บัญญัติ การตั้งขึ้น, ข้อที่ตั้งขึ้น, การกำหนดเรียก, การตั้งชื่อ, การวางเป็นกฎไว้, ข้อบังคับ


บ่วงแห่งมาร ได้แก่ วัตถุกาม คือ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ ที่น่ารักใคร น่าพอใจ


บรม อย่างยิ่ง, ที่สุด


บรมศาสดา ศาสดาที่ยอดเยี่ยม, พระผู้เป็นครูที่สูงสุด, พระบรมครู หมายถึงพระพุทธเจ้า


บรมสุข สุขอย่างยิ่ง ได้แก่ พระนิพพาน


บรรพชา การบวช (แปลว่า เว้นความชั่ว ทุกอย่าง) หมายถึง การบวชทั่วไป, การบวชอันเป็นบุรพประโยคแห่งอุปสมบท, การบวชอันเป็นสามเณร (เดิมทีเดียว คำว่า บรรพชา หมายความว่า บวชเป็นภิกษุ เช่น เสด็จออกบรรพชา อัครสาวกบรรพชา เป็นต้น ในสมัยต่อมาจนถึงปัจจุบันนี้ คำว่า บรรพชา หมายถึงการบวชเป็นสามเณร ถ้าบวชเป็นภิกษุ ใช้คำว่า อุปสมบท โดยเฉพาะเมื่อใช้ควบกันว่า บรรพชาอุปสมบท


บรรพชิต ผู้บวช, นักบวช เช่น ภิกษุ สมณะ ดาบส ฤษี เป็นต้น แต่เฉพาะในพระพุทธศาสนา ได้แก่ ภิกษุและสามเณร (และภิกษุณี สิกขมานา สามเณรี) มักใช้คู่กับ คฤหัสถ์ (ในภาษาไทยปัจจุบันให้ใช้หมายเฉพาะนักบวชในพระพุทธศาสนา ไม่ว่าในฝ่ายเถรวาท หรือฝ่ายมหายาน)

บริโภค กิน, ใช้สอย, เสพ, ในประโยคว่า “ภิกษุรู้อยู่ บริโภคน้ำมีตัวสัตว์ เป็นปาจิตติยะ” หมายถึง ดื่ม อาบ และใช้สอยอย่างอื่น

บัณฑิต ผู้มีปัญญา, นักปราชญ์ ผู้ดำเนินชีวิตด้วยปัญญา


บัลลังก์ ในคำว่า "นั่งขัดบัลลังก์" หรือ "นั่งคู้บัลลังก์" คือ นั่งขัดสมาธิ, ความหมายทั่วไปว่า แท่น, พระแท่น, ที่นั่งผู้พิพากษาเมื่อพิจารณาคดีในศาล, ส่วนของสถูปเจดีย์บางแบบ มีรูปเป็นแท่นเหนือคอระฆัง


บาลีประเทศ ข้อความตอนหนึ่งแห่งบาลี, ข้อความจากพระไตรปิฎก


บาลีพุทธอุทาน คำอุทานที่พระพุทธเจ้า ทรงเปล่งเป็นบาลี เช่นที่ว่า

ยทา หเว ปาตุภวนฺติ ธมฺมา

อาตาปิโน ฌายโต พฺราหฺมณสฺส

อถสฺส กงฺขา วปยนฺติ สพฺพา

ฯลฯ

(ในกาลใดแล ธรรมทั้งหลายปรากฏแก่พราหมณ์ผู้เพียรเพ่งพิจารณา ในกาลนั้น ความสงสัยทั้งปวงของพราหมณ์นั้น ย่อมสิ้นไป...)

