กุสลจิตตช-
มหาภูตรูปที่เหลือ และกุสลจิตตชอุปาทายรูป เป็นสหชาตปัจยุบบัน

(๙) อกุสลด้วยอพยากตะด้วย เป็นปัจจัยแก่อพยากตะ อกุสลจิต ๑๒ คืออกุสล
นานขันธ์ ๔ ด้วย และ อกุสลจิตตชมหาภูตรูปด้วย เป็นสหชาตปัจจัย อกุสลจิตตชมหา
ภูตรูปที่เหลือ และอกุสลจิตตชอุปาทายรูป เป็นสหชาตปัจยุบบัน

๘. ปัจจัยที่เกิดร่วมด้วยกันได้ รวม ๔ ปัจจัย คือ
๑. สหชาตปัจจัย ๒.อัญญมัญญูปัจจัย
๓. สหชาตนิสสยปัจจัย ๔. วิปากปัจจัย
๕. สัมปยุตตปัจจัย ๖. สหชาตวิปปยุตตปัจจัย
๗. สหชาติ ๘. สหชาตอวิคตปัจจัย