๑๕ อาหารปัจจัย

อาหารปัจจัย จำแนกออกได้เป็น ๒ คือ
ก.อาหารประเภท ข้าว น้ำ ขนม นม เนย เป็นต้น ที่เรียกว่ากพฬีการาหาร
รูปอาหารนั้น เป็นปัจจัยช่วยอุปการะรูปกายให้เจริญเติบโตและตั้งอยู่ได้นั้น มีชื่อ
อาหารปัจจัย

ข. ผัสสาหาร มโนสัญเจตนาหาร และวิญญาณาหาร คือ นามอาหาร ๓ นั้น
เป็นปัจจัยช่วยอุปการะให้ เวทนาเจตสิก ปฏิสนธิวิญญาณ และเจตสิกกับกัมมชรุป ( ตาม
ลำดับ) ให้เกิดขึ้นและตั้งอยู่ได้นั้น มีชื่อว่า นามอาหารปัจจัย

รูปอาหารปัจจัย

๑. รูปอาหาร หมายความว่า อาหารที่เป็นรูปธรรม คือ กพฬิการาหาร
๒. ประเภท รูปเป็นปัจจัย รูปเป็นปัจจยุบบัน
๓. ชาติ เป็นอาหารชาติ หมายความว่า ปัจจัยธรรมนั้นได้แก่ อาหารนั่นเอง
๔. กาล เป็นปัจจุบัน
๕. สัตติ มีทั้ง ชนกสัตติ และอุปถัมภกสัตติ
๖. องค์ธรรมของปัจจัย ได้แก่ พหิทธโอชาที่อยู่ในอาหารต่าง ๆ

อีกนัยหนึ่งแสดงว่า ได้แก่ กัมมชโอชา จิตตซโอชา อุตุชโอชา อาหารชโอชา ที่
อยู่ภายใน (อัชฌัตตสันตานะ) และอุตุชโอชาที่อยู่ภายนอก (พหิทธสันตานะ) คือโอชาที่อยู่
ในอาหารต่าง ๆ
องค์ธรรมของปัจจยุบบัน ได้แก่ อาหารสมุฏฐานิกรูป คือ รูปที่เกิดจากอาหาร
อีกนัยหนึ่งแสดงว่า ได้แก่ อาหารสมุฏฐานิกรูปที่ตั้งอยู่ในกลาปอันเดียวกันกับปัจจับธรรม และ
ที่ตั้งอยู่ในกลาปอื่น ๆ (เว้นโอชาที่อยู่ในกลาปอันเดียวกัน)
องค์ธรรมของปัจจนิก ได้แก่ จิต ๘๙, เจตสิก ๕๒, จิตตรูป, ปฏิสนธิกัมมชรูป.
พาหิรรูป, อุตุชรูป, อสัญญสัตตกัมมชรูป, ปวัตติกัมชรูป
อีกนัยหนึ่งแสดงว่า ได้แก่ จิต ๘๙, เจตสิก ๕๒ และพาหิรรูป

๗.ความหมายโดยย่อ รูปอาหารปัจจัย มีวาระเดียว คือ อพยากตะเป็นปัจจัยแก่
อพยากตะ
กพฬิกราหาร บ้างก็เรียก กวฬิงการาหาร คือ โอชาที่อยู่ในอาหารอาหารต่างๆ "
หรืออีกนัยหนึ่งได้แก่ โอชาที่อยู่ที่อยู่ทั้งภายในและภายนอกเป็นรูปอาหารจัย จตุสมุฏฐานิกรูป
คือ รูปที่เกิดจากสมุฏฐานทั้ง ๔ ที่ตั้งอยู่ในกลาปอันเดียวกันกับปัจจัยธรรม และตั้ง

อยู่ในกลาปอื่น ๆ เป็นรูปอาหารปัจจยุบบัน
ขยายความว่า โอชาที่เป็นปัจจัยธรรมนั้น เมื่อช่วยอุปการะแก่อาหารชรูป คือ
อาหารชโอชานั้นเป็นโปโดยอำนาจชนกสัตติ แต่ถ้าเป็นการช่วยอุปการะแก่ ติชรูปที่เหลือ
นอกนั้น คือ กันมชโอชา จิตตาชโอชา และ อุตุชโอชา แล้ว เป็นไปโดยอำนาจอุปถัมภกสัตติ
๘. ปัจจัยที่เกิดร่วมด้วยกันได้ รวม ๒ ปัจจัย คือ
๑. รูปอาหารปัจจัย ๒. อาหารัตถิปัจจัย ๓. อาหารอวิคตปัจจัย

