กิเลสคือสิ่งที่ทำให้ใจเศร้าหมอง
ความไม่ดีที่แฝงอยู่ในความรู้สึกนึกคิด
ทำให้จิตใจขุ่นมัวไม่บริสุทธิ์

กิเลสที่นอนเนื่องอยู่ในเบื้องลึก (ในขันธสันดาน) ของสรรพสัตว์
(ที่เรียกว่าอนุสัยกิเลส) หรือกิเลสที่นอนเนื่องอยู่ในความสืบต่อ
แห่งชีวิตและการเวียนว่ายตายเกิด มีอยู่ ๗ ประการ คือ
(๑)
กามราคะ
ความปรารถนา ความต้องการ ความอยากได้ในสิ่งที่น่าใคร่น่าปรารถนา
๕ อย่างคือ ปรารถนาและต้องการอยากได้อยากเห็นอยากได้ยินอยาก
สัมผัสสิ่งที่ดีๆ ที่น่าพอใจทางตา (รูป) ทางหู (เสียง) ทางจมูก (กลิ่น)
ทางลิ้น (รส) ทางกาย (สัมผัสทางกาย)
(๒)
ภวราคะ
ความติดใจในภพ (ความติดใจในการเวียนว่ายตายเกิด)
(๓)
ปฏิฆะ
ความหงุดหงิด ความไม่พอใจต่างๆ ความโกรธ โมโห ฯลฯ
(๔)
มานะ
ความเย่อหยิ่ง ถือตัว สำคัญตนว่าเป็นผู้ประเสริฐกว่าผู้อื่น
โดยชาติ ตระกูล รูปร่าง ทรัพย์สมบัติ เป็นต้น
(๕)
ทิฏฐิ
ความเห็นผิดจากความเป็นจริงต่างๆ
(๖)
วิจิกิจฉา
ความสงสัย ลังเลใจ ในสิ่งที่ควรเชื่อ
(๗)
อวิชชา
ความหลง ความไม่รู้ตามความเป็นจริง

จริตนั้นแบ่งเป็นประเภทใหญ่ๆ ได้ 6 ประเภท หรือ 6 จริต คือ

๑.ราคจริต คือผู้มีปกตินิสัยหนักไปทางราคะ รักสวยรักงาม ละมุนละไม ชอบสิ่งที่สวยๆ เสียงเพราะๆ กลิ่นหอมๆ รสอร่อยๆ สัมผัสที่นุ่มละมุน และจิตใจจะยึดเกาะกับสิ่งเหล่านั้นได้เป็นเวลานานๆ
๒.โทสจริต คือผู้มีปกตินิสัยหนักไปทางโทสะ ใจร้อน วู่วาม หงุดหงิดง่าย อารมณ์รุนแรง โผงผาง เจ้าอารมณ์
๓.โมหจริต คือผู้มีปกตินิสัยหนักไปทางโมหะ เขลา เซื่องซึม เชื่อคนง่าย งมงาย ขาดเหตุผล มองอะไรไม่ทะลุปรุโปร่ง
๔.วิตักกจริต หรือวิตกจริต คือผู้มีปกตินิสัยหนักไปทางฟุ้งซ่าน คิดเรื่องนี้ทีเรื่องนั้นที เปลี่ยนไปเปลี่ยนมา ไม่สามารถยึดเกาะกับเรื่องใดเรื่องหนึ่งได้นานๆ
วิตก แปลว่าการยกจิตขึ้นสู่อารมณ์ หรือการเพ่งจิตสู่ความคิดในเรื่องต่างๆ ไม่ได้หมายถึงความกังวลใจ วิตกจริตจึงหมายถึง ผู้ที่เดี๋ยวยกจิตสู่เรื่องโน้น เดื๋ยวยกจิตสู่เรื่องนี้ ไม่ตั้งมั่น ไม่มั่นคงนั่นเอง
๕.ศรัทธาจริต หรือสัทธาจริต คือผู้มีปกตินิสัยหนักไปทางศรัทธา น้อมใจเชื่อ เลื่อมใสได้ง่าย ซึ่งถ้าเลื่อมใสในสิ่งที่ถูกก็ย่อมเป็นคุณ แต่ถ้าไปเลื่อมใสในสิ่งที่ผิดก็ย่อมเป็นโทษต่างจากโมหจริตตรงที่โมหจริตนั้นเชื่อแบบเซื่องซึม ส่วนศรัทธาจริตนั้นเชื่อด้วยความเลื่อมใส เบิกบานใจ
๖.ญาณจริต หรือพุทธิจริต คือผู้มีปกตินิสัยหนักไปทางชอบคิด พิจารณาด้วยเหตุผลอย่างลึกซึ้ง ชอบใช้ปัญญาพิจารณาตามความเป็นจริง ไม่เชื่ออะไรโดยไม่มีเหตุผล

โดยความเป็นจริงแล้ว คนเรามักมีจริตมากกว่า 1 อย่างผสมกัน เช่น ราคโทสจริต ราคโมหจริต โทสโมหจริต ราคโทสโมหจริต สัทธาพุทธิจริต สัทธาวิตกจริต พุทธิวิตกจริต สัทธาพุทธิวิตกจริต เป็นต้น เมื่อรวมกับจริตหลัก 6 ชนิด จึงได้เป็นบุคคล 14 ประเภท หรือ 14 จริต

ซึ่งบุคคลแต่ละจริตก็เหมาะที่จะทำกรรมฐานแต่ละชนิดแตกต่างกันออกไป

ความเชื่อย่อมเป็นปัจจัยในการเปลี่ยนแปลงตัวเอง