๑๓๗
ถามว่า : ปริญญา คืออะไร
ตอบว่า : ปริญญา (การู้ชัด)คือ การรู้ชัดเข้าใจอย่างนี้ว่า ธรรมนี้เป็นกุศล นี้เป็นอกุศล
นี้เป็นธรรมมีโทษ นี้เป็นธรรมที่ไม่มีโทษ นี้เป็นธรรมดำ นี้เป็นธร่มขาว นี้เป็นธรรมควรเสพ
นี้เป็นธรรมที่ไม่ควรเสพ ธรรมเหล่านี้อันบุคคลหยั่งเห็นแล้วอย่างนั้น(โดยความเป็นไตรลักษณ์)
ย่อมยังผล(มีอุทยัพพยญาณเป็นต้น)นั้นให้เกิดขึ้นประโยชน์คือ(คือการแทงตลอดสัจจะ)
นี้ย่อมมีแก่อัทยัพพยญาณเป็นต้นที่ดำเนินไปอย่างนี้

(คำว่า ปริญญาที่กล่าวในที่นี้ หมายเอาเฉพาะตีรณปริญญา คือการรู้ชัดด้วยการหยั่งเห็น
สามัญญลักษณะ คือ ลักษณะที่ความไม่เที่ยง เป็นทุกข์ ไม่ใช่ตัวตน หมายถึง สัมมสนญาณ
และอุทยัพพยญาณ ดังนั้น ผู้ปฏิบัติธรรมที่หยั่งเห็นรูปนามโดยลักษณะเฉพาะของตนด้วย
นามรูปปริจเฉทญาณ และหยั่งเห็นปัจจัยของรูปนามด้วยปัจจยปริคคญาณ จึงเกิดปัญญา
หยั่งเห็นพระไตรลักษณ์ได้)

เมื่อบุคคลกำหนดรู้อย่างนี้แล้ว ธรรม ๓ ประการที่เหลือ ย่อมเป็นธรรมอันบุคคล
พึงละ พึงเจริญ และพึงกระทำให้แจ้ง

ถามว่า : ธรรมที่บุคคลพึงละในเรื่องนั้น คือ อะไร
ตอบว่า : คือ อกุศล(สมุทัยสัจ)(เพราะอกุศลทั้งหมดอยู่ในฝ่ายสมุทัยสัจ)

ถามว่า : ธรรมที่พึงควรเจริญ คือ อะไร
ตอบว่า : คือ กุศล (อริยมรรคมีองค์ ๘ คือ สัมมาทิฏฐิเป็นต้น)

ถามว่า : ธรรมที่ทำให้แจ้งคือ อะไร
ตอบว่า : คือ อสังขตธาตุ(สภาวะที่ไม่ถูกใจปรุงแต่ง คือ นิพพาน)

บุคคลผู้รู้เห็นอย่างนี้ย่อมเรียกว่า ผู้ฉลาดในเหตุ(ธรรมที่เป็นปัจจัย) ผู้ฉลาดในผล(ธรรมที่เป็นปัจจยุบัน)
ผู้ฉลาดในกัลยาณธรรม(ความเหมาะสม) ผู้ฉลาดในประโยชน์ ผู้ฉลาดในความเจริญ
ผู้ฉลาดในความเสื่อม ผู้ฉลาดในอุบาย ผู้กอปรด้วยความฉลาดอันยิ่งใหญ่ สมจริงดังพระพุทธดำรัสว่า

"ฉลาดในธรรมทั้งปวง"

(ข้อความนี้กล่าวถึงพระขีณาสพผู้หลุดพ้นจากกิเลสทั้งปวงว่าท่านเป็นผู้ฉลาดในเหตุ เป็นต้น
และเป็นผู้ฉลาดในความเจริญเป็นต้น เพราะมีปัญญาไพบูลย์ เนื่องจากละอวิชชาได้โดยสิ้นเชิง)