๒๑. อัตถิปัจจัย

อัตถิ แปลว่า มีอยู่ ตัองเป็นธรรมที่มีอยู่ คือยังอยู่ในระหว่าง อุปาทะ ฐีติ ภังคะ
ยังไม่ทันได้ดับไปทั้งปัจจัยธรรมมและปัจยุบบันนธรรม ความอุปการะช่วยเหลือกันด้วยกันด้วยความที่
มีอยู่นี่แหละเรียกว่า อัตถิปัจจัย
ธรรมที่มีอยู่ในระหว่าง อุปาทะ ฐีติ ภังคะ ก็ได้แก่ จิต เจตสิก และ รูป ส่วน
นิพพานไม่เกี่ยว เพราะนิพพานไม่การเกิดดับ จึงมีไม่สภาพที่เรียกว่า
อุปาทะ ฐีติ ภังคะ
ในระหว่าง อุปาทะ ฐีติ ภังคะ นี้ การปรากฎุแห่งอัตถิปัจจัย ย่อมปรากฏขึ้น
ฐีติขณะมากกว่าและชัดกว่าในอุปาทขณะและภังคขณะ

ในอำนาจหน้าที่ทั้ง ๒ คือ ชนกสัตติ และ อุปถัมภก นั้น แม้ว่า อัตถิปัจจัย
จะมี ๒ อย่าง แต่อำนาจในการอุปการะให้ปัจจยุบบันธรรมตั้งอยู่ได้ คือ อุปถัมภก
สัตตินั้นสำคัญมากกว่าการอุปการะให้เกิดขึ้น (ชนกสัตติ) ฉะนั้นอุปถัมภกสัตติจึงเป็นประธาน
ในอัตถิปัจจัยนี้
อัตถิปัจจัยนี้ จำแนกออกได้เป็น ๖ ปัจจัย คือ
๑. สหชาตัตถิปัจจัย ม๒. อารัมมณปุเรชาตัตถิปัจจัย
๓. วัตถุปุเรชาตัตถิปัจจัย. ๔. ปัจฉาชาตัตถิปัจจัย
๕. อาหารัตถิปัจจัย. ๖. อินทริยัตถิปัจจัย
อีกนัยหนึ่งแสดงว่า อัตถิปัจจัยนี้จำแนกออกเพียง ๕ ปัจจัย คือรวมข้อ ๒
อารัมมณปุเรชาต และข้อ ๓ วัตถุปุเรชาต เข้าด้วยกันเป็นข้อเดียว เรียกว่า ปุเรชาต ไม่
แยกเป็น อารมณ์ หรือ วัตถุ

สหชาตัตถิปัจจัย

สหชาตัตถิปัจจัยนี้ คำอธิบายตลอดจนองค์ธรรมต่าง ๆ ทั้งหมด เหมือนกับ
สหชาตปัจจัยทุกประการ ฉะนั้นขอให้ดูที่สหชาตปัจจัยนั้น

อารัมมณปุเรชาตัตถิปัจจัย

เหมือนกับ อารัมมณปุเรชาดปัจจัยทุกประการ

วัตถุปุเรชาตัตถิปัจจัย

เหมือนกับ วัตถุปุเรชาตปัจจัยทุกประการ

ปัจฉาชาตัตถิปัจจัย

เหมือนกับ ปัจฉาชาดปัจจัยทุกประการ

อาหารัตถิปัจจัย

เหมือนกับ รูปอาหารปัจจัยทุกประการ

อินทริยัตถิปัจจัย

เหมือนกับ รูปชีวิตินทริยปัจจัยทุกประการ ร