อย่าได้กังวล ไม่ไช่ประเด็น เราเข้ามาอ่านเพื่อพอกพูนความรู้สู่การสิ้นสุดแห่งทุกข์ เรื่องเหล่านี้
เป็นเพียงเหตุที่จรมาให้เราเกิดสภาวะทางใจที่ไม่ดีมากกว่า ละได้ก็ละไปเมื่ออ่านพบ สักแต่ระลึกรู้
สักเป็นแต่อารมณ์ เท่านี้ก็ อโห สุโข ละท่าน

จากโยนิโสมนสิการ หนังสือพุทธธรรม หน้า๖๘๒

หลักหรือสาระสำคัญของวิธีคิดแบบอริยสัจจ์ก็คือ การเริ่มต้นจากปัญหาหรือความทุกข์ที่ประสบ โดยกำหนดรู้ ทำความเข้าใจกับปัญหาคือความทุกข์นั้นให้ชัดเจน แล้วสืบค้นหาสาเหตุเพื่อเตรียมแก้ไข ในเวลาเดียวกันกำหนดเป้าหมายของตนให้ชัดว่าคืออะไร จะเป็นไปได้หรือไม่ และเป็นไปได้อย่างไร แล้วคิดวางวีปฏิบัติที่จะกำจัดสาเหตุของปัญหาโดยสอดคล้องกับที่จะบรรลุจุดหมายที่กำหนดไว้นั้น ในการคิดตามวิธีนี้ จะต้องตระหนักถึงกิจหรือหน้าที่ที่พึงปฏิบัติต่ออริยสัจจ์แต่ละข้ออย่างถูกต้องด้วย เพื่อให้มองเห็นเค้าความในเรื่องนี้ จะกล่าวถึงอริยสัจจ์และวีปฏิบัติโดยย่อดังนี้