นามอาหารปัจจัย

๑. นามอาหาร หมายความถึง ผัสสาหาร คือ ผัสสเจตสิก, มโนสัญเจตนาหาร
คือ เจตนาเจตสิก และวิญญาณาหาร คือ จิตทั้งหมด
๒. ประเภท นามเป็นปัจจัย นามรูปเป็นปัจยุบบัน
๓. ชาติ เป็นสหชาตชาติ หมายความว่า ปัจจัยธรรมกับ ปัจจยุบบันน
ธรรมนั้นเกิดพร้อมกัน
๔. กาล เป็นปัจจุบัน
๕. สัตติ มีทั้ง ชนกสัตติ และ อุปถัมภกสัตดิ
๖. องค์ธรรมของปัจจัย ได้แก่ นามอาหารองค์ธรรม ๓ คือ ผัสสะ เจตนา
และ วิญญาณ
องค์ธรรมของปัจจยุบบัน ได้แก่ จิต ๘๙. เจตสิก ๕๒, จิตตรูป, ปฏิสนธิกัมม-
ชรูป ที่เกิดพร้อมกับปัจจัยธรรม
องค์ธรรมของปัจจนิก ได้แก่ พาหิรรูป, อาหารธรูป, อุตุชรูป อสัญญัตตกัมม-
ชรูป, ปวัตติกัมมชรูป
๗. ความหมายโดยย่อ นามอาหารปัจจัยนี้ มี ๗ วาระ
(๑) กุสลเป็นปัจจัยแก่กุศล กุสลนามอาหาร ๓ คือ ผัสสะ เจตนา วิญญาณ
ที่ในกุสลจิต ๒๑ เป็นนามอาหารปัจจัย กุสลสัมมปยุตตขันธ์ อันได้แก่ กุสลจิต ๒๑
เป็นนามอาหารปัจจยุบบัน
(๒) กุสลเป็นปัจจัยแก่อพยากตะ กุสลนามอาหาร ๓ ในกุสลจิต ๒๑ ในปัญจ-
โวการภูมิ เป็นนามอาหารปัจจัย กุสลจิตตชรูป เป็นนามอาหารปัจจุยุบบัน

(๓) กุสลเป็นปัจจัยแก่กุสลด้วย กุสลด้วย อพยากตะด้วยกุสลนามอาหาร ๓ ในกุสลจิต ๒๑
ในปัญจโวการภูมิ เป็นนามอาหารปัยจัย กุสลจิต ๒๑ ด้วย กุสลจิตตชรูปด้วย
เป็นนามอาหารปัจจยุบบัน
(๔) อกุสลเป็นปัจจัยแก่อกุสล อกุสลนามอาหาร ๓ คือ ผัสสะ เจตนาวิญ-
ญาณ ที่ในอกุสลจิต ๑๒ เป็นนามอาหารปัจจัย อกุสลสัมปยุตตขันธ์ อันให้แก่ อกุสลจิต
๑๒ เป็นนามอาหารปัจยุบบัน
(๕) อกุสลเป็นปัจจัยแก่อพยากตะ อกุสลนามอาหาร ๓ ในอกุสลจิต ๑๒ ใน
ปัญจเวการภูมิ เป็นนามอาหารปัจจัย อกุสลรูปเป็นนามอาหารปัจยุบบัน
(๖) อกุสลเป็นปัจจัยแก่อกุสลแก่อพยากตะด้วย อกุสลนามอาหาร ๓ ในอกุสล
จิต ๑๒ ในปัญโวการภูมิ เป็นนามอาหารปัจจัย อกุสลจิต ๑๒ ด้วย อกุสลจิตตชรูป
ด้วย เป็นนามอาหารปัจจยุบบัน
(๗) อพยากตะเป็นปัจจัยแก่อพยากตะ อพยากตะนามอาหาร ๓ คือ ผัสสะ
เจตนา วิญญาณ ที่ในวิบากจิต ๑๖ ทั้งในปวัตติกาลและในปฏิสนธิกาล, ที่ในกิริยาจิต
๒๐ ในปวัตติกาลอย่างเดียว เป็นนามอาหารปัจจัย วิบากจิต ๓๖, กิริยาจิต ๒๐, วิบาก
จิตตชรูป, กิริยาจิตตชรูป, ปฏิสนธิกัมมชรูป เป็นนามอาหารปัจยุบบัน

๘. ปัจจัยที่เกิดร่วมด้วยกันได้ รวม ๑๒ ปัจจัย คือ
๑. นามอาหารปัจจัย ๒. สหชาตาธิปติปัจจัย
๓. สหชาตปัจจัย ๔. อัญญมัญญปัจจัย
๕. สหชาตนิสสยปัจจัย ๖.สหชาตกัมมปัจจัย
๗. วิปากปัจจัย ๘.สหชาตินทริยปัจจัย
๙. สัมปยุตตปัจจัย ๑๐. สหชาตวิปปยุตตปัจจัย
๑๑. สหชาตัตถิปัจจัยม ๑๒. สหชาตอวิคตปัจจัย