ชื่อของวิถี

วิถีที่เกิดจากปัญจทวารวิถี เป็นปรมัตถอารมณ์ และเป็นปัจจุบัน
อารมณ์เสมอไป เกิดได้ทั้ง ๕ วิถี คือ จักขุทวารวิถี โสตทวารวิถี
ฆานทวารวิถี ชิวหาทวารวิถี กายทวารวิถี ส่วนวิถีทางมโนทวาร เป็น
ปัจจุบันอารมณ์ อดีตอารมณ์ อนาคตธารมณ์ และและกาลวิมุตติอารมณ์ก็ได้

วิถีทางมโนทวารมี ๔ วิถี คือ

๑. อดีตัคคหณมโนทวารวิถี รับเสียงที่ดับไปแล้วเป็นอารมณ์
๒. สมูหัคคหณมโนทวารวิถี รวบรวมเสียงตั้งแต่ ๒ คำขึ้นไป
๓. นามัคคหณมโนทวารวิถี รู้นามบัญญัติของเสียง
๔.อัตถัคคหณมโนทวารวิถี รู้ความหมายของเสียงที่รวมกัน

ถ้าหากไม่ใช่โสตทวารวิถี จะรู้อัตถัคคหณมโนทวารวิถีก่อนนามัคคหณ
มโนทวารวิถี คือ รู้ความหมายก่อนแล้วจึงรู้ชื่อของบัญญัตินั้นทีหลัง
อีกนัยหนึ่ง

ชื่อของวิถีในอารมณ์บัญญัติ

วิถีที่ ๑ ชื่อ โสตทวารวิถี วิถีที่รู้เสียงทางปัญจทวาร
วิถีที่ ๒ ชื่อ ตทนุวัตติกมโนทวารวิถี วิถีที่รู้เสียงต่อจากปัญจทวาร
วิถีที่ ๓ ชื่อ ตติยมโนทวารวิถี คือ วิถีที่รู้นามบัญญัติ
วิถีที่ ๔ ชื่อ จตุตถมโนทวารวิถี คือ วิถีที่ที่รู้อัตถบัญญัติ
หรืออีกนัยหนึ่ง วิถีที่ ๑ และวิถีที่ ๒ เรียกว่า ปรมัตถวิถี
วิถีที่ ๓ เรียกว่า นามปัญญาปกวิถี คือ วิถีที่ที่รู้นามบัญญัติ
วิถีที่ ๔ เรียกว่า อัตถวิถี คือ วิถีที่รู้อัตถบัญญัติ

สรุปแล้ว บัญญัติอารมณ์ คือการรู้ตามโวหารของโลก ปัญบัติ
ไม่เป็นกุศล อกุศล อัพยากตะ เพราะบัญญัติไม่มีองค์ธรรม และไม่เป็นทั้ง
โลก็ย์ และโลกุตตระ บัญญัติเป็นอสังขตธรรม ไม่มีการเกิดดับ
เป็นกาลวิมุตติที่ไม่มีสภาวะรับรอง

อารัมมณปัจจัย คือ อารมณ์ ๖ ย่อมสงเคราะห์ในอารมณ์ ๖
อย่างนี้ก็ได้ คือ
๑. อติอิฏฐารมณ์ คือ อารมณ์ที่ดียิ่ง
๒. อิฏฐารมณ์ คือ อารมณ์ที่ดี
๓. อนิฏฐารมณ์ คือ อารมณ์ที่ไม่ดี
๔. ปริกัปอิฏฐารมณ์ คือ อารมณ์ไม่ดี ไม่เป็นที่พอใจของ คน
ส่วนมาก แต่เป็นที่พอใจของคนบางคน ถือว่าเป็นอารมณ์ที่ดีของตน
๕. บริกัปปอนิฏฐารมณ์ คือ อารมณ์ที่ดี เป็นที่พอใจของคนส่วน
มาก แต่ไม่เป็นที่พอใจของคนบางคน ถือว่าเป็นอารมณ์ที่ไม่ดีของตน
๖. มัชญัตตารมณ์ คือ อารมณ์ปานกลาง เป็นอารมณ์ที่พอ
ใจของคนทั่วไป