บุพนิมิต เครื่องหมายให้รู้ล่วงหน้า, สิ่งที่ปรากฏให้เห็นก่อนเป็นเครื่องหมายว่า จะมีเรื่องดีหรือร้ายบางอย่างเกิดขึ้น, ลาง, บุรพนิมิตต์ ก็เขียน


บุพพนิมิตแห่งมรรค เครื่องหมายที่บอกล่วงหน้าว่ามรรคจะเกิดขึ้น, ธรรม ๗ ประการ ซึ่งแต่ละอย่างเป็นเครื่องหมายบ่งบอกล่วงหน้าว่าอริยอัฏฐังคิกมรรคจะเกิด ขึ้นแก่ผู้นั้น ดุจแสงอรุณเป็นบุพนิมิตของดวงอาทิตย์ที่จะอุทัย, แสงเงินแสงทองของชีวิตที่ดีงาม, รุ่งอรุณของการศึกษา ๗ อย่าง คือ

๑. กัลยาณมิตตตา ความมีกัลยาณมิตร

๒. สีลสัมปทา ความถึงพร้อมด้วยศีล

๓. ฉันทสัมปทา ความถึงพร้อมด้วยฉันทะ

๔. อัตตสัมปทา ความถึงพร้อมด้วยตนที่ฝึกไว้ดี

๕. ทิฏฐิสัมปทา ความถึงพร้อมด้วยทิฏฐิ (มีหลักความคิดความเชื่อที่ถูกต้อง)

๖. อัปปมาทสัมปทา ความถึงพร้อมด้วยความไม่ประมาท

๗. โยนิโสมนสิการสัมปทา ความถึงพร้อมด้วยโยนิโสมนสิการ


บุพประโยค อาการหรือการทำความพยายามเบื้องต้น, การกระทำทีแรก


บุพเพนิวาส ขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในก่อน, ภพก่อน, ชาติก่อน, ปุพเพนิวาส ก็เขียน


บุพเพสันนิวาส การเคยอยู่ร่วมกันในกาลก่อน เช่น เคยเป็นพ่อแม่ลูกพี่น้องเพื่อนผัวเมียกันในภพอดีต (ดูชาดกที่ ๖๘ และ ๒๓๗ เป็นต้น)


เบญจกัลยาณี หญิงมีลักษณะงาม ๕ อย่าง คือ ผมงาม เนื้องาม (คือเหงือกและริมฝีปากแดงงาม) ฟันงาม, ผิวงาม วัยงาม (คือดูงามทุกวัย)

บุญฤทธิ์ ความสำเร็จด้วยบุญ อำนาจบุญ


บุญราศี กองบุญ

บุญเขต เนื้อนาบุญ


บุญนิธิ ขุมทรัพย์คือบุญ


บริหาร ดูแล, รักษา, ปกครอง


บริหารคณะ ปกครองหมู่, ดูแลหมู่


บ่วงแห่งมาร ได้แก่ วัตถุกาม คือ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ ที่น่ารักใคร่น่าพอใจ


บุพเปตพลี การบำเพ็ญบุญอุทิศแก่ญาติที่ล่วงลับไปก่อน, การทำบุญอุทิศให้แก่ผู้ตาย, เขียนเต็มเป็นบุพพเปตพลี หรือปุพพเปตพลี

บุญกิริยาวัตถุ สิ่งที่เป็นที่ตั้งแห่งการทำบุญ, เรื่องที่จัดเป็นการทำบุญ, ทางทำความดี

หมวด ๓ คือ ๑. ทานมัย ทำบุญด้วยการให้ ๒. สีลมัย ทำบุญด้วยการรักษาศีล และประพฤติดี ๓. ภาวนามัย ทำบุญด้วยการเจริญภาวนา