ขั้นที่๑. ทุกข์ คือสภาพปัญหา ความคับข้อง ติดขัด กดดัน บีบคั้น บกพร่อง ที่เกิดมีแก่ชีวิตหรือที่คนได้ประสพ ซึ่งเมื่อว่าอย่างกว้างขวางที่สุดก็คือภาวะที่สังขารหรือขันธ์๕ หรือโลกและชีวิตตกอยู่ในอำนาจของกฎธรรมดา เป็นของไม่เที่ยงแท้คงที่ ถูกเหตุปัจจัยต่างๆกดดันบีบคั้นและขึ้นต่อเหตุปัจจัย ไม่มีตัวตนที่จะอยู่ในอำนาจครอบครองบังคับให้จริงนั่นเอง สำหรับทุกข์นี้เรามีหน้าที่เพียงกำหนดรู้ คือทำความเข้าใจและกำหนดขอบเขตให้ชัด เหมือนอย่างแพทย์กำหนดรู้หรือตรวจให้รู้ว่าเป็นอาการของโรคอะไร เป็นที่ไหน หน้าที่นี้เรียกว่าปริญญา เราไม่มีหน้าที่เอาทุกข์มาครุ่นคิดมาแบกไว้หรืคิดขัดเคืองเป็นปฏิปักษ์กับความทุกข์หรือห่วงกังวลอยากหายทุกข์ เพราะคิดอย่างนั้นก็มีแต่จะทำให้ทุกข์เพิ่มขึ้น เราอยากแก้ทุกข์ได้ แต่เราก็แก้ทุกข์ด้วยความอยากไม่ได้ เราต้องแก้ด้วยรู้มันและกำจัดเหตุของมัน ดังนั้นจะอยากไปก็ไม่มีประโยชน์ มีแต่โทษเพิ่มขึ้น ขั้นนี้เพียงแต่กำหนดรู้แล้วก็วางใจวางท่าทีแบบรู้เท่าทันคติธรรมดาอย่างที่กล่าวมาแล้วในขั้นที่๑ ของวิธีที่๓ เมื่อกำหนดรู้ทุกข์หรือเข้าใจปัญหา เรียกว่า ทำปริญญาแล้ว ก็เป็นอันปฏิบัติหน้าที่ต่อทุกข์หรือต่อปัญหาเสร็จสิ้น พึงก้าวเข้าไปสุ่ขั้นที่๒ทันที
ขั้นที่๒ สมุทัย คือเหตุเกิดแห่งทุกข์ หรือสาเหตุของปัญหา ได้แก่เหตุปัจจัยต่างๆ ที่เข้ามาสัมพันธ์ขัดแย้งส่งผลสืบทอดกันมาจนปรากฏเป็นสภาพบีบคั้น กดดัน คับข้อง ติดขัด อึดอัด บกพร่อง ในรูปหรือละเสีย ตัวเหตุแกนกลางยืนพื้นหรือยืนโรงกำกับชีวิตอยู่ควบคู่กับความทุกข์พื้นฐานของมนุษย์ พระพุทธเจ้าได้ทรงแสดงไว้ ทั้งระดับตัวแสดงหน้าโรงคือตัญหา(วินย.๔/๑๔/๑๘;ที.ม.๑๐/๒๙๖/๒๔๓;สํ.ม.๑๙/๑๖๖๕/๕๒๘) และระดับเต็มกระบวนหรือเต็มโรง คือการสัมพันธ์สืบทอดกันแห่งเหตุปัจจัยตามหลักปฏิจจสมุปบาท(องฺ.ติก.๒๐/๕๐๑/๒๒๗) เมื่อประสพทุกข์หริปัญหาจำเพราะแต่ละกรณีก็ต้องพิจารณาสืบสาวหาสาเหตุและปัจจัยที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ใช้วิธีคิดแบบที่๑. ถ้าเป็นปัญหาเกี่ยวกับปัจจัยด้านมนุษย์ ก็พึงนำเอาตัวเหตุแกนกลางหรือเหตุยืนโรงมาพิจารณาร่วมกับเหตุปัจจัยเฉพาะกรณีด้วย เมื่อสืบค้นวิเคราะห์และวินิจฉัยจับมูลเหตุของปัญหา ซึ่งจะต้องกำจัดหรือแก้ไขได้แล้ว ก็เป้นอันเสร็จการคิดขั้นที่๒
ขั้นที่๓ นิโรธ คือความดับทุกข์ ความพ้นทุกข์ ภาวะไร้ทุกข์ ภาวะพ้นปัญหา หมดหรือปราศจากปัญหา เป็นจุดหมายที่ต้องการ ซึ่งเรามีหน้าที่ สัจฉิกิริยา หรือประจักษ์แจ้ง ทำให้เป็นจริง ทำให้สำเร็จหรือบรรลุถึง ในขั้นนี้จะต้องกำหนดได้ว่าจุดหมายที่ต้องการคืออะไร การที่ปฏิบัติอยู่นี้หรือจะปฏิบัติเพื่ออะไร จะทำกันไปไหน จุดหมายนั้นเป็นไปได้หรือไม่ เป็นไปได้อย่างไร มีหลักการในการเช้าถึงอย่างไร มีจุหมายรอง หรือจุดหมายลดหลั่นแบ่งเป็นขั้นตอนในระหว่างได้อย่างไรบ้าง
ขั้นที่๔ มรรค คือ ทางดับทุกข์ ข้อปฏิบัติให้ถึงทางดับทุกข์ หรือวิธีแก้ไขปัญหา ได้แก่วีการและรายละเอียดสิ่งที่จะต้องปฏิบัติ เพื่อกำจัดเหตุปัจจัยของปัญหา ให้เข้าถึงจุหมายที่ต้องการ ซึ่งเรามีหน้าที่ ภาวนา คือปฏิบัติหรือลงมือทำ สิ่งที่พึงทำในขั้นของความคิด ก็คือ กำหนดวางวิธีการ แผนการและรายการสิ่งที่จะต้องทำ ซึ่งจะช่วยให้แก้ไขสาเหตุของปัญหาได้สำเร็จโดยสอดคล้องกับจุดหมายที่ต้องการ

ผมขอจบการคัดลอกพระธรรมเรื่องโยนิโสมนสิการจากหนังสือพุทธธรม

ของท่าน

ป.อ. ปยุตโต

ไว้เพียงตอนนี้

ยังมีวิคิดแบบอื่นๆอีก ท่านที่ใฝรู้สนใจหาอ่านได้จากหนังสือดังกล่าว

หรือจะให้ผมคัดลอกนำมาลงให้ก็ยินดีครับ

ขอบคุณทุกท่นที่เข้ามาอ่านครับ

อนุโมทนาบุญ และขอบคุณ mes มากครับ

ที่มีความเพียร ในการคัดลอกการเจริญโยนิโสมนสิการมาให้อ่านครับ