หมวด ๑๐ คือ ๑. ทานมัย ๒. สีลมัย ๓. ภาวนามัย

๔. อปจายนมัย ด้วยการประพฤติอ่อนน้อม

๕. เวยยาวัจจมัย ด้วยการช่วยขวนขวายรับใช้

๖. ปัตติทานมัย ด้วยการเฉลี่ยส่วนความดีให้ผู้อื่น

๗. ปัตตานุโมทนามัย ด้วยความยินดีความดีของผู้อื่น

๘. ธัมมัสสวนมัย ด้วยการฟังธรรม

๙. ธัมมเทสนามัย ด้วยการสั่งสอนธรรม

๑๐. ทิฏฐุชุกัมม์ ด้วยการทำความเห็นให้ตรง

บุคคลาธิษฐาน มีบุคคลเป็นที่ตั้ง, เทศนายกบุคลขึ้นตั้ง คือ วิธีแสดงธรรมโดยยกบุคคลขึ้นอ้าง, คู่กับ ธรรมาธิษฐาน


ธรรมาธิษฐาน มีธรรมเป็นที่ตั้ง คือ เทศนายกธรรมขึ้นแสดง เช่นว่า ศรัทธา ศีล คืออย่างนี้ ธรรมที่ประพฤติดีแล้ว ย่อมนำสุขมาให้ ดังนี้เป็นต้น


เบญจกามคุณ สิ่งที่ปรารถนาน่าใคร่ ๕ อย่าง คือ รูป เสียง กลิ่น รส และโผฏฐัพพะ (สัมผัสทางกาย)


เบญจขันธ์ ขันธ์ ๕, กองหรือหมวดทั้ง ๕ แห่งรูปธรรมและนามธรรมที่ประกอบเข้าเป็นชีวิต ได้แก่


๑. รูปขันธ์ กองรูป

๒. เวทนขันธ์ กองเวทนา

๓. สัญญาขันธ์ กองสัญญา

๔. สังขารขันธ์ กองสังขาร

๕. วิญญาณขันธ์ กองวิญญาณ



เบญจธรรม ธรรม ๕ ประการ, ความดี ๕ อย่างที่ควรประพฤติคู่กันไปกับการรักษาเบญจศีลตามลำดับข้อ ดังนี้

๑. เมตตากรุณา ๒. สัมมาอาชีวะ ๓. กามสังวร (สำรวมในกาม) ๔. สัจจะ ๕ สติสัมปชัญญะ บางตำราว่าแปลกไปบางข้อ คือ ๒. ทาน ๓. สทารสันโดษ = พอใจเฉพาะภรรยาของตน ๕ อัปปมาทะ = ไม่ประมาท เบญจกัลยาณธรรมก็เรียก

บูชา นำดอกไม้ ของหอม อาหาร ทรัพย์สินเงินทอง หรือของมีค่า มามอบให้เพื่อแสดงความซาบซึ้งพระคุณ มองเห็นความดีงาม เคารพนับถือ ชื่นชม เชิดชู หรือนำมาประกอบกิริยาอาการในการแสดงความยอมรับนับถือ ตลอดจนจัดกิจกรรมต่างๆ เพื่อแสดงความเคารพนับถือเช่นนั้น, แสดงความเคารพเทิดทูน, เชิดชูคุณความดี, ยกย่องให้ปรากฎความสำคัญ, บูชา มี ๒ (องฺ.ทุก. 20/401/117) คือ

อามิสบูชา (บูชาด้วยอามิส คือ ด้วยวัตถุสิ่งของ) และ ธรรมบูชา (บูชาด้วยธรรม คือด้วยการปฏิบัติให้บรรลุจุดหมายที่พระพุทธเจ้าได้ทรงแสดงธรรมไว้)

ในอรรถกถาแห่งมงคลสูตร (ขุทฺทก.อ.113 ฯลฯ) ท่านกล่าวถึงบูชา ๒ อย่าง เป็นอามิสบูชา และ ปฏิบัติบูชา (บูชาด้วยการปฏิบัติ คือ บูชาพระพุทธเจ้าด้วยสรณคมน์ การรับสิกขาบทมารักษาเพื่อให้เป็นผู้มีศีล การถืออุโบสถ และคุณความดีต่างๆ ของตน มีปาริสุทธิศีล ๔ เป็นต้น ตลอดจนการเคารพดูแลมารดาบิดา และบูชาปูชนียบุคคลทั้งหลาย) โดยเฉพาะปฏิบัติบูชานั้น ท่านอ้างพุทธพจน์ในมหาปรินิพพานสูตร (ที.ม.10/124/160) ที่ตรัสว่า

"ดูกรอานนท์ ผู้ใดแล จะเป็นภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก หรืออุบาสิกา ก็ตาม เป็นผู้ปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม ปฏิบัติชอบ ปฏิบัติธรรมอยู่ ผู้นั้น ชื่อว่า สักการะ เคารพ นับถือ บูชา ตถาคตด้วยการบูชาอย่างยิ่ง" กล่าวย่อ ปฏิบัติบูชา ได้แก่ ธรรมานุธรรมปฏิบัติ

บุรพบุรุษ คนก่อนๆ, คนรุ่นก่อน, คนเก่าก่อน, คนผู้เป็นต้นวงศ์ตระกูล, บรรพบุรุษ, คำว่า บุรุษ ในที่นี้ หมายรวมทั้งชายและหญิง


บูชามยบุญราศี กองบุญที่สำเร็จด้วยการบูชา


บูชายัญ พิธีเซ่นสรวงเทพเจ้าของพราหมณ์, การเซ่นสรวงเทพเจ้าด้วยวิธีฆ่าคนหรือสัตว์เป็นเครื่องบูชา, ในภาษาบาลี ไม่ใช้คำว่า “บูชา” กับคำว่า “ยัญ” ที่พูดกันว่า “บูชายัญ” นั้น แปลจากคำบาลีว่า “ยัญญยชนะ”


ใบปวารณา ใบแจ้งแก่พระว่าให้ขอได้ ตัวอย่าง “ข้าพเจ้าขอถวายจตุปัจจัยอันควรแก่สมณบริโภค แด่พระคุณเจ้าเป็นมูลค่า....บาท....สต. หากพระคุณเจ้าเต้องประสงค์สิ่งใดอันควรแก่สมณบริโภคแล้ว ขอได้โปรดเรียกร้องจากกัปปิยการก ผู้ปฏิบัติของพระคุณเจ้า เทอญ.

บำเพ็ญ ทำ, ทำด้วยความตั้งใจ, ปฏิบัติ, ทำให้เต็ม, ทำให้มีขึ้น, ทำให้สำเร็จผล (ใช้แก่สิ่งทีดีงามเป็นบุญกุศล)


บริกรรม 1. (ในคำว่า ถ้าผ้ากฐินนั้นมีบริกรรมสำเร็จดีอยู่) การตระเตรียม, การทำความเรียบร้อยเบื้องต้น เช่น ซัก ย้อม กะ ตัด เย็บ เสร็จแล้ว 2. สถานที่เขาลาดปูน ปู ไม้ ขัดเงา หรือชักเงา โบกปูน ทาสี เขียนสี แต่งอย่างอื่น เรียกว่า ที่ทำบริกรรม ห้ามภิกษุถ่มน้ำลาย หรือนั่งพิง 3. การนวดฟั้น ประคบ หรือถูตัว 4 . การกระทำขั้นต้นในการเจริญสมถกรรมฐาน คือ กำหนดในใจโดยเพ่งวัตถุ หรือนึกถึงอารมณ์ที่กำหนดนั้น ว่า ซ้ำๆ อยู่ในใจอย่างใดอย่างหนึ่ง เพื่อทำให้ใจสงบ 5. เลือนมาเป็นความหมายในภาษาไทย หมายถึง ท่องบ่น, เสกเป่า


บริกรรมภาวนา ภาวนาขั้นต้น หรือขั้นตระเตรียม คือ กำหนดใจ โดยเพ่งดูวัตถุ หรือนึกว่าพุทธคุณ ธรรมคุณ สังฆคุณ เป็นต้น ซ้ำๆ อยู่ใจ